نظامی گنجوی

نظامی گنجه‌ای (گنجوی)، جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلص به نظامی (زادهٔ ۵۳۵ در گنجه - درگذشتهٔ ۶۰۷-۶۱۲) شاعر و داستان‌سرای ایرانی[۲][۳][۴][۵][۶][۷] ، ایرانی‌تبار[۱] و پارسی‌گوی قرن ششم هجری(دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی در ادب فارسی شناخته شده‌است.[۸]  محتویات  [نهفتن]  ۱ زندگی  ۲ گنجه  ۳ شاعری و سبک نظامی  ۴ نظامی گنجوی و پیشینیان  ۵ آثار نظامی  ۶ تلاش در جعل هویت نظامی  ۷ پانویس  ۸ منابع  ۹ پیوند به بیرون  زندگی [ویرایش]     از زندگانی نظامی اطلاعات دقیق در دست نیست و در بارهٔ سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره‌نویسان مختلف است. آنچه مسلم در شهر گنجه می‌زیست و در همین شهر وفات یافت.  وی خیلی زود یتیم شد[۹][۱۰] و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت وی تحصل نمود. مادر او از اشراف کرد بوده و این بر پایهٔ یک بیت از دیباچهٔ لیلی و مجنون («گر مادر من رئیسهٔ کرد...») دانسته شده‌است.[۱۱][۹][۱۲] در باره زادگاه پدری او اختلاف نظر است. برخی از منابع او را از اهالی تفرش و برخی او را از طبقه دهقانان(ایرانیان) آران میدانند[* ۱]}}  از اشاره‌های موجود در خسرو و شیرین دانسته می‌شود که اولین همسر او، کنیزکی که دارای دربند به عنوان هدیه برایش فرستاده بود، زمانی که نظامی سرودن خسرو و شیرین را به پایان رساند و پسرشان محمد هفت سال بیشتر نداشت، از دنیا رفته بوده‌است.[۱۳][* ۲] در لابلای شعرهای نظامی اشاره‌هایی به دو همسر بعدی او نیز دیده می‌شود که هر دو در زمان حیات شاعر درگذشته‌اند.[۱۴]  نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته و این خصوصیت از شعر او به‌روشنی دانسته می‌شود. از معاصران خود با خاقانی دوستی داشت، و در مرثیهٔ او سرود:  همی گفتم که خاقانی دریغاگوی من باشد             دریغا من شدم آخر دریغاگوی خاقانی  نظامی همه عمر خود را در گنجه در زهد و عزلت بسر برد و تنها در ۵۸۱ سفری کوتاه به دعوت سلطان قزل ارسلان (درگذشتهٔ ۵۸۷) به سی فرسنگی گنجه رفت و از آن پادشاه عزت و حرمت دید. نظامی هرچند شاعری مدح‌پیشه نبوده، با تعدادی از فرمانروایان معاصر مربوط بوده‌است، از جمله: فخرالدین بهرامشاه پادشاه ارزنگان از دست‌نشاندگان قلج ارسلان سلطان سلجوقی روم که کتاب مخزن الاسرار را به نام او کرده‌است، اتابک شمس‌الدین محمد جهان پهلوان که منظومه خسرو و شیرین به او تقدیم شده‌است، طغرل بن ارسلان سلجوقی و قزل ارسلان بن ایلدگز که در همین منظومه از ایشان نام برده‌است، ابوالمظفر اخستان بن منوچهر شروانشاه که لیلی و مجنون را به نام او کرده‌است.  نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت و آرامگاهی به او در همان شهر منسوب است.  گنجه [ویرایش]           برگی از خمسهٔ نظامی، مربوط به ۱۵۴۸ میلادی که در شیراز نگهداری می‌شود.  گنجه از قرن چهام هجری مرکز ولایت ارّان بود، و تا پیش از یورش مغولان از زیباترین شهرهای آسیای غربی به شمار می‌رفت.[۱۵]. نام گنجه، از لغت «گنج» فارسی برگرفته شده است[۱۶]. زبان محاورهٔ مردم ارّان مثل ساکنان سایر نواحی شمال غرب ایران، گونه‌ای از زبان پهلوی (یا فهلوی) بوده‌است.[۱۷] جغرافی‌نویسان قدیم آن زبان را ارّانی نامیده‌اند. ابن حوقل می‌گوید: «مردم بردعه (مرکز قدیم ارّان) به ارّانی سخن می‌گویند». مقدسی در احسن‌التقاسیم توضیح بیشتر در بارهٔ آن زبان دارد و می‌گوید: «در ارّان به ارّانی سخن می‌گویند و فارسی ایشان قابل فهم است، و در پاره‌ای حرف‌ها به زبان خراسانی نزدیک است.» اما زبان نوشتاری شاعران و نویسندگان آن دیار را «فارسی ارانی» نامیده‌اند (در برابر فارسی دری). آمیزش لهجه‌ها و زبان‌های نواحی مختلف ایران، و رواج سخن خاقانی و نظامی به مدت هشتصد سال در سراسر ایران، موجب شد که بسیاری از تعبیرهای خاص آنان وارد فرهنگها یا زبان شاعران و نویسندگان دیگر شده و جزو فارسی دری درآید.[۱۸]  بنابر قول گیراگوس گاندزاکـِتسی (تاریخنگار و کشیش ارمنی در دوران نظامی گنجوی و خود نیز از اهالی شهر گنجه)، پیش از حمله مغولان به شهر گنجه، شهر گنجه دارای انبوه جمعیت پارسیان و اقلیتی از مسیحیان بود[۱۹][۲۰]. باید توجه داشت که گیراگوس بین پارسی و عربی و ترک تفاوت می‌گذاشته‌است و وقتی در متن خود ساکنان شهر گنجه را پارسی می‌خواند منظورش پارسی است نه نام عمومی برای تمام مسلمانان. او برای اعراب از واژهٔ «تاچیک» (Tachik همان تاجیک یا تازیک = تازی = عرب = مسلمان - نیز بنگرید به نوشتارهای پارسی میانه همچون جاماسپنامه) استفاده می‌کند وعربان را تاچیک می‌خواند. او ترکان را تئورک (T'urk) می‌نویسد. برای نمونه در فصل ۱۸ می‌نویسد که «جلال‌الدین محمد خوارزمشاه سپاهیان خود را از میان ایرانیان(پارسیان) و تاچیکان و تئورکان گرد آورد.»[۲۱][۲۲].  در کتاب نزهت المجالس نیز شعرهایی از بیست و چهار شاعر پارسی‌گوی اهل گنجه از پیش از یورش مغولان ذکر شده‌است و وجود این تعداد شاعر پارسی‌گوی تنها از شهر گنجه، که در قرن ششم و هفتم در شمال‏غرب ایران قدم به عرصه گذاشته‏اند و در زبان همگانی ایرانیان ـ فارسی ـ شعر سروده‏اند، نشان‌دهندهٔ رواج بازار شعر و ادب پارسی در عصر نظامی و همچنین مؤید آن است که در ارّان، زبان و ادب فارسی، زبان مردم کوچه و بازار و دربار بوده‌است[۲۳][۲۴][۲۵].  شاعری و سبک نظامی [ویرایش]           نسخهٔ خطی از خمسهٔ نظامی، اثر هنرمند ایرانی کمال‌الدین بهزاد، مربوط به ۱۴۹۴ میلادی، که ماجرای معراج پیامبر اسلام را بازگو می‌کند.  نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده لیکن تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته‌است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند نظامی است.  وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته‌است.[۲۶]  ضمناً بنا بر عادت اهل زمان از آوردن اصطلاحات علمی و لغات و ترکیبات عربی وافر و بسیاری از اصول و مبانی حکمت و عرفان و علوم عقلی به هیچ روی ابا نکرده و به همین سبب و با توجه به دقت فراوانی که در آوردن مضامین و گنجانیدن خیالات باریک در اشعار خود داشت، سخن او گاه بسیار دشوار و پیچیده شده‌است. با این حال مهارت او در ایراد معانی مطبوع و قدرت او در تنظیم و ترتیب منظومه‌ها و داستان‌های خود باعث شد که آثار او بزودی مورد تقلید قرار گیرد.[۲۷]  نظامی گرچه شاعری داستان‌سراست و بیشتر به داستان‌های عاشقانه و یا به قول خود وی به «هوسنامه»ها پرداخته‌است، ولی او شاعری است حکیم و اندیشه‌ور، آشنا با فرهنگ و تاریخ ایران، که در پس قصه‌ها و هوسنامه‌هایش نکاتی عمیق نهفته‌است، و به همین سبب است که او چند بار از خوانندگان مثنوی‌هایش خواسته‌است تا رازها و رمزهای موجود در شعر او را نیز کشف کنند، از جمله در این دو بیت در هفت پیکر:  هر چه در نظم او ز نیک و بد است                  همه رمز و اشارت خرد است  هر یک افسانه‌ای جداگانه                  خانهٔ گنج شد نه افسانه  [۲۸]  اشعار نظامی گنجوی با سرچشمه فرهنگ ایرانی او، ایران پیشااسلامی و پسااسلامی را وحدت می‌بخشد[۲۹].  نظامی گنجوی و پیشینیان [ویرایش]     پاره‌ای از داستانهای نظامی در شاهنامه نیز آمده‌است، ولی نظامی از لحاظ سبک و سخنوری از فخرالدین اسعد گرگانی نیز بهره برده‌است.[۳۰].  او در کتابهای خسرو و شیرین و لیلی و مجنون و اسکندرنامه و هفت پیکر از فردوسی و شاهنامه نام می‌آورد. برای نمونه در اسکندرنامه فردوسی را سخنگوی پیشینه دانای توس می‌خواند.  از ان خسروی می‌که در جام اوست                  شرف نامه​ی خسروان نام اوست  سخنگوی پیشینه دانای توس               که آراست روی سخن چون عروس  در آن نامه کان گوهر سفته راند                       بسی گفتنیهای ناگفته ماند  اگر هر چه بشنیدی از باستان             بگفتی دراز آمدی داستان  نگفت آنچه رغب پذیرش نبود             همان گفت کز وی گزیرش نبود  همچنین برخی از ابیات نظامی با شاهنامه تطبیق دارد:  فردوسی:  چنان دان که شاهی و پیغمبری                        دو گوهر بود در یک انگشتری  نظامی:  نزد خرد شاهی و پیغمبری                 چو دو نگین است در انگشتری  فردوسی:  جهان را بلندی و پستی تویی              ندانم چی ای هر چه هستی تویی  نظامی:  همه نیستند آنچه هستی تویی              پناه بلندی و پستی تویی  آثار نظامی [ویرایش]           خمسهٔ نظامی، به قلم سال ۱۵۲۴ در هرات، واقع در موزه هنرهای متروپولیتن نیویورک  اثر معروف و شاهکار بی‌مانند نظامی، خمسه یا پنج گنج است که در قلمرو داستان‌های غنایی امتیاز بسیار دارد و او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانست. خمسه یا پنج گنج نظامی شامل پنج مثنوی است:  مخزن الاسرار، در بحر سریع، در حدود ۲۲۶۰ بیت مشتمل بر ۲۰ مقاله در اخلاق و مواعظ و حکمت. در حدود سال ۵۷۰ به اتمام رسیده‌است و از آن است این ابیات:  هر که تو بینی ز سپید و سیاه              بر سرکاری است درین کارگاه  جغد که شوم است به افسانه در                        بلبل گنج است به ویرانه در  هر که درین پرده نشانیش هست                      درخور تن قیمت جانیش هست  خسرو و شیرین، در بحر هزج مسدس مقصور و محذوف، در ۶۵۰۰ بیت، که به سال ۵۷۶ ه'. ق. نظمش پایان گرفته‌است. ابیات زیر در توصیف آب‌تنی شیرین از آنجاست:  چو قصد چشمه کرد آن چشمهٔ نور                    فلک را آب در چشم آمد از دور  سهیل از شعر شکرگون برآورد                       نفیر از شعری گردون برآورد  پرندی آسمان‌گون بر میان زد              شد اندر آب و آتش در جهان زد  لیلی و مجنون، در بحر هزج مسدس اخرب مقبوض مقصور و محذوف، در ۴۷۰۰ بیت. نظم این مثنوی به سال ۵۸۸ هجری به پایان رسیده‌است و از آنجاست:  مجنون چو حدیث عشق بشنید             اول بگریست، پس بخندید  از جای چو مار حلقه برجست             در حلقهٔ زلف کعبه زد دست  می‌گفت گرفته حلقه در بر                 کامروز منم چو حلقه بر در  هفت پیکر (که آن را بهرام‌نامه و هفت گنبد نیز خوانده‌اند)، در بحر خفیف مسدس مخبون مقصور و محذوف، در ۵۱۳۶ بیت، در سرگذشت افسانه‌ای بهرام گور. از آن منظومه‌است در وصف ایران:  همه عالم تن است و ایران دل             نیست گوینده زین قیاس خجل  چونکه ایران دل زمین باشد               دل ز تن به بود یقین باشد  میانگیز فتنه میافروز کین                  خرابی میاور در ایران زمین  تو را ملکی آسوده بی داغ و رنج                      مکن ناسپاسی در آن مال و گنج  اسکندرنامه، در بحر متقارب مثمن مقصور و محذوف، در ۱۰۵۰۰ بیت، مشتمل بر دو بخش شرفنامه و اقبالنامه که در حوالی سال ۶۰۰ به اتمام رسیده‌است. و از آنجاست این ابیات در مرگ دارا:  سکندر چو دانست کآن ابلهان              دلیرند بر خون شاهنشهان  پشیمان شد از کرده پیمان خویش                      که برخاستش عصمت از جان خویش  چو در موکب قلب دارا رسید              ز موکب روان هیچکس را ندید  تن مرزبان دید در خاک و خون                       کلاه کیانی شده سرنگون  تلاش در جعل هویت نظامی [ویرایش]     نوشتار اصلی: کارزار نمایاندن نظامی به عنوان شاعر ملی آذربایجان  یکی از پژوهشگران جمهوری آذربایجان بیتی را به نظامی منسوب کرد[۳۱] که از دید فنی (قافیه) نادرست است (گرگ با ترک قافیه نمی‌شود و ایراد ادبی دارد)[۳۲] و در هیچ نسخهٔ خطی وجود ندارد. همچنین در ادبیات پارسی و فرهنگ ایرانی همواره گرگ جانوری خونخوار و دَدمنش به شمار آمده‌است. بیت جعلی مورد نظر(که بدون هیچ بیت پیشین و پسین جعل شده‌است) چنین است[۳۳].  پدر بر پدر، مر مرا ترک بود             به فرزانگی هر یکی گرگ بود  نظامی در ابیات راستینش نیز گرگ را حیوانی نادان و وحشی معرفی می‌کند و آن را کمتر از شیر و روبه می‌داند:  ز آن بر گرگ روبه راست شاهی                     که روبه دام بیند گرگ ماهی  یا:  به وقت زندگی رنجور حالیم               که با گرگان وحشی در جوالیم  یا:  پیامت بزرگست و نامت بزرگ                       نهفته مکن شیر در چرم گرگ  یا:  روباه ز گرگ بهره زان برد               کین رای بزرگ دارد آن خرد  با وجود اینکه تمامی آثار نظامی گنجوی پارسی هست[۳۴]، قوم‌گرایان پانترکیست دیوان یک شاعر دیگر به نام نظامی قونوی (از دوران حکومت عثمانی)[۳۵] را به نظامی گنجوی منسوب می‌کنند[۳۶]  جمهوری آذربایجان سالیانی هست که در رابطه با تحریف نظامی گنجوی ادعاهای غیرعلمی مطرح می‌کند[۳۷]. جمهوری آذربایجان با نصب مجسمه او در میدانهای مختلف جهان, آن را شاعر آذربایجانی و غیرایرانی معرفی کند. پروفسور پائولا اورساتی (Paola Orsatti)، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ساپینتزای (Sapienza) شهر رُم، نصب مجمسه نظامی در رم را یک تحریف تاریخی میداند:". اما پرده‌برداری از مجسمه‌ای از نظامی گنجوی در شهر رُم با عنوان «شاعر آذربایجانی» باید ما را به خود بیاورد تا در برابر چنین تحریف‌هایی واکنش نشان دهیم". [۳۸]. و همچنین استاد ایوان میخالویچ استبلین-کامنسکی, پروفسور و رئیس بخش شرقشناسی دانشگاه سینت پیتسربورگ در رابطه با مجسمه نظامی در یکی از میدانهای آن شهر و تحریف تاریخ می‌گوید:"برای نمونه ادعا آنها یک مجسمه در میدان کمنوستورسک نصب کردند و او را "شاعر بزرگ آذربایجانی" نامیدند. در حالیکه نظامی گنجوی حتی ترکی صحبت نمی‌کرد. آنها می‌گویند چون در سرزمین امروزی به نام جمهوری آذربایجان زندگی می‌کرد. اما نظامی تمامی آثارش به فارسیست"[۳۹]. همچنین در سال ۲۰۱۲ کتابی به نام «درباره سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱)به زبان انگلیسی منتشر شده‌است به بررسی این اقدام‌ها و تحریف‌ها و بدخوانی‌ها و برداشت‌های اشتباه و غرض‌آلوده از سروده‌های نظامی به دست دانشمندان شوروی و «ناسیونالیست»های جمهوری آذربایجان و پان‌ترکان می‌پردازد. این کتاب به طور رایگان در روی اینترنت قرار گرفت[۴۰]. خانم دکتر پائولا اورساتی (Paola Orsatti)، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ساپینتزای (Sapienza) شهر رُم، درباره این کتاب چنین می‌نویسد[۴۱]: «این کتاب فهرست کاملی از تحریف‌هایی را بررسی می‌کند که به منظورهای ناسیونالیستی به وجود آورده شدند و امروزه در زمینه پژوهش‌های مربوط به شاعر بزرگ ایرانی، نظامی گنجوی، رایج شده‌اند. این تحریف‌ها از زمانی آغاز شدند که دولت شوروی تصمیم گرفت هشتصدمین سالگرد نظامی را جشن بگیرد. نویسندگان این کتاب با نگاهی دقیق و انتقادی استدلال‌هایی را بررسی می‌کنند که دانشمندان شوروی و نیز به تازگی نویسندگان جمهوری آذربایجان درباره نظامی مطرح کرده‌اند تا او را به اصطلاح «شاعر آذربایجانی» بخوانند و آثار او را جزو به اصطلاح «ادبیات آذربایجانی» بدانند. نویسندگان این کتاب نادرست‌بودن این ادعاها را نشان می‌دهند. گذشته از این بخش‌های انتقادی، کتاب حاضر بخش‌های سازنده‌ای هم دارد و آن هم اطلاعات و آگاهی‌هایی است که نویسندگان از منبع‌های دست اول از جمله از راه بازخوانی دقیق آثار نظامی و دیگر شاعران همروزگار او و نیز منبع‌های تاریخی همروزگار او در پیش چشم ما گذاشته‌اند. این کتاب پژوهشی جالب و با دقت مستندشده در زمینه ادبیات کلاسیک فارسی است و نیز به پرسش‌هایی درباره وضعیت تاریخی و قوم‌نگاری و زبانی منطقه ارّان و تراقفقاز پاسخ می‌دهد.»  در سال ۲۰۰۷ نوروز علی محمداف، دانشمند فرهنگی تالش بخاطر پشتیبانی از فرهنگ تالشی به زندان روانه شد (بنگرید به [Novruzali Mammadov] در ویکیپیدای انگلیسی)[۴۲]. یکی از اتهامات دولت جمهوری آذربایجان علیه وی این بود که نظامی گنجوی را در یک نشریه غیرترک و تالش خوانده بود[۴۳]. [۴۴]. در سال ۲۰۰۹ نوروز علی محمداف در زندان جان سپرد[۴۵].  پانویس [ویرایش]     ↑ در رابطه با پدر او، بهروز ثروتیان این بیت در لیلی و مجنون را شاهد می‌آورد («دهقان فصیح پارسیزاد - از حال عرب چنین کند یاد») و می‌نویسد: «دهقان فصیح پارسی زاد: نظامی گنجه​ای/عرب:مجنون و پدر او/یادداشت- سرآغاز بندهای لیلی و مجنون همه به توضیحی کنایی آراسته‌است و شاعر بالکنایه اشاره می‌کند که این بخش از خود اوست یا در داستان اصلی و به زبان عربی آمده‌است. بیت اول بند ۳۶ از اهمیت به سزایی از نظر تاریخ تحقیق در زندگی و آثار نظامی برخوردار است و آن اینکه شاعر شغل و موقعیت اجتماعی خود را که «دهقان» بوده‌است و همچنین نژاد او که خود را «پارسی زاده» می​نامد، به تصریح بیان داشته و هیچگونه تردیدی در صحت بیت و مطلب نیست و با تحقیق درباره​ی دهقانان قرن ششم در آذربایجان و بررسی «پارسی» که آیا نظر او «ایرانی» است یا زبان «پارسی» و یا هر دو، گوشه​ای از حیات و موقعیت اجتماعی شاعر آشکار می‌گردد. بهروز ثروتیان، «لیلی و مجنون»(نظامی گنجه‌ای)- انتشارات امیر کبیر- صفحه ۴۲۴: برخی از منابعنقل قول: دهقان فصیح پارسی زاد: نظامی گنجه​ای عرب:مجنون و پدر او یادداشت- سرآغاز بندهای لیلی و مجنون همه به توضیحی کنایی آراسته‌است و شاعر بالکنایه اشاره می‌کند که این بخش از خود اوست یا در داستان اصلی و به زبان عربی آمده‌است. بیت اول بند ۳۶ از اهمیت به سزایی از نظر تاریخ تحقیق در زندگی و آثار نظامی برخوردار است و آن اینکه شاعر شغل و موقعیت اجتماعی خود را که «دهقان» بوده‌است و همچنین نژاد او که خود را «پارسی زاده» می​نامد، به تصریح بیان داشته و هیچگونه تردیدی در صحت بیت و مطلب نیست و با تحقیق درباره​ی دهقانان قرن ششم در آذربایجان و بررسی «پارسی» که آیا نظر او «ایرانی» است یا زبان «پارسی» و یا هر دو، گوشه​ای از حیات و موقعیت اجتماعی شاعر آشکار می‌گردد.  نویسنده: امین، سید حسن  نشریه: زبان و ادبیات» حافظ» فروردین ۱۳۸۶ - شماره ۳۹ (۲ صفحه - از ۱۷ تا ۱۸).."ویژه نامهٔ نظامی گنجه‌ای: تبار، زبان و خاندان نظامی" [۱]"پدر نظامی(یوسف)به تصریح صریح خود او در«لیلی و مجنون»، فارسی:«پارسی:فارس»بوده‌است، چنان‌که گوید: دهقان فصیح پارسی زاد /از حال عرب چنین کند یاد. دهقان مان دهگان(به معنی یک ایرانی اصیل و مالک زمین‌های کشاورزی)ست، چنان‌که فردوسی گوید: از ایشان هر آن کس که دهگان بدند/ ز تخم و نژاد بزرگان بدند. این تعبیر دهگان، بعدها از باب اطلاق جزء به کلّ به همهٔ ایرانیان اطلاق شده است؛چنان‌که فردوسی گوید:نه دهقان، نه ترک و نه تازی بود. در عین حال، واژهٔ دهقان به معنی «تاریخ نگار»هم به کار رفته‌است، چنان‌که تعبیر نظامی که دهقان را به صفت«فصیح»متصف می‌کند، به همین معنی اخیر است و باز در همین معنی فردوسی هم گفته‌است: ز دهقان کنون بشنو این داستان/ که برخواند از گفتهٔ باستان. یا: سراینده دهقان موبد نژاد/ از این داستانم چنین کرد یاد. پس نظامی که خود را«دهقان فصیح پارسی زاد»، معرفی می‌کند، باید هم ایرانی نژاده و اصیل، هم تاریخ‌دان و سخنور و هم صاحب زمین‌های کشاورزی باشد. نقش دهگانان در حفاظت از فرهنگ و تاریخ ایران در عصر اسلامی و نیز در گردآوری خراج و ایصال آن به دولت مرکزی، نیز قابل ذکر است. خلاصه آن‌که خاندان نظامی در گنجه (چون فردوسی در توس و نظام الملک در بیهق)یک خاندان دهگای با آگاهی فرهنگی و تمکّن مادی بوده‌اند. یکی از قرائن این سوابق خانوادگی، آشنایی تاریخی ما با پدر نظامی«مؤید مطرزی»و عمو یا برادر یا عموزاده‌اش به نام قوامی مطرزی از پارسی‌گویان قصیده و غزل سرای آذربایجان است "  ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، ص  درباره سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱) در ۱۸۸ صفحه به زبان انگلیسی منتشر شده‌است  Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan, October 2012. [۲] در برخی از نسخه‌های اسکندرنامه، این دو بیت نیز آمده‌است:  چو در گرچه در بحر گنجه گمم                       ولی از قهستان شهر قمم  به تفرش دهی هست «تا»(طا) نام او                 نظامی از آنجا شده نام‌جو  لطفعلی آذر بیگدلی نیز درمقدمه یوسف وزلیخای خود گفته‌است:  دگرسرودیار قم نظامی کزو ملک سخن دارد تمامی ** زخاک تفرش است آن گوهر پاک ولی در گنجه مدفونست در خاک  وحید دستگردی معتقد است که این دو بیت شاید الحاقی باشند ولی عراقی بودن نظامی و اینکه پدر و نیاکانش اهل عراق عجم بوده​اند را مسلم می‌داند. وحید دستگردی نیز می‌نویسد:«برای اثبات این مطلب که آیا زاد و بوم نظامی همان شهر گنجه‌است یا آنکه در عراق عجم متولد و در زمان کودکی با پدر به گنجه رفته، دلیلی در اشعارش نیست، ولی تقریباً تمام تذکره نویسان می​نگارند که در گنجه متولد شده‌است، اما عراقی الاصل بودن وی مسلم است. بدین دلیل که در همه جا عراق را ستایش و همواره به دیدار عراق و مسافرت بدین صوب اضهار شوق کرده‌است و از آن جمله است(مخزن الاسرار ص ۱۷۹):  گنجه گره کرده گریبان من                 بی​گرهی گنج عراق آن من  بانگ برآورده جهان کای غلام                        گتجه کدام است، نظامی کدام؟  (خسرو و شیرین ص ۳۶۱):  عراقی​وار بانگ از چرخ بگذاشت                    به آهنگ عراق این بانگ برداشت  شرفنامه(ص ۵۳)  عراق دل افروز باد ارجمند                که آوازه​ی فضل از او شد بلند  دلیل قمی و تفرشی بودن نظامی نزد تذکره نویسان این دو بیست از اقبالنامه ص (۲۹):  گرچه در بحر گنجه گمم                   ولی از قهستان شهر قمم  به تفرش دهی هست "تاً نام او             نظامی از آنجا شده نام جو  این دو بیت به ابیات نظامی هرچند شباهت تام دارد و زبان همان زبان است، اما در نسخ کهن سال ما این دو نیست، بعلاوه در جایی واقع شده‌است که ارتباطی با مطلب ندارد و رشته​ی معنی را قطع می​کند، یعنی میانه​ای این دو بیت:  (اقبالنامه ص ۲۹): این دوبیت کمال ارتباط معنوی و لفظی را با هم دارند و صاحب ذوق سلیم می​داند که جای دو بیت تفرش و قم در میان این دو بیت نیست، پس باآنکه عراقی بودن نظامی مسلم است و پدر و نیاکانش اهل عراق عجم بوده​اند دلیل مسملی برقمی و تقرشی بودن وی در دست نیست و این دو بیت به دلیل عدم تناسب مکان و نبودن در نسخ کهن​سال شاید الحاقی باشد» برات زنجانی- آثار و احوال و شرح مخزن الاسرار نظامی گنجوی- دانشگاه تهران -۱۳۸۴).  فرانکویس دا-بلویس (محقق نظامی‌شناس) نیز در کتاب خود به نام «بررسی ادبیات پارسی» این دو بیت را الحاقی تشخیص داده‌است و معتقد است نظامی اهل گنجه بوده (که در آن زمان به گفت او: هنوز دارای مردمان ایرانی بود) تمام عمر خود را در قفقاز جنوبی گذرانده‌است.  C. A. (Charles Ambrose) Storey and François de Blois (۲۰۰۴), «Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period.», RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). ISBN 0-947593-47-0. Pg ۳۶۳: «Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation.»  نظامی ز گنجینه بگشای بند               گرفتاری گنجه تا چند چند  برون آر اگر صیدی افکنده​ای             روان کن اگر گنجی آکنده​ای  ↑ هرچند برخی از محققان مانند وحید دستگردی با استناد یک بیت، نام این کنیزک را آفاق دانستند، اما سعید نفیسی می‌گوید: «مرحوم وحید دستگردی ازین بیت که گوید:  سبک رو چون بت قفچاق من بود                     گمان افتاد که خود آفاق من بود  استنباط عجیبی کرده و نام این کنیزک و همسر نظامی را «آفاق» دانسته‌است و متوجه نبوده‌است که مراد وی از «گمان افتاد که خود کافاق من بود» این نیست که نامش آفاق بوده بلکه مقصود اینست که چنین باو دل بسته بوده‌است که او را همه چیز خود میدانسته و در نزد او جانشین همهٔ آقاق و در برابر همهٔ آقاق بوده‌است. البته در زمان ما معمول شده‌است که نام زنان را «آفاق» بگذارند اما در زمان نظامی این کلمه در نام زنان معمول نبوده و نظیر آن در جای دیگر نشده‌است و بسیار بعید می‌نماید که نام این همسر آفاق بوده باشد» (دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی، به کوشش سعید نفیسی، ۱۳۳۷، ص ۳۹۵)  جای دیگر نظامی به دو همسر دیگر خود اشاره می‌کند:  فلک پیشتر زین که آزاده بود              از آن به کنیزی مرا داده بود  همان مهر و خدمتگری پیشه داشت                   همان کاردانی در اندیشه داشت  پیاده نهاده رخش ماه را                     فرس طرح کرده بسی شاه را  خجسته گلی خون من خورد او                        بجز من نه کس در جهان مرد او  چو چشم مرا چشمهٔ نور کرد               ز چشم منش چشم بد دور کرد  ربایندهٔ چرخ آنچنانش ربود                 که گفتی که نابود هرگز نبود  بخشنودیی کان مرا بود از او              چگویم خدا باد خشنود از او  مرا طالعی طرفه هست از سخن                      که چون نو کنم داستان کهن  در آن عید کان شکر افشان کنم                        عروسی شکر خنده قربان کنم  چو حلوای شیرین همی ساختم             ز حلواگری خانه پرداختم  چو بر گنج لیلی کشیدم حصار             دگر گوهری کردم آنجا نثار  کنون نیز چون شد عروسی بسر                      به رضوان سپردم عروسی دگر  ندانم که با داغ چندین عروس              چگونه کنم قصه روم و روس  به ار نارم اندوه پیشینه پیش               بدین داستان خوش کنم وقت خویش  از این اشعار آشکار می‌گردد که گذشته از کنیز و همسری که هنگام نظم خسرو و شیرین از دست داده‌است، همسر دیگری از دست داده که هنگام لیلی و مجنون زنده نبوده و همسر سومی از دست او رفته که هم کنیز بوده و چنانکه که خود گوید جز وی مرد دیگری ندیده یعنی دوشیزه بوده‌است و هنگان نظم اقبال نامه زنده نبوده‌است. به نظر می‌رسد که از این دو همسر دیگر فرزندی نداشته‌است.  منابع [ویرایش]     ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم  لغت‌نامهٔ دهخدا  نزهةالمجالس، تألیف جمال خلیل شروانی، تصحیح و مقدمه و حواشی و توضیحات و تحقیق زندگی گویندگان و فهرست‏ها، از دکتر محمدامین ریاحی، تهران، انتشارات زوار ۱۳۶۶، چاپ دوم علمی  پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، عبدالحسین زرین‌کوب، تهران، علمی ۱۳۷۲  با کاروان حله، عبدالحسین زرین‌کوب، تهران، (چاپ اول) ۱۳۴۷  ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ C. A. (Charles Ambrose) Storey and François de Blois (2004), «Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period.», RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). ISBN 0-947593-47-0. Pg 363: «Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation.»  ↑ Amīr Khosrow. (2011). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/20788/Amir-Khosrow "a group of five long idylls in emulation of the Khamseh of the celebrated Persian poet Neẓāmī (c. 1141–1209)."  ↑ Taceddin Ahmedi. (2011). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10240/Taceddin-Ahmedi "Modeled after the work of the great Persian poet Neẓāmī (d. 1209)"  ↑ Sinan Şeyhi. (2011). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/537283/Sinan-Seyhi "Hüsrev ü Şirin (“Khosrow and Shirin”). Inspired by the work of the same name by the great Persian poet Neẓāmī (d. 1209)"  ↑ Gäncä. (2011). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/225148/Ganca "Notable buildings include Dzhuma-Mechet Mosque (built 1620) and the modern mausoleum of the 12th-century Persian poet Neẓāmī Ganjavī."  ↑ BACHER, WILHELM. (2011). In Encyclopædia Iranica. Retrieved from http://www.iranicaonline.org/articles/bacher-wilhelm-binyamin-zeev-1850-1913-was-born-in-liptszentmikls-hungary-today-in-czechoslovakia "he earned his doctorate writing a dissertation on the life and poetry of the Persian poet Nezāmī"  ↑ ROBINSON, Samuel. (2009). In Encyclopædia Iranica. Retrieved from http://www.iranicaonline.org/articles/robinson-samuel " Several volumes of poetry selected from the most famous of Persian classical poets were published privately. These volumes were signed only with his initials (‘S.R’) at the end of each preface. In 1873, he published two volumes on Nezāmi and Jāmi.[...]Memoir of the Life and Writings of the Persian Poet Nizami, and analysis of the second part of his Alexander Book, London and Manchester, 1873"  ↑ جلال متینی، حکیم نظامی شاعری اندیشه‌ور، ایران‌شناسی، سال سوم، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۷۰، ص ۴۵۳  ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Meisami, Julie Scott (۱۹۹۵). The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. Oxford University Press. http://books.google.com/books?id=8vxjAAAAMAAJ. "Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu'ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle. He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet"  ↑ «The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics», New York, 2001. pg 2: «His father, Yusuf and mother, Rai'sa, died while he was still relatively young, but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him»  ↑ V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957. pg ۳۴:«The author of the collection of documents relating to Arran Mas’ud b. Namdar (c. 1100) claims Kurdish nationality. The mother of the poet Nizami of Ganja was Kurdish (see autobiographical digression in the introduction of Layli wa Majnun). In the 16th century there was a group of 24 septs of Kurds in Qarabagh, see Sharaf-nama, I, 323. Even now the Kurds