ایدون با ایدون تر باد

آمد بهار خرم ...

دکتر ناتل خانلری
نوروز اگر چه روز نو سال است، روز کهنه ی قرن هاست. پیری فرتوت است که سالی یک بار جامه ی جوانی میپوشد تا به شکرانه ی آنکه روزگاری چنین دراز بسر برده و با این همه دَمسردی زمانه تاب آورده است، چند روزی شادی کند. از اینجاست که شکوه پیران و نشاط جوانان در اوست.

پیر نوروز یادها در سر دارد. از آن کرانه ی زمان میآید، از آنجا که نشانش پیدا نیست. در این راه دراز رنجها دیده و تلخیها چشیده است. اما هنوز شاد و امیدوار است. جامه های رنگارنگ پوشیده است، اما از آن همه، یک رنگ بیشتر آشکار نیست و آن رنگ ایران است.

در باره ی خلق و خوی ایرانی سخن بسیار گفته اند. هر ملتی عیب هایی دارد. در حق ایرانیان میگویند که قومی خوپذیرند. هر روز به مقتضای زمانه، به رنگی درمیآیند.با زمانه نمی ستیزند، بلکه می سازند. رسم و آیین هر بیگانه ای را می پذیرند و شیوه ی دیرین خود را زود فراموش می کنند. بعضی از نویسندگان این را هنری دانسته اند و راز بقای ایران را در آن جسته اند. من نمی دانم که این صفت عیب است یا هنر است، اما در قبول این نسبت تردید و تأملی دارم.

از روزی که پدران ما به این سرزمین آمدند و نام خانواده و نژاد خود را به آن دادند، گویی سرنوشتی تلخ و دشوار برای ایشان مقرر شده بود. تقدیر چنان بود که این قوم، نگهبان فروغ ایزدی، یعنی دانش و فرهنگ باشد. میان جهان روشنی که فرهنگ و تمدن در آن پرورش می یافت و عالم تیرگی که در آن کین و ستیز می رویید، سّدی شود و نیروی یزدان را از گزند اهریمن نگهدارد.

پدران ما از همان آغاز کار، وظیفه ی سترگ خود را دریافتند. زردشت از میان گروه برخاست و مأموریت قوم ایرانی را درست و روشن معین کرد، فرمود که باید به یاری یزدان، با اهریمن بجنگند تا آنگاه که آن دشمن بدکنش از پادرآید .

ایرانی بار گران این امانت را به دوش کشید. پیکاری بزرگ بود. فرّ کیان، فرّ مزدا آفرید. آن فرّ نیرومند ستوده ی ناگرفتنی را به او سپرده بودند؛ فرّی که اهریمن می کوشید تا بر آن دست بیابد.

گاهی فرستاده ی اهریمن دلیری می کرد و پیش می تاخت تا فرّ را برباید. اما خود را با پهلوان روبه رو می یافت و غریو دلیرانه ی او به گوشش می رسید. اهریمن، گامی واپس می نهاد. پهلوان دلیر و سهمگین بود.

گاهی پهلوان پیش می خرامید و می اندیشید که دیگر فرّ از آن اوست. آنگاه اهریمن شبیخون می آورد و نعره ی او در دشت می پیچید. پهلوان درنگ می کرد. اهریمن سهمگین بود.

در این پیکار، روزگارها گذشت و داستان این زد و خورد، افسانه شد و بر زبانها روان گشت، اما هنوز نبرد دوام داشت. پهلوان، سالخورده شد، فرتوت شد، نیروی تنش سستی گرفت، اما دل و جانش جوان ماند. هنوز اهریمن از نهیب او بیمناک است. هنوز پهلوان، دلیر و سهمناک است. این همان پهلوان است که هر سال جامه ی رنگارنگ نوروز می پوشد وبه یاد روزگار جوانی شادی می کند.

اگر بر ما ایرانیان در این روزگار عیبی باید گرفت، این است که تاریخ خود را درست نمی شناسیم و در باره ی آنچه بر ما گذشته است، هر چه را که دیگران گفته اند و می گویند، طوطی وار تکرار می کنیم.

