|
درخت
استریكنین/کچوله/اذارقی
51. درخت استریكنین اِستریکنوس
ناکس-وامیکا (Strychnos
nux-vomica) در
پن تس'ائو کان مو Pen ts‛ao kan mu [Bencao Gangmu or Pen-tsao Kang-mu)] با نام فا
مو-پی 
fan mu-pie (مو-پی
خارجی "foreign mu-pie " Momordica
cochinchinensis، [گاک/کدو خاری، گیاهی
از تیره خیاریان( همراه با مرادفهای ماتسیِن
تسه 
ma ts‛ien-tse ("سکه اسب " در اشاره به سكه‌های روی افسار اسب، كه
واژه ژاپنی mačin هم از همان است)،
ک'او شی پا-تو 
k‛u ši pa tou ("پا-توی تلخ میوه/کروتون
تیگلیوم Croton tiglium/ دند، بید
انجیر ختائی[)1 و هو-شی-ک'او پا-تو 
hwo-ši-k‛o pa-tu آمده. نام دوم، كه بی چون و چرا خاستگاه
بیگانه دارد، هنوز شناسایی نشده؛ اگر هم چنین تلاشی بشود بیهوده است زیرا
آوانگاری اش درست نیست. فرونگاشت درست این
واژه كه در Čo ken lu2، از سال 1366، ارائه شده هو-شی لا 
hwo-ši-la است كه آشكارا آوانگاشت کچوله
kučla
یا kučula
فارسی
(درخت استریكنین) است كه در كشور هند (و در نتیجه در هندوستانی) (نیزهمین نام
رایج است و در بنگالی هم به صورت کوچلا kučila [कुचला] به كار می‌رود). جزء دوم یعنی pa-tu نه فارسی است و
نه عربی و بنظرم باید آن را بر پایه واژه
چینی pa-tou (Croton tiglium) توضیح
داد.
fan mu-pie (مو-پی
خارجی "foreign mu-pie " Momordica
cochinchinensis، [گاک/کدو خاری، گیاهی
از تیره خیاریان( همراه با مرادفهای ماتسیِن
تسه ma ts‛ien-tse ("سکه اسب " در اشاره به سكه‌های روی افسار اسب، كه
واژه ژاپنی mačin هم از همان است)،
ک'او شی پا-تو k‛u ši pa tou ("پا-توی تلخ میوه/کروتون
تیگلیوم Croton tiglium/ دند، بید
انجیر ختائی[)1 و هو-شی-ک'او پا-تو hwo-ši-k‛o pa-tu آمده. نام دوم، كه بی چون و چرا خاستگاه
بیگانه دارد، هنوز شناسایی نشده؛ اگر هم چنین تلاشی بشود بیهوده است زیرا
آوانگاری اش درست نیست. فرونگاشت درست این
واژه كه در Čo ken lu2، از سال 1366، ارائه شده هو-شی لا hwo-ši-la است كه آشكارا آوانگاشت کچوله
kučla
یا kučula
فارسی
(درخت استریكنین) است كه در كشور هند (و در نتیجه در هندوستانی) (نیزهمین نام
رایج است و در بنگالی هم به صورت کوچلا kučila [कुचला] به كار می‌رود). جزء دوم یعنی pa-tu نه فارسی است و
نه عربی و بنظرم باید آن را بر پایه واژه
چینی pa-tou (Croton tiglium) توضیح
داد.
در Čo ken lu چنین آمده؛ "و اما
هو-شی لا پا-تو hwo-ši-la pa-tu گیاهی دارویی است كه در كشورهای اسلامی [عجبا که نام لاتین آنرا به کوچینچین/ویتنام
می بندد و گویا جائی خرخیار
کوچینچینی دیده ام!] روید. از نظر ظاهر به mu-pie-tse ] Momordica cochinchinensis) مورمودیکا
کوچِینِسِس/ گاک/کدو
خاری [) می‌ماند، اما كوچكتر از
آن است. درمان یكسد وبیست درد است؛ برای
هر درد تركیب و دستوری ویژه دارد." کهن ترین اشاره به این گیاه دارویی كه در
چینی یافته‌ام همین است؛ و از آنجا كه حتی در Čen lei pen ts‛ao از سال 1108، كتاب مرجع مفردات دارویی دوره سونگ، نیامده شاید این نتیجه
گیری درست باشد که تازه در دوره مغولان در طی سده چهاردهم وارد چین شده. شكل آوانگاشت نیز گواه دیگری است تأیید این
نتیجه‌گیری را، زیرا با قواعد جاری آن روزگار
برای آوانگاری واژه‌‌های بیگانه می خواند.
Kwan k’ün fan p‛u3 منبعی جز Pen ts‛ao kan
mu در
این مورد نام نبرده و در واقع گویا نخستین و تنها گیاهنامه‌ای است كه از
این گیاه یاد كرده. تاكید شده این دارو را
در سگ کشی کار گیرند. این گیاه اینک در سه‌ـ چوان می‌روید.
در سنسكریت درخت استریكنین را کوپیلو، कपिलु Kapilu نامند كه نامهای تبتی go-byi-la یا go-bye-la1 بر گرفته از آن است. دومی آوایش go-ji-la دارد و از همین رو مغولان آن
را به شكل گوجیله gojila اقتباس كرده‌اند. نمی‌توان با بی گمانی گفت كه نام سنسكریت
ارتباطی با کچوله kučla فارسی [در
مازندران و تنکابن کلاج دارو] دارد یا
نه.