of the USSR are chiefly grouped south of Ganja. Many place-names composed with Kurd are found on both banks of the Kur»  ↑ «The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics», New York, 2001. pg 2: «His father, Yusuf and mother, Rai'sa, died while he was still relatively young, but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him»  ↑ پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، ص ۲۳  ↑ ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، ص ۷۹۹  ↑ دایره‌المعارف فارسی: گنجه  ↑ C. Edmund Bosworth , Ganja in Encyclopaedia Iranica [۳]  ↑ محمدامین ریاحی، مقدمه بر نزهت‌المجالس، ص ۲۸  ↑ محمدامین ریاحی، مقدمه بر نزهت‌المجالس، ص ۳۰  ↑ در فصل ۲۱ کتاب (ارمنی اصلی لغت «پارسی» را بجای «ایرانی» بکار برده‌است): [۴] should be noted that in the Middle Ages Armenians all Iranian-speaking were called " parsik - Persians , as reflected in the translation of that passage into English: Kirakos Gandzakatsi Kirakos Gandzakats'i's History of the Armenians / Translation from Classical Armenian by Robert Bedrosian. - New York: ۱۹۸۶. - P. ۱۹۷. This city was densely populated with Iranians and a small number of Christians. It was extremely inimical to Christ and His worship, insulting and cursing the Cross and the Church, scorning and deriding the priests and attendants. Therefore, when their limit of sin had filled up, the protest against their wickedness rose to the Lord. Earlier a sign of their [impending] destruction appeared, just as had happened above Jerusalem, before its destruction. اصل ارمنی: Kirakos Gandzakets'i, Patmut'iwn Hayots' [Kirakos of Gandzak, History of Armenia], edited by K.A. Melik'-Ohanjanyan, (Erevan, 1961), p. ۲۳۵. Ays k'aghak's bazmambox lts'eal parsko'k', ayl sakaw ew k'ristone'iwk'...  ↑ درباره سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱) به زبان انگلیسی منتشر شده‌است Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan, October 2012. [۵]  ↑ History of the Armenians / Translation from Classical Armenian by Robert Bedrosian. - New York: ۱۹۸۶. http://rbedrosian.com/kg8.htm  ↑ درباره سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱) به زبان انگلیسی منتشر شده‌است Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan, October 2012. [۶]  ↑ محمدامین ریاحی، مقدمه بر نزهت‌المجالس.  ↑ C. A. (Charles Ambrose) Storey and Franço de Blois (۲۰۰۴), “Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period. ”, RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). Pg ۳۶۳: “Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia;  ↑ محمدامین ریاحی - نزهت المجاس - دانشنامه ایرانیکا: Amin Riyahi, Nozhat al-Majales, in Encycloapedia Iranica [۷] The most significant merit of Nozhat al-majāles, as regards the history of Persian literature, is that it embraces the works of some 115 poets from the northwestern Iran (Arrān, Šarvān, Azerbaijan; including 24 poets from Ganja alone), where, due to the change of language, the heritage of Persian literature in that region has almost entirely vanished. Nozhat al-mājales is thus a mirror of the social conditions at the time, reflecting the full spread of Persian language and the culture of Iran throughout that region, clearly evidenced by the common use of spoken idioms in poems as well as the professions of the some of the poets (see below). The influence of the northwestern Pahlavi language, for example, which had been the spoken dialect of the region, is clearly observed in the poems contained in this anthology. In contrast to poets from other parts of Persia, who mostly belonged to higher echelons of society such as scholars, bureaucrats, and secretaries, a good number of poets in the northwestern areas rose from among the common people with working class backgrounds, and they frequently used colloquial expressions in their poetry. They are referred to as water carrier (saqqāʾ), sparrow dealer (ʿoṣfori), saddler (sarrāj), bodyguard (jāndār), oculist (kaḥḥāl), blanket maker (leḥāfi), etc. , which illustrates the overall use of Persian in that region. Chapter eleven of the anthology contains interesting details about the everyday life of the common people, their clothing, the cosmetics used by women, the games people played and their usual recreational practices such as pigeon fancying (kabutar-bāzi; p. 444), even-or-odd game (ṭaq yā joft bāzi; p. 446), exercising with a sledgehammer (potk zadan; p. 443), and archery (tir-andāzi; p. 444). There are also descriptions of the various kinds of musical instruments such as daf (tambourine; see DAF[F] and DĀYERA), ney (reed pipe), and čang (harp), besides details of how these instruments were held by the performers (pp. 150-63). One even finds in this anthology details of people's everyday living practices such as using a pumice (sang-e pā) to scrub the sole of their feet and gel-e saršur to wash their hair (pp. 440-41).  ↑ ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، ص ۸۰۹  ↑ ذبیح‌الله صفا، گنج سخن، جلد ۲، ص ۲  ↑ جلال متینی، حکیم نظامی شاعری اندیشه‌ور، ایران‌شناسی، سال سوم، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۷۰، ص ۴۵۵  ↑ Peter J. Chelkowski, «Mirror of the Invisible World», New York: Metropolitan Museum of Art, 1975. pp 6: «Nizami's strong character, his social sensibility, and his poetic genius fused with his rich Persian cultural heritage to create a new standard of literary achievement. Using themes from the oral tradition and written historical records, his poems unite pre-Islamic and Islamic Iran»,  ↑ Dick Davis VIS O RĀMIN Iranica (July 20, 2005). [۸] The poem had an immense influence on Neẓāmi, who takes the bases for most of his plots from Ferdowsi but the basis for his rhetoric from Gorgāni. This is especially noticeable in his Ḵosrow o Širin, which imitates a major scene (that of the lovers arguing in the snow) from Vis o Rāmin, as well as being in the same meter (hazaj) as Gorgāni’s poem. Nezami’s concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis o Rāmin. Given Nezami’s own paramount influence on the romance tradition, Gorgāni can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the exception of its Sufi preoccupations, which are quite absent from his poem.  ↑ پیش‌گفتار کتاب نظامی و ادبیات ترکی نوشتهٔ ارسلی نوشابی، نشریات علم، باکو ۱۹۸۰  ↑ محسنی، محمد رضا ۱۳۸۹: "پان ترکسیم، ایران و آذربایجان"، انتشارات سمرقند، ص ۲۱۳  ↑ جلال متینی، «سندی معتبر بودن بر در ترک بودن نظامی گنجوی!»، ایرانشناسی، سال ۴, ۱۳۷۱. [۹]  ↑ The Russian philologist Ivan Mikhailovich Steblin-Kamensky, Professor and the Dean of the Oriental Department of Saint Petersburg University comments (―Oriental Department is ready to cooperate with the West‖, Saint Petersburg University newspaper, № 24—25 (3648—49), 1 November 2003‖). http://www.spbumag.nw.ru/2003/24/1.shtml): Мы готовили таких специалистов, но, как показывает наше с ними общение, там очень много националистических тенденций, научных фальсификаций. Видимо, это связано с первыми годами самостоятельности. В их трудах присутствует националистическое начало, нет объективного взгляда, научного понимания проблем, хода исторического развития. Подчас – откровенная фальсификация. Например, Низами, памятник которому воздвигнут на Каменноостровском проспекте, объявляется великим азербайджанским поэтом. Хотя он по-азербайджански даже не говорил. А обосновывают это тем, что он жил ترجمه انگلیسی: на территории нынешнего Азербайджана – но ведь Низами писал свои стихи и поэмы на персидском языке! Translation: " We trained such specialists, but, as shown by our communication with them, there are a lot of nationalistic tendencies there and academic fraud. Apparently it's related to the first years of independence. Their works include nationalist beginnings. Objective perspective, scientific understanding of the problems and timeline of historical developments are lacking. Sometimes there is an outright falsification. For example, Nizami, the monument of whom was erected at Kamennoostrovsk boulevard, is proclaimed Great Azerbaijani poet. Although he did not even speak Azeri. They justify this by saying that he lived in the territory of current Azerbaijan, but Nizami wrote his poems in Persian language! ترجمه فارسی: آثار نظامی به فارسی است و حتی زبان آذری را نمیدانسته‌است. (پروفسور ایوان استبلین-کامنسکی- رئیش بخش شرقشناسی دانشگاه سینت پیترسبورگ - سال ۲۰۰۳)  ↑ Encyclopædia Iranica, NEẒĀMI QUNAVI, Osman G. Özgüdenlı  ↑ محمدعلی کریمزاده تبریزی، «دیوان ترکی نظامی گنجوی!»