۱۳۹۰ دی ۲۶, دوشنبه
خلط آوران
گیاهان خلط آور
این گیاهان سبب آسان شدن یا سرعت گرفتن خروج ترشحات برنشی از برنشها و نای می‌شوند. اما، این اصطلاح نیز در عمل با بی‌دقتی مورد استفاده قرار گرفته است زیرا غالباً خلط آور به دارویی اطلاق می‌شود که در دستگاه تنفس «تأثیر دارد». برای روشن شدن فعالیت و موارد استفاده‌ی درمانی داروهای مختلف موسوم به خلط آور، این گیاهان را به صورت زیر طبقه‌بندی کرده‌ایم (جدول 1).
جدول 1- گیاهان خلط آور و آثار ثانوی آنها
اثرثانوی گیاهان
اصلاح کننده سانگوئیناریا، تویا، گل ماهور
ضد نزله ختمی، خزه ایسلند، خزه ایرلند، زوفا، آقطی سیاه، آویشن، پای خر، گل ماهور
ضد التهاب ختمی، آسکلپیاس توبروزا، خزه ایسلند، خزه ایرلند، شیرین بیان، مهرطلایی، زوفا، آقطی سیاه، پای خر، گل ماهور
ضد میکرب سیر، زیره، گونه‌های اکالیپتوس، راسن، اوشا، بوم دوتولو، مرزنجوش، رازیانه رومی، بارهنگ، پوپولوس کاندیکنس، سداب، آویشن
آنتی‌اسپاسمودیک سیر، حشیشة‌الملائک، آسکلپیاس توبروزا، زیره، هویج وحشی، دروزرا، رازیانه، شیرین بیان، گریندلیاکامپوروم، زوفا، لوبلیا،گونه‌های فراسیون، فراسیون ابیض،قطرم، جعفری، رازیانه رومی، پرونوس سروتینا، سانگوئیناریا، کلم بدبو، آویشن، شنبلیله، پای خر،، گل ماهور
قابض لبلاب الارض، مهرطلایی، راسن، بارهنگ، پرونوس سروتینا، آذان‌الحمار، تویا، آویشن، گل ماهور
تلخ مهرطلایی، فراسیون ابیض، پرونوس سروتینا
کارمیناتیو آسکلپیاس توبروزا، زوفا، رازیانه رومی، آویشن
دمولسنت خزه ایسلند، خزه ایرلند، شیرین بیان، ریشه آذان الحمار، پای خر،گل ماهور
معرق سیر، آسکلپیاس توبروزا، زوفا، راسن، پلی‌گالا، گل آقطی سیاه، کلم بدبو
مدر لبلاب الارض، روئینه زرین، پای خر
قاعده آور زوفا، فراسیون ابیض، جعفری، آویشن، شنبلیله
مسکن عصبی زوفا، لوبلیا، پرونوس سروتینا، شاه پسند وحشی
شفا دهنده زخم فراسیون ابیض، پوپولوس کاندیکنس، ریشه آذان الحمار، گل ماهور
گیاهان خلط آور تحریک کننده (آغالنده)
گیاهان خلط آور آغالنده به طرق متفاوت سبب ایجاد یک تأثیر مشابه می‌گردند. همیشه هم روشن نیست که یک داروی خاص چگونه تأثیر می‌کند ولی تصور رایج حاکی از وجود جریان‌های زیر است:
• آغالش (تحریک) برنشیول‌ها برای تحریک بیرون ریختن هر نوع ماده‌ی موجود.
• به حالت مایع در آوردن خلط چسبنده تا به این ترتیب با سرفه بیرون ریخته شود. خلط با مژه‌های ظریف اپیتلیوم مژه‌دار آسترلوله‌های برنشیول به بالا حرکت می‌کند. کاهش ویسکوزیته‌ی خلط سبب آسان شدن این نقل و انتقال می‌گردد.
بسیاری از گیاهان خلط آور محرک حاوی آلکالوئید، ساپونین یا اسانس‌های فراٌر هستند. اما این امر به آن معنا نیست که تمامی مواد شیمیایی که در این دسته‌ها قرار می‌گیرند یا گیاهانی که حاوی این اجزای سازنده هستند دارای فعالیت خلط آوری می‌باشند.