به گفته فلوكیگر و هانبری2،
این درخت بومی بیشتر نقاط هند بویژه
دریابارهاست و در برمه، سیام، كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- China و شمال
استرالیا یافت می‌شود.
به هر روی، کار گیری این دارو نباید پیشینه درازدامنیی
داشته باشد و بسا که مسلمانان کار برد آن را را به هندیان آموخته باشند. در دارونامه فارسی ابومنصور
(مطلع 113) زیر نام عربی جوزالقی،
Jauz-ul-qei
آمده.3 شلیمر نامهای ازارقی/اذارقی azaragi و قاتل الكلبgatel
el-kelbe را نیز ضبط کرده گوید:
"Son
emploi dans la paralysie est d'ancienne date, car Pauteur du Mexzen el-Edviyeh
en parle deja, a j out ant en outre que la noix vo- mique est un remède qui
change le tempérament froid en tempérament chaud; le merae auteur recommande
les cataplasmes avec sa poudre dans la coxalgie et dans les maladies
articulaires."
"از دیرباز در درمان
فلج بکار می رفته زیرا صاحب مخزن الادویه از آن یاد کرده و افزوده دانه اش مزاج سرد
را گرم کند و گرد دانه را برای درمان ورم مفاصل و بیماری های مفصلی تجویز کرده."
اعراب كه گویند این درخت
تنها در صفحات داخلی یمن می‌روید، بخوبی با خواص دارویی اش آشنا بودند.5
درخت استریكنین در هندو‌چین نیز شناخته است (salain وphun akam در چامی، slê در خِمِری؛ ku-či در آنامی. شاید آخری آوانگاشت kučila ]كوچلا [باشد6.
در خبرنامه
كیو از سال 1917 (ص 341) شرح زیر
درباره Strychnos nux-vomica در كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- China آمده: " در خبرنامه
كیو، 1917 (صص 184، 185)،
شواهدی نمایانگر وجود این‌گونه به صورت
خودرو در كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- Chinaارائه شده. پس از انتشار این
گزارش، نامهای همراه با یك بسته حاوی دانه‌هایی كه بی چون و چرا دانه درخت
استریكنین است از مدیر امور زراعی و بازرگانی كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- China دریافت شد، همراه با این اطلاعات كه دانه‌های ارسالی از درختانی
به دست آمده‌اند كه در آن كشور خودروست. كنسول
بریتانیای كبیر در سایگون نیز اطلاعات زیر را درباره درخت استریكنین در كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- China فرستاده؛ ایشان این اطلاعات را از آقای مورانژ، مدیر امور زراعی و
بازرگانی كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- China دریافت كرده و نمونه‌ای از دانه آن را نیز از یك صادر‌كننده چینی گرفته
است. این درخت دراستان های خاوری كوچین‌ـ چین/کوچین چاینا/ Cochin- China [ویتنام] و بیشتر در جنگلهای با'ریا Bà Rịa می‌روید. چینی‌ها دانه‌های درخت را از قبایل وحشی بنام موآ mọi می‌خرند؛
این افراد دانه این درختان را در جنگل گرد آورده به چین فرستاده یا به شركتهای
صادر‌كننده به اروپا م‌فروشند. در ماههای
نوامبر و دسامبر میوه آورد. به نظر آقای
مورانژ، بی گمان بومی كوچین‌ـ چین/کوچین
چاینا/ Cochin- China است و بازرگانان اولیه آن را وارد این سرزمین نكرده‌اند."
چنانچه بومی كوچین‌ـ چین/کوچین
چاینا/ Cochin- China باشد، چینی‌ها بی گمان از دوره مغول آن را یافته
اند. هانری/آنری مِتر1
در پژوهش زهری كه قبایل موآ mọi
به نوك پیكانهای خود می زنند به این نتیجه رسیده كه این زهر را از انجِبار زهری اَنتیاریس
(Antiaris) گیرند.
وی نامی از اِستریکنوس Strychnos ]درخت استریكنین[ نیارد.
1. این
نام، بر‌خلاف ادعای استوارت:
(Chinese Materia
Medica, p. 425)
به معنای ’’لوبیای تلخ‌دانه ایرانی‘‘، نیست. استوارت (همان، ص. 132) می‌گوید کروتون
تیگلیوم Croton
tiglium را در عربی ’’باتو (batoo) [کرچک هندی، دند/خروع
چینی/باتو/حب السلاطین/حب الملوک/بید انجیر خطائی [نامند[ كه احتمالاً بر گرفته از نام چینی pa tou/ bā dòu 巴豆 بوده.‘‘
درست است كه اعراب این گیاه را وارد شده از چین می‌دانند (L. Leclerc, Traité
des simples, Vol. II, p. 95)،
اما آن را تنها به نام دند، dend شناسند.
در هیچ فرهنگ عربی یا در آثار ابن‌بیطار واژه باتو، batu را نیافته‌ام.
کتاب پیش رو .
3. Ch. 6,
p. 7.
2. Pharmacographia,
p. 428.
3. آخوندف، ابومنصور، ص 43.
4. Terminologie, p. 402.
5. L. Leclerc, Traité
des simples, Vol. I, p. 380.
6. Cf. E. Perrot
and P. Hurrier, Matière médicale et pharmacopée sino-annamites, p. 171;
چون روز روشن است كه چینی‌ها و آنامی‌ها بر‌خلاف نظر این نویسندگان
’’ ازروزگاران بسیار دور‘‘ این دارو را کار نمی گرفتند. نیز نک : (ص.
)
C. Ford. China Review, Vol. XV, 1887, p.
220.