، ایرانشناسی، سال هفدهم، شماره-ی سوم، ۱۳۸۴.[۱۰]  ↑ Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi" (Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan 2012) [۱۱]  ↑ سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده، «دربارهٔ سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، ایروان ارمنستان، اکتبر ۲۰۱۲ / مهرماه ۱۳۹۱، ۱۸۸ صفحه به انگلیسی: Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi" (Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan 2012) [۱۲] We should be grateful to the authors for having tackled a subject - the politicized use of culture - whose importance has been generally underestimated by European scholars. However the unveiling of a statue in Rome of the “Azerbaijani poet” Nezami compels us to react to such distortions; and makes this book of great topical interest, too. Dr. Paola Orsatti Associate Professor of Persian language and literature Sapienza  ↑ For example, Nizami, the monument of whom was erected at Kamennoostrovsk boulevard, is proclaimed Great Azerbaijani poet. Although he did not even speak Azeri. They justify this by saying that he lived in the territory of current Azerbaijan, but Nizami wrote his poems in Persian language The Russian philologist Ivan Mikhailovich Steblin-Kamensky, Professor and the Dean of the Oriental Department of Saint Petersburg University comments (―Oriental Department is ready to cooperate with the West‖, Saint Petersburg University newspaper, № 24—25 (3648—49), 1 November 2003‖). http://www.spbumag.nw.ru/2003/24/1.shtml): Мы готовили таких специалистов, но, как показывает наше с ними общение, там очень много националистических тенденций, научных фальсификаций. Видимо, это связано с первыми годами самостоятельности. В их трудах присутствует националистическое начало, нет объективного взгляда, научного понимания проблем, хода исторического развития. Подчас – откровенная фальсификация. Например, Низами, памятник которому воздвигнут на Каменноостровском проспекте, объявляется великим азербайджанским поэтом. Хотя он по-азербайджански даже не говорил. А обосновывают это тем, что он жил ترجمه انگلیسی: на территории нынешнего Азербайджана – но ведь Низами писал свои стихи и поэмы на персидском языке! Translation: " We trained such specialists, but, as shown by our communication with them, there are a lot of nationalistic tendencies there and academic fraud. Apparently it's related to the first years of independence. Their works include nationalist beginnings. Objective perspective, scientific understanding of the problems and timeline of historical developments are lacking. Sometimes there is an outright falsification. For example, Nizami, the monument of whom was erected at Kamennoostrovsk boulevard, is proclaimed Great Azerbaijani poet. Although he did not even speak Azeri. They justify this by saying that he lived in the territory of current Azerbaijan, but Nizami wrote his poems in Persian language! ترجمه فارسی: آثار نظامی به فارسی است و حتی زبان آذری را نمیدانسته‌است. (پروفسور ایوان استبلین-کامنسکی- رئیش بخش شرقشناسی دانشگاه سینت پیترسبورگ - سال ۲۰۰۳)  ↑ Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi" (Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan 2012) [http://archive.org/details/OnTheModernPoliticizationOfThePersianPoetNezamiGanjavi_251  ↑ Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi" (Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan 2012) [http://archive.org/details/OnTheModernPoliticizationOfThePersianPoetNezamiGanjavi_251  ↑ World Organisation Against Torture, Confirmation in appeal of the sentencing against Mr. Novruzali Mammadov to ten years in prison, 7 January 2009, AZE 001 / 0808 / OBS 139.2, available at: http://www.unhcr.org/refworld/docid/496efd900.html [accessed 26 January 2011]  ↑ Ans Press News Portal, “Editors of “Tolishi Sedo” newspaper took stand of betrayl of country”, 19.12.2007, http://web.archive.org/web/20080512201826/http://anspress.com/nid51166.html [accessed 26 January 2011].  ↑ http://www.hrights.ru/sng/sng-bul12.htm  ↑ AI - Amnesty International: Amnesty International Report 2010 - The State of the World's Human Rights, 28 May 2010 (available at ecoi.net). http://www.ecoi.net/local_link/143047/243697_en.html [accessed May 2011]  پیوند به بیرون [ویرایش]     درباره سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱) به زبان انگلیسی منتشر شده‌است Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES, Yerevan, October 2012. [۱۳][۱۴]  شعر کلاسیک فارسی              مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به نظامی گنجوی در ویکی‌گفتاورد موجود است.  [نمایش]  ن • ب • و  ادبیات فارسی  [نمایش]  ن • ب • و  بزرگان جهان اسلام در سده‌های یکم تا هشتم هجری  [نهفتن]  ن • ب • و  القاب قاجاری  مردان      سلطنه  احتشام • ادیب • آصف • اعتضاد • اعتماد • اعظم • افخم • اقبال • انتظام • بدیع • برهان‏ • بهادر • ثقة • حسام • خبیر • رشید  • ساعد • سالار • سدید • سعد • سهام • شجاع • شعاع • شمس • شهاب • صارم • صحت • صدر • صفا • صمصام • صنیع • صولت • ضرغام • ضیاء • ضیغم • ظفر • عاصم • عماد • عضد • علاء • عماد • عنایت • عین • قوام • قویم • کاشف • کمال • لسان • مؤتمن‌ • مؤید‌  • مترجم • متین • مجاهد • مجلل • محتشم • مخبر • مختار • مستعان • مسعود • مصباح • مصدق • مظفر  • معاون • معتمد • معین • مفتوح • مقبل • منتصر  • منشور • منصور • موقر • ناصر • نایب • نایل • نصرت • نصیر • نظام • هژبر  سلطان  ارفع • اقبال • امین • شجاع • شهاب • ضیاء • ظل • ظهیر • عزیز • مؤتمن • مجلل • مجید • محتشم • مشیر • مصور • معتمد • ناصر • ندیم • نصرت • نصیر • نظام • وکیل  دوله  احسن • ارشد • ارفع • اسعد • آصف • اعتماد • اعلم • اکرم • امین • انتصار • بنان • بهاء • سید • بهادر • تاج • جلال • جلیل • حاجب • حسام • حشمت • حکیم • ذکاء • رفعت • رکن • ساعد • سالار • سعد • سیف • شفا • صارم • صنیع • صولت • ضیاء • ظهیر • عضد • عماد • عین • فخیم • فیلسوف • قائم • قوام • قویم • کمال • لسان • لقمان • مؤتمن • متعهد • متین • مجد • مخبر • مزین • مستشار • مستعین • مشار • مشیر • مطاع • مظفر • مطیع • معاون • معتمد • معز • معزز • معظم • معین • منتصر • منصور • مهر • موثق • مورخ • ناصر • ناظم • نجم • نجیب • نصرت • نصیر • نظام • نظم • نواب • وثوق • وکیل • یمین  ملک  اجلال • احیا • ادیب • ارفع • اشجع • آصف • اعتصام • اعتضاد • اعتلاء • اعزاز • اعلم • افضل • اکرم • امین • بدیع • بصیر • بیان • جلال • جمال • حسام • حکیم • ذکاء • رشید • رضی • رفیع • رکن • ساعد • سراج • سرور • سهم • سیف • شجاع • شرف • شمس • شهاب • شوکت • صمصام • صنیع • صولت • عاصم • عدل • عضد • علاء • عماد • عمید • عیسی • عین • فؤاد • فخر • فصیح • فطن • قائم‌مقام • قوام • کمال • لسان • لقاء • لقمان • مؤتمن • مجد • محاسب • مدیر • مستشار • مستوفی • مشار • مشیر • مصباح • مصدق • مصور • مظفر • معاون • معتمد • معین • مفتاح • مقوم • مکرم • ممتحن • منصور • منطق • مهندس • ناصر • نجم • ندیم • نصرة • نصیر • نظام • وثیق • وحید • وقار • وکیل • یمین  ممالک  ادیب • امین • ترجمان • جلال • حشمت • حکیم • خطیب • رکن • سطوت • سعید • سیف • شجاع • شیخ • صارم • صدر • صدیق • ضیغم • ظهیر • عدل • عماد • قویم • لقمان • مؤتمن • مبصر • محاسب • محتسب • محتشم • مستوفی • مشاور • مشکات • مشیر • معتضد • معمار • معیر • معین • مفخم • منشی • مهندس • مورخ • مؤید • ناصر • نجم • نصرت • نصیر • نظام • نقیب • وکیل  ادبا و علما  تاج‌الشعراء • تاج‌العلماء • تاج‌الواعظین • ثقه‌الاسلام • رئیس‌الاطباء • رئیس‌الذاکرین • رایض‌الدین • سدیدالدین • سراج‌الدین • سراج‌العلماء • سراج‌الکتاب • سراج‌الواعظین • سلطان‌العلماء • سلطان‌الکتاب • سلطان‌المحققین • شمسة‌الشعراء • شمس‌الافاضل • شمس‌الحکما • شمس‌الشعراء • شمس‌العرفاء • شمس‌العلماء • شمس‌الکتاب • شمس‌الهدی • شیخ‌العراقین • صدرالاسلام • صدرالافاضل • صدرالشریعة • صدرالشعراء • صدرالصدور • صدرالعلماء • صدرالکتاب • صدرالمعالی • صدرالواعظین • ضیاء‌الادبا • علم‌الهدی • عمادالدین • فاروق‌الاولیا • فخرالاسلام • فخرالاشراف • فخرالحکماء • فخرالدین • فخرالکتاب • فخرالمحققین • فخرالملوک • فیض‌الاسلام • مؤیدالعلماء • مؤید‌الاسلام • مادالاسلام • مجتهدالشعراء • مجدالادبا • مجدالاشراف • مجدالعلماء • معتمدالوزاره • معین‌الحکما • معین‌الذاکرین • معین‌الشریعه • معین‌الواعظین • ملک‌الاطباء • ملک‌الحکماء • ملک‌الخاطبین • ملک‌الخطاطین • ملک‌الشعراء • ملک‌العلماء • ملک‌الکتاب • ملک‌المحدثین • ملک‌المورخین • ممتاز‌العلماء • موید‌الاسلام  لشکری  امیرکبیر • امین‌دواب • حسام‌دفتر • سپهدار • سپهسالار • سردارسپه • سرداراسعد • سردارفاخر • سردارظفر • سرداراشجع • سردارفاتح • امیرمفخم • امیرمجاهد • سیف‌لشگر • ضرغام‌دفتر • ضرغام‌لشگر • ناصرالوزاره • ناصرحضور • ناصرخاقان • ناصردفتر • ناصرلشگر • ناصرنظام • نصرة‌حضور • نصرة‌خاقان • نصرة‌خلوت • نصرة‌دفتر • نصرة‌لشگر • نصرة‌نظام • نصیرحضور • نصیرخاقان • نصیرخلوت • نصیردفتر • نصیرلشگر • نصیرنظام  غیره  قائم‌مقام • فرمانفرما  زنان        سلطنه  احترام • اختر • اشرف • افتخار • افسر • اکرم • انیس • تاج • توران • سرور • شکوه • عزت • عصمت  • عظمت • عفت • فروغ • کوکب • محترم • مزین • منیر • مهر • نجم • نزهت • نگار • همایون • همدم  دوله  آفاق • اختر • افتخار • انیس • تاج • خازن • شمس • عزت • عصمت • فخر • فروغ  غیره  افسرالملوک • تاج‌الملوک (ام‌الخاقان) • زینت‌الملک • مکرم‌السلطان  [نمایش]  ن • ب • و  تاریخ فلسفه و حکمت ایران  الگو:ادبیات فارسی دری     الگو:مستند کردنالگو:Link GA  رده‌ها: نظامی گنجوی ادبیات فارسی اهالی تفرش اهالی گنجه درگذشتگان ۱۲۰۹ (میلادی)زادگان ۱۱۴۱ (میلادی)زبان فارسی در قفقازشاعران اهل ایران شاعران پارسی‌گوشاعران پارسی‌گوی سده ششم قمری شاعران پارسی‌گوی سده هفتم قمری شاعران دوره سلجوقیان کردتباران نمادهای ملی ایران نویسندگان دوران قرون وسطی     قس ترکی آذری     Nizami Gəncəvi (tam adı Cəmaləddin İlyas ibn Yusif Nizami Gəncəvi) (نظامی گنجوی) — Gəncədə anadan olmuş Azərbaycan şairi, farsdilli Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndəsi.  