اثر بر پایه آلکالوئیدها
جزء اصلی ایپکاکوانا Cephaelis ipecacuanha یک آلکالوئید موسوم به امتینemetine است .این گیاه دارای تأثیر امتیک است و سبب بروز تهوع و افزایش ترشحات معده می‌شود. این تحریک دارای یک نتیجه‌ی رفلکسی بر مخاط برنش است که ازطریق رفلکس معدی برنشی واگ gastrobronchial vagus reflex اعمال می‌شود و خود به افزایش ترشح منجر می‌گردد. بعضی از خلط آورهای دیگر نیز به این طریق تأثیرمی‌کنند و به این ترتیب با مصرف مقدار زیاد سبب بروز استفراغ می‌گردند.
ادویه‌ها با تحریک فعالیت ترشحی غدد بزاقی و معده سبب دفع خلط می‌گردند. از نمونه‌های این گیاهان، رازیانه‌ی رومی، زیره، شنبلیله قابل ذکر می‌باشند. این تأثیر حاصل افزایش تولید و کاهش ویسکوزیته‌ی ترشحات برنشی است که به آسان شدن دفع خلط کمک می‌کند.
تأثیر برپایه ساپونین
ریشه‌ی گل پامچال حقیقی، گیاه خلط آوری است که بیشتر در اروپا مورد استفاده قرارمی‌گیرد و حاوی 5 تا 10% گلیکوزیدهای ساپونینی و 25/0%اسانس است. این گیاه در تمامی اشکال برنشیت مزمن به ویژه سرفه‌های ساده به کار می‌رود که با دفع خلط ناقص مدتها ادامه دارد. در این حالت، تأثیر ساپونین به وضوح روشن نیست. ممکن است این تأثیر بر اساس مکانیسم‌های رفلکسی ایجاد شده از طریق تحریک معده ایجاد شود که با واسطه‌ی عصب واگ انجام می‌گیرد. تأثیر این دارو نسبت به تأثیر ایپکاکوانا که حاوی آلکالوئید است از وضوح کمتر برخوردار است.
گیاهان خلط آور آغالنده
گل مینا Bellis perennis (English daisy)
ایپکاکوانا Cephaelis ipecacuanha (ipecac)
حلبوب Hieracium pilosella (mouse ear)
راسن (زنجبیل شامی) Inula helenium (elecampane)
فراسیون ابیض Marrubium vulgare (horehoumd)
بم دوتولو Myroxylon balsamum var.balsamum (tolu balsam)
پلی گالا Polygala senega (seneca snakeroot)
بیدکاندیکنس Populus candicans (balm of Gilead)
پامچال حقیقی Primula veris (cowslip)
عرق الدم Sanguinaria Canadensis (bloodroot)
پیاز دشتی Urginea maritime (squill)
بنفشه معطر Viola odorata (sweet violet)
گیاهان خلط آور آرام کننده
به نظر می رسد گیاهان خلط آور آرام کننده relaxing exctorant نیز از طریق رفلکس اثر می‌کنند ولی در این مورد تأثیر رفلکس است که سبب تسکین اسپاسم برنش و رقیق شدن ترشحات موکوس می‌گردد. این داروها به تولید موکوس رقیق‌تر کمک می‌کنند که دفع آن آسان‌تر است و سبب می‌شوند موکوس چسبنده‌تر به حرکت در آمده و به این ترتیب دفع شود. به این علت استفاده از گیاهان خلط آور آرام کننده برای سرفه‌های خشک و آغالنده (تحریک کننده (آغالنده) مناسب است . این تأثیر از برخی جهات مشابه تأثیر گیاهان دمولنست است واین دو تأثیر به علت وجود موسیلاژ و گاهی اسانس‌های فرٌار در این گیاهان است (جدول 2).