اروپاییان از قول یونانیان می گویند که ایران، پس از حمله ی اسکندر، یکسره رنگ آداب یونانی گرفت و از جمله ی نشانه های این امر، آنکه مورخی بیگانه نوشته است که در دربار اشکانی نمایشهایی به زبان یونانی می دادند. این درست مانند آن است که بگوییم ایرانیان امروزه، یکباره ملیت خود را فراموش کرده اند، زیرا که در بعضی مهمانخانه ها مطربان و آوازه خوانهای فرنگی به زبان ایتالیایی و اسپانیایی مطربی می کنند.

کمتر ملتی را در جهان می توان یافت که عمری چنین دراز بسرآورده و با حوادثی چنین بزرگ روبه رو شده و تغییراتی چنین عظیم در زندگیش روی داده باشد و پیوسته در همه حال، خود را به یاد داشته باشد و دمی از گذشته و حال و آینده ی خویش، غافل نشود.

مسلمان شدن ایرانیان به ظاهر پیوند ایشان را با گذشته ی دراز و پرافتخارشان برید. همه چیز در این کشور دیگرگون شد و به رنگ دین و آیین نو درآمد. هرچه نشانه و یادگار گذشته بود، در آتش سوخت و بر باد رفت. اما یاد روزگار پیشین مانند سمندر از میان آن خاکستر برخاست و در هوای ایران پرواز کرد.

بیش از آنچه ایرانیان رنگ بیگانه گرفتند، بیگانگان ایرانی شدند. جامه ی ایرانی پوشیدند، آیین ایرانی پذیرفتند، جشن های ایران را برپا داشتند و پیش خدای ایران زانوی ادب بر زمین زدند.

از بزرگانی مانند «فردوسی» بگذریم که گویی رستخیز روان ایران دریکتن بود. دیگران که به ظاهر جوش و جنبشی نشان نمی دادند، همه در دل، زیر خاکستر بی اعتنایی اخگری از عشق ایران داشتند.

«نظامی» مسلمان که ایران باستان را، آتش پرست و آیین ایشان را ناپسند می داند، آنجا که داستان عدالت «هرمز ساسانی» را می سراید، بی اختیار حسرت و درد خود را نسبت به تاریخ گذشته ی ایران بیان می کند و می گوید:

جهان زآتش پرستی شد چنان گرم که بادا زین مسلمانی ترا شرم

«حافظ» که عارف است و می کوشد نسبت به کشمکشها و کین توزیها بی طرف و بی اعتنا باشد و از روی تجاهل می گوید:

ما قصه ی سکندر و دارا نخوانده ایم
از ما بجز حکایت مهر و وفا مپرس

باز نمی تواند تأثیر داستانهای باستانی را از خاطر بزداید؛ هنوز کین «سیاوش» را فراموش نکرده است و به هر مناسبتی از آن یاد می آورد و می گوید:

شاه ترکان سخن مدعیان می شنود
شرمی از مظلمه ی خون سیاووشش باد

کدام ملت دیگر را می شناسیم که به گذشته ی خود، به تاریخ باستان خود، به آیین و آداب گذشته ی خود بیش از این پایبند و وفادار باشد؟ این جشن نوروز که دو سه هزار سال است با همه ی آداب و رسوم در این سرزمین باقی و برقرار است، مگر نشانی از ثبات و پایداری ایرانیان در نگهداشتن آیین ملی خود نیست؟

نوروز، یکی از نشانه های ملیت ماست. نوروز، یکی از روزهای تجلی روح ایرانی است، نوروز، برهان این دعوی است که ایران، با همه ی سالخوردگی هنوز جوان و نیرومند است.

در این روز باید دعا کنیم. همان دعا که سه هزار سال پیش از این، زردشت کرد:

«منش بد، شکست بیابد. منش نیک، پیروز شود. دروغ، شکست بیابد. راستی بر آن پیروز شود.
خرداد و مرداد بر هر دو پیروز شوند. بر گرسنگی و تشنگی. اهریمن بدکنش ناتوان شود.

و رو به گریز نهد».

و نوروز بر شما فرخنده و خرم و خجسته باشد!
منبع: مجله ی «سخن»، دور هفتم، سال 1336، شماره ی دوازدهم