وضعیت فعلی مناسبات ایران و آمریکا؛ هر چیز پنهانی روزی آشکار می شود
در اواسط ماه ژوئن، رسانه های جهان مطالبی درباره مذاکرات محرمانه دیپلمات های آمریکایی و ایرانی که در ماه مه در عمان انجام شد، منتشر کردند.
به گزارش اسپوتنیک به قلم "ولادیمیرساژین"، خاورشناس مطرح روس، گفته می شود که در دسامبر 2022 در نیویورک، "راب مالی" فرستاده ویژه ریاست جمهوری آمریکا در امور ایران با "سعید ایروانی"، نماینده دائم ایران در سازمان ملل، دیدار و گفتگو کرد. سپس گفتگوهای ایران و ایالات متحده در عمان ادامه یافت. در مسقط، چند دور مذاکرات غیرمستقیم در ماه های فوریه، مارس و مه برگزار شد. گفتگو میان "برت مک گورک"، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا، هماهنگ کننده در امور خاورمیانه و شمال آفریقا و علی باقری کنی، مذاکره کننده ارشد هسته ای و معاون وزیر امور خارجه ایران انجام شد. البته منافع طرفین تا حد زیادی متضاد است، اما باز هم این یک گفت و گو بود. و دیپلمات های ایرانی از عمان به خاطر در اختیار گذاشتن مکان مذکرات تشکر کردند.
سنگ بنای تضادهای ایران و آمریکا برنامه هسته ای ایران است. هم در نیویورک و هم در مسقط، گفت‌وگو درباره کاهش خطر ظهور تسلیحات هسته‌ای در ایران و بر همین اساس درباره لغو بخشی از تحریم‌های آمریکا بود. در اینجا بلافاصله باید توجه داشت که موضوع بازگرداندن توافق هسته ای مورد بحث قرار نگرفت. این امر حائز اهمیت است که بازگشت به توافقنامه منعقد شده در سال 2015 بدون تغییر چیزی در آن، غیر ممکن است. اولاً، برنامه 2015 تضعیف یا حذف کامل الزامات از ایران در نقاط مختلف سند را در دوره های 5 تا 25 ساله پیش بینی کرده بود. الان 8 سال گذشته. چگونه می توانیم یک چارچوب زمانی برای برجام جدید را تعیین کنیم؟ علاوه بر این، در 2-3 سال گذشته، زیرساخت های هسته ای ایران پیشرفت عظیمی داشته است. بنابراین، سوال دوم این است: چگونه آن را به وضعیت مربوط به ژوئیه 2015 برسانیم؟ بسیاری از دانشمندان علوم سیاسی می گویند که برجام به شکل سابقش احیا نمی‌شود.
در ژوئن 2023، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ثبت کرده که مطابق با الزامات برجام، ایران می‌توانست ذخایر اورانیومی را تا حداکثر 300 کیلوگرم با غلظت 3.67 درصد ذخیره کند. اکنون طبق گزارش آژانس، ایران 4384.8 کیلوگرم اورانیوم با درجه مختلف غلظت دارد که تقریباً 470.9 کیلوگرم آن 20 درصد و 114.1 کیلوگرم 60 درصد غنی شده است. در چارچوب توافق هسته ای، ایران تنها می توانست از سانتریفیوژهای نسل اول IR-1 استفاده کند، اکنون نطنز و فردو سانتریفیوژهای نسل جدید IR-2m، IR-4، IR-6 و IR-6s، IR-7،IR-8 ، IR-8B و IR-9 را به کار می گیرند که بسیار پرکاربرد تر از قدیمی ها هستند. مثلا، قدرت IR-6 ده برابر بیشتر ازIR-1 و IR-9 پنجاه برابر قدرتمندتر ازIR-1 است. برخی تحلیلگران معتقدند که تهران تا دستیابی به اورانیوم 90 درصد دو هفته و دو سال تا تبدیل این اورانیوم به سلاح هسته ای فاصله دارد.
آمریکا بیش از 20 سال است که در تلاش برای حل مشکل هسته ای ایران است. کاخ سفید نگران است؛ در حال حاضر، دو راه باقی مانده است. راه اول - به رسمیت شناختن وضعیت هسته ای ایران است، اما آمریکایی ها هرگز با این موضوع موافقت نخواهند کرد. راه دوم - استفاده از نیروی نظامی است. در سال های اخیر، نیروی هوایی ایالات متحده به طور فعال (اغلب با نیروی هوایی اسرائیل) برای حمله موشکی-هوایی به تاسیسات هسته ای ایران آماده می شدند. اما واضح است که چنین حملاتی تنها می تواند ایرانی ها را به ساخت بمب اتمی تشویق کند. و حمله گسترده نیروی زمینی با در نظر گرفتن نیروهای مسلح ایران (از 600 تا 900 هزار نفر طبق منابع مختلف) و بسیج میلیونی جمهوری اسلامی کاملا "غیر واقعی" است.