Mündəricat  [gizlə]  1 Həyatı  2 Ölüm günü  3 Yaradıcılığı  4 Xəmsə  4.1 "Sirlər xəzinəsi"  4.2 "Xosrov və Şirin"  4.3 "Leyli və Məcnun"  4.4 Yeddi gözəl  4.5 İsgəndərnamə  5 Dünya səviyyəsində tanınması  6 Xatirə sikkələri  7 Əsərləri  8 Haqqında olan ədəbiyyat  9 Filmoqrafiya  10 Mənbələr  11 İstinadlar  12 Xarici keçidlər  13 Həmçinin bax  [redaktə]Həyatı     Nizami 1141-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olmuş, bütün ömrü boyu orada yaşayıb yaratmış və 12 mart 1209-cu ildə Gəncə də vəfat etmişdir.  Nizami təhsilini Gəncə mədrəsələrində almış, daha sonra şəxsi mütaliə yolu ilə o dövrün elmlərini mükəmməl öyrənmiş, xüsusən də Yaxın Şərq xalqlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatına yaxından bələd olmuşdur. Türk dilindən başqa ərəb və fars dillərini də mükəmməl bilən şairin Yunan dili ilə də tanış olduğu, həmçinin qədim yunan tarix və fəlsəfə sini, astronomiya, tibb və həndəsə elmlərini yaxşı mənimsədiyi əsərlərindən aydın görünür. Ömrü boyu Gəncə də yaşamış, saray şairi olmaqdan qətiyyətlə imtina etmiş, halal zəhməti ilə dolanmışdır. Təqribən 1169/1170-ci ildə Dərbənd hökmdarı Seyfəddin Müzəffərin kəniz kimi hədiyyə göndərdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ilə evlənmiş, 1174-cü ildə oğlu Məhəmməd anadan olmuşdur  Adına kəsilmiş pul və poçt markaları        500 Azərbaycan manatı     Nizami Gəncəvinin 850 illiyi münasibəti ilə buraxılmış SSRİ-nin 1 rublluq yubiley monetası     Nizami Gəncəvinin adına SSRİ-nin poçt markası  [redaktə]Ölüm günü     Nizami Gəncəvinin məqbərəsində 1947-ci ildə aparılan qazıntı işləri zamanı onun sinə daşı tapılmışdır. Həmin daşda onun 1209-cu il mart ayının 12-də dünyasını dəyişdiyi yazılıb[3].  [redaktə]Yaradıcılığı     Nizami Gəncəvi yaradıcılığa lirik şeirlərlə başlamışdır. Əsərlərindən məlum olur ki, şair böyük divan yaratmış, qəzəl və qəsidələr müəllifi kimi şöhrətlənmişdir. Lakin Şərq təzkirəçilərinin 20 min beyt həcmində olduğunu qeyd etdikləri bu divandakı şerlərin çox az hissəsi dövrümüzədək gəlib çatmışdır. Nizami Gəncəvi bütün yaradıcılığı boyu lirik şerlər yazmış, sonralar poemalarında irəli sürdüyü mütərəqqi ictimai-fəlsəfi fikirlərini ilk dəfə həmin şerlərində ifadə etmişdir.  Nizami Gəncəvi lirikası yüksək sənətkarlığı, məhəbbətə dünyəvi münasibəti, insan taleyi haqqında humanist düşüncələri ilə seçilir.  Lakin Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatı tarixinə məsnəvi formasında yazdığı 5 poemadan ibarət "Xəmsə" ("Beşlik") müəllifi kimi daxil olmuşdur. 1177-ci ildə bitirdiyi "Məxzənül-əsrar" ("Sirlər xəzinəsi") adlı ilk poeması şairə böyük şöhrət qazandırmışdır. III Toğrulun sifarişi ilə qələmə aldığı "Xosrov və Şirin" poemasını 1180-cı ildə bitirmiş və Məhəmməd Cahan Pəhləvana göndərmişdir. Cahan Pəhləvanın ölümündən sonra taxta çıxan Qızıl Arslan Gəncənin yaxınlığında öz çadırında şairlə görüşmüş və onun nəsihətlərini dinləmiş, şairə Həmdünyan adlı bir kənd bağışlamışdır. 1188-ci ildə Şirvan hökumdarı I Axsitan şairə "Leyli və Məcnun" mövzusunda bir əsər yazmağı sifariş etmişdir. Nizami Gəncəvi bundan boyun qaçırmaq istəsə də oğlunun təkidi ilə təklifi qəbul edib az müddətdə "Leyli və Məcnun" poemasını (Şərqdə ilk dəfə) yaratmışdır. 1196-cı ildə Əlaəddin Körpə Arslanın adına "Yeddi gözəl" əsərini, nəhayət, ömrünün sonlarına yaxın bütün ədəbi-estetik, ictimai-fəlsəfi görüşlərini yekunlaşdırdığı "İsgəndərnamə" (təqr. 1203) poemasını qələmə almışdır.  Nizami Gəncəvinin ilkin Şərq Intibahının zirvəsi olan yaradıcılığında dövrünün ən humanist, ümümbəşəri ictimai-siyasi, sosial və mənəvi-əxlaqi idealları parlaq bədii əksini tapmışdır.  Nizami Gəncəvi üçün şəxsiyyətin ən yüksək meyarı insanlıq idi. İrqi, milli və dini ayrı-seçkiliyi qətiyyətlə rədd edən bu şairin qəhrəmanları içərisində türk, fars, ərəb, çinli, hindli, zənci, yunan, gürcü və s. xalqların nümayəndələrinə rast gəlirik. Hümanist şair müxtəlif dinlərə mənsub bu qəhrəmanların heç birinin milliyətinə, dini görüşlərinə qarşı çıxmır. Onun qəhrəmanları ədalət, xalq xöşbəxtliyi, yüksək məqsədlər uğrunda mübarizə aparırlar. İnsan şəxsiyyətinə, insan əməyinə ehtiram şairin yaradıcılığının aparıcı mövzularındandır.  Nizami Gəncəvi həm də vətənpərvər idi. O, təsvir etdiyi bütün hadisələri Azərbaycanla əlaqələndirməyə, vətənin keçmiş günlərini tərənnüm etməyə çalışmışdır. Nizami Gəncəvi yaradıcılığında vətən məhəbbəti doğma xalq yolunda qəhrəmanlıq ideyası ilə birləşir.  Nizami əsərlərini fars dilində yazmışdır. O, türk dilində yazmamasını "Leyli və Məcnun" əsərində özünə qüsur tutmuş, sonra "Yeddi gözəl"də bu məsələyə bir daha toxunmuşdur:  Dilçə şerimizdə olsa da kəsir,  Mənaca böyükdür ondakı təsir.  Nizami Gəncəvi[4]  Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı hümanizm, yüksək sənətkarlığı ilə Zaqafqaziya, Yaxın Şərq xalqları (fars, tacik, hind, əfqan, kürd, türkmən, özbək, qazax, qırğız və s.) ədəbiyyatlarının inkişafına güclü təsir göstərmiş, dünya mədəniyyəti xəzinəsinə daxil olmuşdur.  Nizami Gəncəvinin əsərləri dünyanın bir çox xalqlarının dilinə tərcümə olunmuşdur. Əsərlərinin nadir əlyazma nüsxələri bir çox şəhərlərin (Moskva, Sankt-Peterburq, Bakı, Daşkənd,Təbriz, Tehran, Qahirə, İstanbul, Dehli, London, Paris və s.) məşhur kitabxana, muzey və əlyazmaları fondlarında qiymətli incilər kimi qorunub saxlanılır.  Gəncədə dəfn olunduğu yerdə Nizami Gəncəvinin möhtəşəm məqbərəsi ucaldılmışdır.  [redaktə]Xəmsə     Nizami Gəncəvi öz ölməz beş poeması ("Sirlər xəzinəsi", "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcnun", "Yeddi gözəl", "İsgəndərnamə") ilə dünya ədəbiyyatına tamamilə yeni bir poetik səs, nəfəs gətirmişdir. Nizaminin beş poeması sonralar "Xəmsə" ("Beşlik") adı altında birləşdirilmiş və bu adla da Yaxın və Orta Şərq xalqlarının ədəbiyyatlarında məşhur olmuşdur. Nizami məktəbinin bir çox ardıcılları ölməz ustad kimi "Xəmsə" yaratmaq arzusunda olmuş, ancaq bu arzuya az şair çatmışdır.  [redaktə]"Sirlər xəzinəsi"  "Sirlər xəzinəsi"        Sultan Səncər və qarı. "Xəmsə" Nizami. 1539-43 illər. Britaniya kitabxanası, London     "Sirlər xəzinəsi" poeması "Xəmsə"nin birinci kitabıdır. Bu əsərdə dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi qəddar şahları, hökmdarları ədalətli olmağa çağırmış, tənbəlləri, ikiüzlüləri tənqid etmiş, halal zəhmətlə yaşayan sadə adamlara öz yüksək məhəbbətini bildirmişdir.[5] Nizaminin ilk poeması "Sirlər xəzinəsi" (1174-1175) "Xəmsə"nin başqa hissələrindən fərqli olaraq vahid süjet xəttinə malik deyildir. Ancaq burada öz əksini tapan bir çox problemlərin təqdimində müxtəlif hekayə və rəvayətlərdən ustalıqla istifadə edilmişdir. Bunun üçün öz dövrünün müxtəlif qaynaqlarına, eləcə də folklora müraciət edən şair, bütün bu materialın yüksək bədii səviyyədə təqdiminə nail olmuşdur. Poema ənənəvi giriş hissəsindən əlavə 20 məqalət və hekayəti əhatə edir. Nizami bu ilk poeması ilə Yaxın və Orta şərq ədəbiyatlarında tamamilə yeni bir epik ənənənin əsasını qoyduğunu sübut etmiş, özündən sonra bütöv bir ədəbi məktəbin bünövrəsini qoymuşdur. Ərzincan hakimi Fəxrəddin Bəhman Şah Davud oğluna həsr edilmişdir.  