۱۳۹۸ آبان ۲۱, سه‌شنبه

بادام رنگ، بلادر شرقی از بالاتِکا در سانسکریت از محصولات پوسه مالایا


گیاهی هـــــم هست  بـــــنام 2977  p‛o-lo-te، *bwa-ra-tïk، یــــــــا    2979 2978   p‛o-lo-lo، *bwa-ra-lak (lok, lek) كه هنوز شناسایی نشده.  باز هم کهن ‌ترین منبع اطلاعات ما لی سون است كه ‌گوید "p‛o-lo-te در کشور های دریای باختری (سی‌‌ـ ‌هایی) و در پو-سه ‌روید.  این درخت شبیه است به بید چینی و دانه‌هایش به كرچك  pei-ma tse)،  Ricinus communis، ص كتاب پیش رو ) ماند؛ و داروسازان آن را فراوان کار گیرند.2" لی ‌شی ‌چن/لی شیژن/ Li Shizhen این واژه را سنسكریت می‌داند و عناصر آوانگاشت هم براستی از واژه‌ای سنسكریت حكایت دارند.  در اینجا مراد  بروشنی بالاتکا bhallātaka سنسكریت است كه pālāla در نِواری (Newārī)،  belatak یا bhelā  [ بهلاوه ] در هندوستانی، بلادر، balādur فارسی و بلاذور، belādur عربی (گارسیا: balador) از آن همانند.  نام­های سنسكریت دیگر برای این گیاه اینهاست:  aruska،  bījapādapa، virawksa ،  و visāsyā و dahana.  نامش در چندین جای نسخه باور آمده. 
این همان درخت بادامِ رنگ/ marking nut tree /بلادر [شرقی] (Semecarpus anacardium،  تیره سماقیان)، گونه‌ای از درختان هندی است كه در جاهای گرمتر آن کشور در جهت خاور تا آسام ‌روید و در مجمع‌الجزایر نیز تا فیلیپین3 و شمال استرالیا پراكنده است.  این گیاه نه در برمه یا سیلان، ونه در ایران یا باختر آسیا نمی‌روید.  محفظه گوشتی حاوی میوه ماده‌ای تلخ و قابض دارد كه در سر‌تا‌سر هند به جای جوهر مُهر كار ‌رود.  چینی‌ها تصریح دارند این ماده مو و سبیل مشكی ‌كند.4 پارچه‌های نخی را هم با آن مشكی ‌كنند و ‌گویند در آب نامحلول و در الكل محلول است.  شیره پوشینه میوه را پیش از نقش زدن بر پارچه آب‌آهك زنند تا رنگ تثبیت شود.  در بعضی کشور های  بنگال کارگیری این میوه در رنگ آمیزی پارچه‌های نخی رایج  است.5 كاسه‌های گوشتی را كه میوه روی آن قرار دارد در خاكستر بو داده خورند؛ مغز دانه را هم خورد خود سازند.  بر این باورند كه خوردنش قوای ذهنی بخصوص حافظه را نیرو بخشد [از همین جاست حب الفهم ].  شیره تلخ پوشینه میوه ماده محرق/سوزان/تاول‌زای قوی است و خود میوه هم کاربرد پزشكی دارد. 
ابن‌بیطار درباره بلادر فارسی‌ ـ عربی بروشنی گوید واژه‌ای است هندی،1 و بی‌ چون و چرا مشتق  از بالاتِکا bhallātaka سنسكریت.  ابو‌منصور نیز همین نام را بکار برده و كاربرد دارویی­اش را تشریح كرده.2 نكته اصلی این است كه p‛o-lo-te نوعاً گیاهی است هندی، و مراد از پو-سه در متن چینی بالا نمی تواند ایران باشد.  به هر روی از آنجا كه در منطقه مالایا می‌روید، منطقی است كه یك بار دیگر نتیجه بگیریم كه در اینجا نیز پو‌ـ‌سه مالایا در نگر بوده.   این مورد شبیه به مورد پیش است كه در آن مردمان پو-سه مالایا[Sanfotsi (Chinese: 三佛齊; pinyin: Sānfóqí/Sanfoqi]  نقش رابط را داشتند.  به هر روی،  انتقال فرآورده ای هندی همراه با نام سنسكریت آن از راه  پو-سه مالایا به چین به مراتب محتمل‌تر از آن است كه این انتقال از راه  ایران انجام شده باشد.   همچنین به این نتیجه كلی رسید‌ه‌ام كه کمابیش  تمامی فرآورده های پو-سه كه در Hai yao pen ts‛ao نوشته لی سون ذكر شده‌اند تنها  از پو-سه مالایا[Sanfotsi (Chinese: 三佛齊; pinyin: Sānfóqí/Sanfoqi]  برخاسته اند. 


1. Leclerc, Traité des simples, Vol. I, pp. 162, 265.
3. نک: ص 247 کتاب پیش رو .
4. بر پایه فرهنگ جغرافیایی استان شن ‌ـ ‌سی (Šen-si t‛un či, ch. 43, p. 31)،  این گیاه در سرزمین  شی ‌ـ‌ تسوان (Ši-ts‛üan)  2988 در بخش هین ‌ـ ‌نان (Hin-nan) می‌روید.