قشربندی، كاست، هند، درون همسری ، وارنا، جاتی، نجسها، سلک

كاست caste
نویسنده : سمانه خالدی

کلید واژه ها: قشربندی، كاست، هند، درون همسری ، وارنا، جاتی، نجسها



نابرابری‌ها در همه جوامع انسانی وجود دارند. حتی در فرهنگ‌هایی كه اختلاف در ثروت و دارایی وجود نداشته باشد نابرابری میان افراد به لحاظ مرد یا زن بودن یا پیر و جوان بودن وجود دارد. جامعه‌شناسان برای توصیف نابرابری‌ها از واژه‌ قشربندی اجتماعی استفاده می‌كنند. قشربندی را می‌توان به عنوان نابرابری‌های ساختارمند میان گروه‌بندی‌های مختلف مردم تعریف كرد. جوامع را می‌توان متشكل از قشرهایی به صورت سلسله مراتب در نظر گرفت كه قشرهای ممتاز در بالا و قشرهای كمتر ممتاز نزدیك به پایین قرار گرفته‌اند.
چهار نظام اساسی قشربندی وجود دارد:
1) بردگی.
2) كاستی.
3) رسته‌ای.
4) طبقه‌ای.
گاه دو نوع قشر همزمان در یك جامعه به وجود می‌آید.
كاست بیش از همه با فرهنگ‌های شبه قاره هند در ارتباط است گرچه خود یك واژه هندی نبوده اما از واژه كاستا (casta) در زبان پرتغالی به معنای نژاد (race) یا گوهر پاك (pure stock) گرفته شده است. یك كاست در كل جامعه عبارت از گروه‌ اجتماعی بسته‌ای است كه درون همسری در آن معمول می‌شود. یعنی افراد تنها از گروه خود و از بین خویشاوندان همسر انتخاب كرده و ازدواج می‌كنند. افراد یك كاست مشاغل، اعتقادات و آداب و مناسك و سنتی ویژه دارند. هیچ‌كس نمی‌تواند از كاستی به كاست دیگر راه یابد، انسان‌ها در یك كاست متولد می‌شوند و تا پایان حیات در آن می‌مانند.
اصطلاح كاست مخصوصاً در مورد نظام سنتی قشربندی اجتماعی در هند به كار می‌رود، لیكن در همین واژه دو واقعیت مهم به طور پیوسته و ضمناً مشخص در هم ادغام گردیده‌اند: «وارنا» به معنی رنگ كه طبقه و مسلك را در جامعه می‌رساند و «جاتی» به معنای تولد كه دقیقاً معنای كاست از آن برمی‌آید. هر كاست با اعمال قواعدی كه در آن وجود دارد به شدت از درون همسری حراست می‌كند.
چهار گروه بزرگ «وارنا» وجود دارند كه خود به هزاران «جاتی» تقسیم می‌شوند. چهار گروه وارنا بر حسب احترام اجتماعی دارای مرتبه متفاوتی هستند. در پایین این چهار گروه‌بندی نجس­ها هستند، یعنی افرادی كه در موقعیتی پست‌تر از همه قرار دارند. بالاترین این گروه‌بندی‌ها كاست بزرگ برهمن­ها هستند كه مذهبی هستند. پس از آن كاست «كشاتریا» یا كاست جنگ‌جویان قرار گرفته‌اند. سومین كاست «ویشیاها» یا كشاورزان و بازرگانان هستند. بعضی قائل به دسته چهارم، «شودراهایا»، یا پیشه‌وران و مستخدمین هستند. و آنانی كه بی‌كاست هستند را «برون­كاست» می‌خوانند كه همان نجس­ها هستند. نجسها یا «پاریاها» گروه محرومین از حقوق اجتماعی را تشكیل می‌دهند كه نوازندگان طبل در مراسم تشییع هستند. نظام كاستی به منظور توزیع مردم و گروه‌ها در برخی از جوامع ماقبل صنعت پدید آمد و با نظام مبتنی بر طبقات اجتماعی در جامعه صنعتی مشابهت اندكی دارد.
كاست‌ها نباید را با كلان‌ها، سلك‌ها، و گروه‌های نیمه بسته قبل از انقلاب صنعتی یكسان شمرد.


منابع:
1) بیروت، آلن؛ فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه دكتر باقر ساروخانی، تهران، انتشارات كیهان، چاپ اول، 1366.
2) گیدت، آنتونی؛ جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی، چاپ پنجم، 1378.
3) ساروخانی، باقر؛ درآمدی بر دائرةالمعارف علوم اجتماعی، تهران، انتشارات كیهان، 1370.

پژوهشکده باقرالعلوم