Poema hər biri dini və etik mövzulardan ibarət ayrı-ayrı parçalardan təşkil olunmuş 20 başlıqdan ibarətdir. Hər bir başlıq şairin özünə xitabı ilə bitir[6]. Şair poemadakı hadisələri adil və nadan hökmdara bağlamış olur və onu bir növ gördüyü işlərinin çavabsız qalmayacağı ilə agah etməyə çalışmışdır. Nizaminin ideal həyat, cəmiyyət sorağında olduğu, insanları sosial təbəqəsindən asılı olmayaraq mənəvi təmizliyə çağırdığı poema boyu göstərilir və təbliq olunur. Bir neçə başlıqda o bilavasitə ədaləti, haqqı unutmamaqları üçün hökmdarlara səslənir.  Hökmdarın xalqa qayğısı və ədaləti  "Ey mərdlik qalxanını atıb diz çökən insan!  Qəflət divi azğınlıq yoluna çəkən insan!  Güvənirsən şahlığa, şahlıq, gəldi-gedərdi.  Güvənirsən həyata həyatın da hədərdi.  Eyş-işrətlə vurursan öz ömrünü sona sən,  Fələk qatıb başını, oyuncaqsan ona sən.  Quranı, qılıncını bir kənara atmısan,  Əlində cam, sürahi nəşəylə baş qatmısan.  Nə güzgün, nə darağın bir an əldən düşəndir,  Gözəl-göyçək qadıntək sığallanmaq peşəndir.  Rabiyə olmasaydı xilaskarı, köməyi,  Susuzluq təşnə düzdə öldürərdi köpəyi.  İgidsənsə, kişilik adından utan barı,  Ərsiz hünər göstərən qadından utan barı.  Qul olmusan iblisə, qəlbə girən şeytana,"  "Sirlər xəzinəsi", Nizami Gəncəvi  Şair çəkinmədən hökmdarın və onun darğasının ədalətsizliyini, əyyaşlığını, zülmkarlığını ümidi hər şeydən kəsilmiş bir qarının dilindən söyləmiş olur.  "Haqsızlığın odunda bir qarı yandı oda.  Səncərin ətəyindən yapışdı bir gün o da:  "Zülm əlindən qalmışam mən zarıya-zarıya,  Zülmün divan tutdurur bir köməksiz qarıya.  Kefli-kefli qapımın ağzını kəsdi darğan,  Təpiklədi doyunca, o ki var, əzdi darğan.  Bir günahım olmadan çölə atdı daxmadan,  Sürüklədi saçımdan fəryadıma baxmadan  Mən zülmün zindanında qansız gördüm yağını,  Ürəyimə, canıma basdı zülmün dağını.  "Sirlər xəzinəsi", Nizami Gəncəvi  Nizami poemada hökmdarı ədalətə dəvət etmək üçün qarının dilindən qarğış yağdıraraq onun da bu acıları yaşaya biləcəyini xatırlatmaq və hərəkətlərindən utandırmaq istəmişdir. Əsərdə dul bir qadının hünəri, mənəviyyatını iblisə, şeytana satmış hökmdarın nadanlığına qarşı qoyulmuşdur. Bununla da dahi şair zəmanəsinin ən cəsarətli söz ustadı olduğunu sübut etmişdir. Bu bəlkə də onun sözün inci tək sətirə düzmək məharətində, hər bir söz incisinin isə özlüyündə bir məna xəzinəsinə malik olmasından irəli gəlirdi.  "Sən dadıma çatmasan, şah demərəm adına,  Qiyamətin günündə çatmasınlar dadına.  "Dad, aman", deyə-deyə qalan görüm səni mən,  Zülmünün cəzasını alan görüm səni mən.  Hər elin hökmdarı el dərdinə qalandı,  Zülmün hara çatıb ki, var-yoxumuz talandı.  ...  Qarıların nəyi var, quldurluqdan sən utan!  Utan, utan, onların ağ birçəyindən utan!"  "Sirlər xəzinəsi", Nizami Gəncəvi  [redaktə]"Xosrov və Şirin"  "Xosrov və Şirin"        XVI əsr əlyazmasina minatür     Xosrov bəylik taxtında, Bakı, naməlum rəssam, Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyi     Çeçmə başında Şirin, Nizami Gəncəvi, Xəmsə, "Xosrov və Şirin", Behzad minyatur məktəbi, 1479, eni 11 sm, hündürlüyü 18,5 sm, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi, Bakı, Nr. 1161/J  "Xosrov və Şirin" (خسرو و شیرین Khusraw o Shīrīn) (1180) — Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" toplusuna daxil olan ikinci əsəridir. "Xosrov və Şirin" poeması Nizaminin romanik əsərlərinin, yəni əsasında roman süjeti duran bitkin obrazlar qalereyasına malik poemalarının birincisidir. Əsərin mövzusu İran Sasani hökmdarları sülaləsinin tarixindən götürülsə də, şairin bir çox problemlərin təqdimində öz doğma mühitinin hadisə, şəxsiyyət və problemlərindən çıxış etməsi şübhə doğurmur.  Şair bu əsərində məhəbbətin böyüklüyünü, insan ağlını, düşüncəsini tərənnüm edərək əsrlərlə unudulmayan bədii surətlər, ədəbi qəhrəmanlar yaratmışdır. Bu qəhrəmanlar sırasında dünya ədəbiyyatı xəzinəsinin gözəl incisi olan Şirin öndə durur. Böyük mütəfəkkir şair bu poemasında həm də Şərq ədəbiyyatında ilk dəfə olaraq əmək adamını - Fərhad surətini dərin məhəbbətlə qələmə almış, onu həm əmək, həm də eşq fədası kimi şahlara nümunə göstərmişdir.  Tacı aydan yüksək o Qızıl Arslan  Qərbin pənahıdır. Şərqə hökmran.  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  "Xosrov və Şirin" poemasının quruluşu da çox maraqlı və orijinaldır. Əsər bütün orta əsr poemaları kimi minacat, nət, kitabın yazılması səbəbi, Toğrul Arslan, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin hökmdarı Məhəmməd ibn Eldəgiz Cavan Pəhləvan və onun qardaşı Qızıl Arslanın tərifi, eşq haqqında şairin mülahizələri kimi giriş fəsillərlə başlanır. Bütün bunlardan sonra əsərin məzmunu gəlir. Hadisələr Xosrovun atası Hürmüzün hakimiyyətinin təsviri ilə başlayır. Xosrovun doğulması, böyüməsi, Hürmüzün ədaləti və s. təhkiyə tərzində verilir. Sonra Şapur Şirin haqqında danışır. Mükalimələr, deyişmələr, Xosrovla Şirinin umuküsüsü və s. çox maraqlı və təbii şəkildə, bir çox hallarda musiqi məclislərində, çalğıçıların nəğmələrində canlandırılır. Hər iki aşiqin məhəbbət yolundakı iztirabları, qarşılaşdıqları maneələr, meydana çıxan əngəllər və s. əsəri daha da maraqlı edir, oxucunun həyəcanını artırır. Poema həcmli olub, özündə bir neçə janrı birləşdirdiyi üçün mürəkkəb qurluşu ilə seçilir. Əsərdə alleqorik təsvirlər ruhun tanrıya istiqamətləndiyini göstərir. Lakin təsvirlər o dərəcədə canlıdırlar ki, ehtiyatı əldən verən oxucu bunu anlamayaraq, əsəri xalis bir sevgi romanı kimi qavramış olur.  Poemadakı hadisələr İran taxtına aid olub, Firdovsinin "Şahnamə" poemasından götürülmüşdür. Əsərin qəhrəmanı tarixi şəxsiyyət olub, süjeti isə tarixi olmuş hadisələrə əsaslanır[7]. Nizami bu mövzunu ilk dəfə yazılı ədəbiyyata gətirən Firdovsini xatırlayır, sələfindən fərqləndiyini, qədim tarixlə bağlı olan bu məşhur mövzunu tamamilə yeni bir tərzdə işlədiyini bildirir:  Söylərkən o həkim bu xoş dastanı,  Çıxarıb içindən eşqi, fəğanı.  Altmış yaşındaydı yazanda bunu,  Saxlaya bilmirdi yayda oxunu.  Altmışda sevginin, eşqin həycanı  Titrədə bilməzdi yorğun qocanı.  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  Təsadüfi deyil ki, əsərin qəhrəmanı Xosrov Pərvizin həyatının ancaq Azərbaycan şahzadəsi Şirinlə bağlı məqamlarına daha çox diqqət yetirilir, şairə doğma olan bu gözəl az qala baş qəhrəman kimi təqdim edilir. Poemanın məzmun janrı şairin özü tərəfindən "həvəsnamə" kimi müəyyən edilsə də, Nizami özündən əvvəlki şairlər kimi sadəcə ötəri həvəs və yüngül ehtirasa deyil, insanı mənən zənginləşdirən və kamilləşdirən, onu ilahi mərtəbəyə qaldıran, onun xarakterini mənfidən müsbətə doğru dəyişdirən ülvi məhəbbətə himn yaratmışdır. Poemadakı monumental obrazlardan biri olan Fərhad sonrakı dövrlərdə bir çox Nizami ardıcıllarını ilhamlandırmış və o, bir sıra poemaların baş qəhrəmanı kimi təqdim edilmişdir.  Qəhrəman xarakterinin dinamik inkişafını romantik sənət tipinin tələbləri baxımından əks etdirən Nizami, poemanın sonunda öz qəhrəmanının məhəbbətin təsiri altında heyrətamiz dərəcədə dəyişərək ideal bir şəxsiyyətə çevrildiyini göstərmişdir. Şair Xosrovun faciəsini islam tarixindən götürdüyü başqa bir tarixi hadisə - Məhəmməd peyğəmbərin Xosrova məktub yazıb onu islam dininə dəvət etməsi və şahın həmin məktuba etinasızlıq göstərib onu cırması ilə bağlayır. Bu süjet poemanın sonunda əlavə kimi verilmişdir.  Nizami mövzunun mənşəyi, onun xalq yaradıcılığı və bədii ədəbiyyatdakı əksi barədə məlumat verir. O, mövzuyla bağlı tarixi nümunələri sayır, tarixi kitablardan və xalq ədəbiyyatından faydalandığını bildirib, Fərhada isnad edilən tarixi abidələri xatırlayır:  Xosrovdan, Şirindən qalan yadigar  Gizlində deyildir, durur aşikar:  Şəbdiz atın şəkli, Bisütun dağı,  Pərviz sarayının eyvanı, tağı...  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  Qeyd edildiyi kimi, şair əsərini əsasən məhəbbət üzərində qurmuşdur. Əsərin müqəddiməsində də o, bu məsələyə xüsusi yer ayırmış, eşq haqqında maraqlı mülahizələr söyləmişdir:  Eşqdir mehrabı uca göylərin,  Eşqsiz, ey dünya, nədir dəyərin?!  Eşqin qulu ol ki, doğru yol budur,  Ariflər yanında, bil, eşq uludur.  ...Eşqsiz olsaydı xilqətin canı  Dirilik sarmazdı böyük cahanı.  Eşqsiz bir adam bir neydir - qırıq,  Yüz canı olsa da, ölüdür artıq.  