حل مشکل ایران با توسل به زور همچنین می تواند موقعیت نامطمئن آمریکا در خاورمیانه را پیچیده تر کند، زیرا تهران روابط با ریاض را احیا کرده و روابطش با مصر، بحرین و سایر کشورهای عربی بهبود یافته است. همانطور که تریتا پارسی، تحلیلگر خاورشناس آمریکایی از موسسه کوینسی می نویسد، "جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده سعی دارد تا از هرگونه بحرانی با ایران قبل از انتخابات ریاست جمهوری 2024 جلوگیری کند. با توجه به بحران ها و تنش ها در اوکراین و اطراف تایوان، او به سختی می تواند جنگ در خاورمیانه را تحمل کند". ایران به راه حلی برای مشکل تحریم های آمریکا نیاز دارد. هیرش سعیدیان، روزنامه نگار و اقتصاددان معروف ایرانی می‌نویسد که خسارت تحریم‌ها طی 17 سال به اقتصاد ایران بالغ بر 4 تریلیون دلار بوده است. این کشور چند سال است که با تورم سالانه بالای 54.6٪ (تورم مواد غذایی - 78.5٪)، کاهش ارزش پول 200-300٪ در سال و کسری رو به رشد بودجه، زندگی می کند. پس مذاکره پشت پرده، تنها راه برون رفت است.
قبلاً اشاره کردیم که نه آمریکا و نه جمهوری اسلامی ایران برای علنی کردن مذاکرات خود عجله نداشتند. دولت دموکرات بایدن با مخالفت کنگره جمهوری خواه مواجه است. در ایران هم وضعیت تقریباً به همین منوال است. بسیاری از نیروهای سیاسی مخالف هرگونه توافق با "شیطان بزرگ" و متحدانش هستند.
اما در 11 ژوئن سال جاری، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران گفت که توافق با کشورهای غربی بر سر برنامه هسته‌ای ایران اشکالی ندارد، اما نباید زیرساخت‌های صنعت هسته‌ای ایران را تحت تأثیر قرار دهد. می توان حدس زد که پس از این سخنرانی بود که طرفین از انکار واقعیت تماس ها دست برداشتند.
به طور فشرده، محتوای توافقات دوجانبه را می توان به شرح زیر خلاصه کرد: "ایران متعهد می شود از غنی سازی اورانیوم بالای 60 درصد خودداری کند؛ سرعت انباشت اورانیوم غنی شده در این سطح متوقف یا کاهش دهد؛ همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را گسترش دهد؛ حملات گروه های طرفدار ایران در عراق و سوریه به نیروهای آمریکایی و غیرنظامیان آمریکایی را متوقف کند". ایالات متحده نیز به نوبه خود متعهد می شود: "بخشی از تحریم های ضد ایرانی (به ویژه تحریم های صادرات نفت ایران) را کنار بگذارد؛ از تشدید تحریم‌های ضدایرانی و اعمال فشار بر آژانس بین المللی انرژی اتمی یا شورای امنیت سازمان ملل برای اتخاذ تدابیر تنبیهی علیه تهران خودداری کند؛ توقیف نفتکش ها با نفت ایران را متوقف کند". برای طرفین توافق بر سر تبادل زندانیان مهم بود. ما در مورد ده نفر ایرانی صحبت می کنیم که دارای تابعیت دوگانه ایرانی-آمریکایی هستند که هم در ایران و هم در ایالات متحده دستگیر شده اند.
نکته اصلی برای تهران رفع انجماد دارایی های ایرانی در بانک های کشورهای مختلف است. این رقم حدود 24 میلیارد دلار است که 10 میلیارد دلار آن در عراق، 7 میلیارد دلار در کره جنوبی و 6.7 میلیارد دلار دیگر در صندوق بین المللی پول بوده است. در اوایل ژوئن، مقامات آمریکایی به دولت عراق اجازه دادند تا بدهی های گاز و برق به ایران را در حدود 2.7 میلیارد دلار بازپرداخت کند که این پول هم اینک دریافت شده است. آمریکا و کره جنوبی اکنون در حال رایزنی برای آزادسازی 7 میلیارد دلار سرمایه ایران در کره جنوبی هستند. این بدهی کره جنوبی برای واردات نفت از ایران است. اگرچه در 14 ژوئن نیویورک تایمز به نقل از منابع خود گزارش داد که توافقات با ایران غیررسمی است و مت میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، بارها هرگونه توافق رسمی با ایران را رد کرده است، به نظر می رسد که تماس های محرمانه ایران و آمریکا در حال حاضر به ثمر می رسند.
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، هرگونه سند توافق با ایران از سوی کنگره جمهوری خواه رد می شد، اما می توان گفت که مذاکرات ایران و آمریکا یک واقعیت است. همانطور که سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه خاطرنشان کرد، "هر چیز پنهانی روزی روشن خواهد شد، این واضح است. ما در گذشته شاهد بودیم که ایالات متحده و ایران تماس های غیرمستقیم پشت درهای بسته داشتند. نمی توان رد کرد که چنین تماس هایی حالا هم ادامه دارد".
امید است که چنین "آتش بس سیاسی" که برخی از مقامات ایرانی این توافق را چنین می نامند، منجر به مذاکرات جدی تری با مشارکت سایر شرکت کنندگان شود. و این توافقات غیررسمی حتی اگر تا حدی اجرا شود، موقعیت ایران را در خاورمیانه و جهان تقویت، سیستم تحریم های ضد ایرانی را تضعیف، تجارت و سرمایه گذاری خارجی را به ایران جذب کرده، روابط تجاری و اقتصادی ایران را با اروپا و آسیای جنوب شرقی را گسترش خواهند داد.
آن چه به ایالات متحده مربوط می شود، تنش زدایی میان ایران و آمریکا به جو بایدن در بازی انتخاباتی 2024 امتیاز می دهد و شاید حتی وجهه از هم پاشیده آمریکا در خاورمیانه را اصلاح کند.