جدول 2 - زیر گروه‌های خلط آور
نوع خلط آوری مکانیسم اثر پیشنهادی
آغالنده حاوی آلکالوئید
حاوی ساپونین
حاوی اسانس فراٌر
شل کننده دمولسنت
ضد التهاب (وغالباً ضد میکربی)
آنتی‌اسپاسمودیک (حاوی آلکالوئید)
حاوی اسانس فرٌار
گیاهان خلط آور آرام کننده
ختمی Althaea officinalis (marshmallow)
اسکلپیاس توبروزا Asclepias tuberose (pleurisy root)
خزه ایسلند Cetraria islandica (Iceland moss)
خزه ایرلند Chondrus crispus (Irish moss)
دروزرا Drosera rotundifolia (sundew)
شیرین بیان Glycyrrhiza glabra (licorice)
گریندلیا Grindelia camporum (gumweed)
مهرطلایی Hydrastis Canadensis (goldenseal)
زوفا Hyssopus officinalis (hyssop)
لوبلیا (دخان هندی) Lobelia inflate (lobelia)
رازیانه رومی Pimpinella anisum (aniseed)
پرونوس سروتینا Prunus serotina (wild cherry bark)
سینه دارو Pulmonaria officinalis (lungwort)
آذان الحمار Symphytum officinale (comfrey)
کلم بدبو Symplocarpus foetidus (skunk cabbage)
تویا Thuja occidentalis (thuja)
آویشن Thymus vulgaris (thyme)
پای خر Tussilago farfara (coltsfoot)
شاه پسند وحشی Verbena officinalis (vervain)
داروهای خنثی (آمفوتر)
گروه سوم گیاهان خلط آوربه ویژه دردرمان های گسترده‌تر بیماریهای ریه با ارزش می‌باشند. این گیاهان یا به صورت گیاهان خلط آور آرام کننده تأثیر می‌کنند و یا به صورت آغالنده مؤثر می‌باشند. این گیاهان از آن جهت که مانند اسید یا بازی عمل کردن یک ملکول در شیمی دو سویه اثر می‌کنند گیاهان خلط آور آمفوتر نامیده می‌شوند.
گیاهان خلط آور آمفوتر
سیر Allium sativum (garlic)
آقطی سیاه Sambuscus nigra (elder)
گل ماهور Verbascum Thapsus (mullein)
گرایش نسبت به دستگاه‌های بدن
قلب و عروق. وجود بیماری احتقانی در ریه ممکن است در نهایت دارای اثر مخرب بر قلب باشد و به این ترتیب می‌توان گفت که داروهای مؤثر بر تنفس به قلب نیز کمک می‌کنند.
دستگاه تنفس. آشکار است که تمام گیاهان خلط آور در این دستگاه اثر سودمند دارند.
دستگاه گوارش.تمامی گیاهان خلط آور تحریک کننده (آغالنده) (آغالنده) در صورتی که با مقدار خوراک بسیار زیاد مورد استفاده قرار گیرند (مثل ایپکا) دارای اثر استفراغ آور می‌باشند حال آنکه گیاهان خلط آور آرام کننده ممکن است دارای اثردمولسنت (آذان الحمار) یا کارمیناتیو (رازیانه رومی) باشند.
دستگاه ادرار. بعضی گیاهان خلط آور سبب تسکین دستگاه ادراری می‌شوند مثل کاکل ذرت. گیاهان خلط آور به دفع مواد زائد از راه ریه ها کمک می‌کنند و ممکن است بر سایر کارکردهای دفعی نیز تأثیر داشته باشند.
دستگاه تولید مثل. گیاهان خلط آوری که آنتی‌اسپاسمودیک هم باشند به رفع کرامپ‌های قاعدگی کمک می‌کنند (مثل لوبلیا) ولی در زمان بارداری نباید از گیاهان سرشار از آلکالوئید یا ساپونین که دارای خاصیت استفراغ آور هستند استفاده شود. گیاه مهرطلایی یا هیدراستیس که به عنوان خلط آور مؤثر است سبب تنظیم و تقویت غشاهای مخاطی دستگاه تنفس می‌گردد و به این جهت در لوله‌ی تولید مثل مؤثر است.
عضلات و استخوان. گیاهان آغالندهرا می‌توان به صورت لینیمنتliniment مورد استفاده قرار داد زیرا سبب افزایش گردش خون ماهیچه‌ها شده و به این ترتیب از میزان درد می‌کاهند. نمونه‌ی گیاهان مؤثر براین دستگاه بوم دوتولو و آویشن است. لوبلیا یکی از گیاهان خوب برای شل کردن عضلات است.
دستگاه اعصاب.پامچال حقیقی، شاه پسند وحشی، آویشن و زوفا دارای آثار مسکن عصبی شل کننده می‌باشند.
پوست. با حمایت از تنفس و در نتیجه تمامی سلامت شخص، این داروها به طریقه‌ی کاملاً کل نگر به پوست کمک می‌کنند. از گیاهان خلط آوری که می‌توان به صورت داخلی یا خارجی در پوست استفاده کرد عبارتند از بیدکاندیکنس، آذان الحمار، آقطی سیاه، راسن، سیر و مهرطلایی.
منبع: پزشکی امروز (هفته نامه).