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  Nizami Hürmüz şahın rəiyyətin xeyrinə qoyulmuş qanunları pozan doğma övladını amansız cəzalandırdığını göstərməklə qanun qarşısında hamının bərabər olması kimi dövrü üçün çox aktual, həm də qabaqcıl bir ideya irəli sürür. Axı orta əsrlərdə qoyulan qanunlar feodal əyanları tərəfindən pozula bilir və onlar məsuliyyətə cəlb olunmurdular. Nizami isə qanunu pozanların, xalqa zərər yetirənlərin, şahzadə olsa belə, amansız cəzalandırılmasını zəruri hesab edirdi. Odur ki, şair Hürmüzün bu ədalətli hökmünü ürəkdən alqışlayır, təsvir etdiyi hadisəni dövrü ilə bağlamağa cəhd edərək ötəri şəkildə dövrünün ədalətsizliklərindən şikayətlənir:  Hanı o ədalət, o insaf hanı?  Verə öz oğluna belə cəzanı.  İndi yüz yoxsulun tökülsə qanı,  Durub tərəf çıxan bir adam hanı?  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  Qadını həmişə cəmiyyətin tam ləyaqətli bir üzvu kimi görməyi arzulayan böyük şair tarixdən aldığı bu obrazı öz humanist ideyaları baxımından işləyib, qadınlıq haqqında yüksək fikirlərini onun vasitəsilə ifadə etmişdir. Şahzadə Şirin xristiyan Arran (Alban) hökmdarının - Mehinbanunun qardaşı qızıdir[8]. Şair tükənməz bir məhəbbətlə sevən Şirini saf mənəviyyata malik, ismətli qadınlıq qürurunu yüksək tutan bir adam kimi oxucularına sevdirir. Şirin nəhayətsiz dərəcədə sevdiyi Xosrovla kəbinsiz evlənmir. Ona Xosrovun gizlicə saraya gəlmək təklifini yetirən Şapura acıqlanaraq:  Mən gövhərəm, neçin gərək əksiləm,  Çağrılmamış gedəm, məgər mən yeləm?  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  deyərək öz şərəfini alçaltmayacağını qəti bildirir. Şair xarici görkəmcə çox gözəl təsvir etdiyi sevimli qəhrəmanının daxili aləmini də olduqca zəngin, onun gözəl hüsnü ilə səsləşəcək səviyyədə göstərir. O, sərxoş halda qəsrə gələn Xosrova qapı açmır, onu rədd edir, kəbinsiz evlənməyəcəyini söyləyir. Nəhayət, kəbin kəsildikdən sonra evlənir və sevgilisindən əli üzüldüyü zaman isə özünü öldürür. Şirinin öz sevgilisinin məzarı üstündə intihar etdiyini təsvir edərkən də şair onun bu fədakarlığını alqışlamaqla bərabər qadınlıq haqqında danışmış, qadını ülvi bir varlıq kimi tərifləmişdir:  Alqış bu ölümə, əhsən Şirinə,  Öldürən Şirinə, ölən Şirinə.  Məhəbbət yolunda ölüm budur, bax,  Canana belədir canı tapşırmaq...  Çox gözəl arvad var mərdlikdə bir şir,  Çox ipək içində şirlər gizlənir.  "Xosrov və Şirin", Nizami Gəncəvi  [redaktə]"Leyli və Məcnun"  "Leyli və Məcnun" "Xəmsə"nin üçüncü poemasıdır. Nizami Gəncəvi bu qədim məhəbbət əfsanəsinə ustad qələmilə bəzək vurmuş, onu bədii yüksəkliyə qaldırmışdır. Şairin yaratdığı bu məhəbbət dastanı dünya ədəbiyyatı xəzinəsinin ən qiymətli incisinə çevrilmişdir. Nizaminin "Leyli və Məcnun" poeması 1188-ci ildə yazılmışdır. Şirvan hökmdarı Əxistanın sifarişi ilə yazılmış "Leyli və Məcnun" poemasında Nizami Yaxın və Orta Şərq xalqları arasında geniş yayılmış məhəbbət əfsanəsini ilk dəfə ədəbiyyata gətirmiş, vicdan və sevgi azadlığı haqqında ölməz bir dastan yaratmışdır. Şair qadın hüquqsuzluğundan, qadının əşya kimi satılıb alınmasından, feodal adət-ənənələrindən söhbət açır, insan adını uca tutmağa, ali məqsədlərə qulluq etməyə, mərd və mübariz olmağa çağırır.[9]  "Leyli və Məcnun"        XVI əsr əlyazmasina minatür     Yalqız Məcnun, XV əsrdə naməlum rəssam tərəfindən işlənmişdir  Nizami Leyli və Məcnun haqqındakı xırda və pərakəndə, quru və bədii cəhətdən sönük olan müxtəlif rəvayətləri böyük ustalıqla birləşdirmiş, demək olar ki, heç nəyi atmamış, lakin sənətin sərt qanunu əsasında onu sistemə salıb, kədərli və əzəmətli bir söz abidəsi yaratmışdır. Böyük söz ustası mövzunun imkanlarından istifadə edərək həyat, insanlar, onların əxlaqı, rəftarı, əməlləri barədə narahat düşüncələrini qələmə almışdır. Nizami insan və zaman probleminə, bu problemin ayrı-ayrı cəhətlərinə poemada dönə-dönə toxunur. Dahi şair doğru qeyd edir ki, insanda hələ nöqsanlar vardır. Bununla bərabər, o, insanı yaxşılığa, gözəlliyə səsləyir. Yaxşı sözü yaman sözdən üstün tutan şair zamanın eyiblərini də çəkinmədən romantik bir pafosla dilə gətirir.  Bir çox sifətlər var insanda hələ,  Almasan yaxşıdır onları dilə.  Pis sözü ağzına alınca insan,  Qarnında öldürsə yaxşıdır, inan.  Bu dünya dolanıb döndükcə ruzgar,  Qoy səndən yaxşı söz qalsın yadigar.  "Leyli və Məcnun", Nizami Gəncəvi  Nizami Məcnundakı insanlığın, idrakın, sevginin nə qədər güclü, fədakar, təmənnasız olduğunu, onun "idrak yolundakı əngəlləri" necə qətiyyət və cəsarətlə qaldırıb kənara atdığını öz ecazkar sənətinin əlvan boyalarıyla açıb göstərir. Orta əsrlər şəraitində qadınların oyanması, insanlığını dərk etməsi və faciəsi Leyli surətində əks etdirilmişdir. Məcnun kimi sevən, yanan, duyan, onun kimi şəhid olan Leyli Məcnunun qadın tayıdır. Leylinin də faciəsi köhnəliyin öz yerini yeniliyə könüllü vermək istəməməsi üzündən, onun yeniliyə qarşı qəddar və amansız olmasından yaranır. Orta əsr feodalının mütləq hakimiyyətinin hələ güclü olduğu, lakin sarsılmağa başladığı bir dövrdə Leylinin faciəsi təbii idi. Zaman onun insanlığını, hisslərini, mənəvi sərbəstliyini hələ qəbul etmir, bu barədə eşitmək belə istəmirdi: hələ ona əşya kimi baxır, onu bazara çıxarır, kim çox qızıl versə, ona da satırdı. Zaman belə qanun qoymuşdu ki, qadının düşünməyə, duymağa, sevməyə, seçməyə ixtiyarı yoxdur, əgər o, müstəqil düşüncəyə malik olsa, namussuz hesab edilər, başı kəsilib itə atılardı, ancaq qanundan kənar istəyinə çatmağa imkan verilməzdi.  LEYLİ İLƏ MƏCNUNUN SEVİŞMƏSİ  Hər gün parladıqca sübhün güzgüsü,  Doğardı şərqin də Yusif üzlüsü.  Öz reyhan köksünə turuncu fələk  Qızıl bir turuncla verirdi bəzək.  Leyli də bəhs edib turunc fələklə,  Turunc çənəsini alardı ələ.  Turunclu gördükcə xalq o nigarı,  Açıldı eşqinin yetişmiş narı.  O təzə turunca baxdığı zaman  Turunc tək, əlini kəsərdi insan.  Qeys onun turunca bənzər üzündən  Saralıb narınca dönmüşdü bilsən.  Narıncla turuncun ətri dünyada  Dostlar damağını gətirdi dada.  Böyləcə bir müddət gəlib dolandı,  Bu iki nazənin odlara yandı.  Çəkib qılıncını zalım məhəbbət.  Bu gənc ürəkləri eylədi qarət.  Ürək əvəzində qəm verdi yalnız,  Ürəklə səbri də apardı vaxtsız.  Onlar bir-birinə könül verdilər,  Tezcə dildən-dilə düşdü bu xəbər...  "Leyli və Məcnun", Nizami Gəncəvi  "Leyli və Məcnun" poemasında Nizami əsərdəki hadisələrlə bağlı iki müstəqil hekayə də vermişdir ki, bu hekayələr poemanın əsas ideyası ilə birbaşa bağlıdır. Bunlardan ən məşhuru "İt saxlayan padşah" hekayəsidir. Çox vaxt bu hekayə əsərin əsas mövzusu ilə o qədər də bağlı olmayan bir əlavə kimi şərh olunur. Əslində isə həmin hekayə əsərin ideyası ilə birbaşa əlaqəlidir və ancaq dövrün şahlarının zülmkarlığını tənqid etmək üçün qələmə alınmış bir hekayə deyil; on il şaha sədaqətlə xidmət eləyən, ancaq sonra şah tərəfindən quduz və yırtıcı itlərə atdırılan gənc əslində Məcnundur. Çöldə Məcnunla dost olan, ona toxunmayan, əksinə, onu qoruyan vəhşilər isə həmin quduz itlərdir. Nizami bu fikirdədir ki, mövcud cəmiyyət, onun insanları həmin yırtıcı itlər saxlayan və xoşu gəlməyən adamları o itlərə atıb parçaladan padşaha bənzəyir, nəinki bənzəyir, elə onun özüdür. Bu baxımdan hekayənin sonunda Nizaminin dediyi aşağıdakı sözlər təsadüfi deyildir:  Bunu söyləməkdə bir məqsədim var,  Səxavət qələdir, o, can qoruyar.  Məcnun bəslədikcə o heyvanları,  Çəkdi dövrəsinə bir can hasarı.  Hasar ətrafında gəzən hər heyvan  Məcnunun işinə yaradı hər an.  Məcnuna bənzəsən insanlıqda sən,  Dünyada nə qüssə, nə qəm çəkərsən.  "Leyli və Məcnun", Nizami Gəncəvi  [redaktə]Yeddi gözəl  "Yeddi gözəl"        Bəhramın yeddi gözəlin rəsmlərinə baxarkən, Nizami Gəncəvinin Xəmsəsindən "Yeddi Gözəl" poemasına çəkilmiş minyatür, Behzad məktəbi, 1479, eni 11 sm, hündürlüyü 18,5 sm, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi, Bakı, Nr. 1161/N     Bəhramın əjdahanı öldürməsi, Nizami, Xəmsə, "Yeddi gözəl" poemasına çəkilmiş minyatür, XVI əsr eni 24 sm, hündürlüyü 33 sm, Elmlər Akademiyası, Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, Bakı, M-156     Bəhramın iki şir arasından tacını götürməsi, Nizami Gəncəvinin Xəmsəsindən "Yeddi Gözəl" poemasına çəkilmiş minyatür, Behzad məktəbi, 1479, eni 10,5 sm, hündürlüyü 20 sm, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi, Bakı, Nr. 1161/31  "İsgəndərnamə "        XVII minatürü İsgəndər ov zamanı  Yeddi gözəl (farsca: Həft Peykər – هفت پیکر) — Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" toplusuna daxil olan əsərlərdən biridir. Nizami Gəncəvi bu əsəri 1197-ci ildə tamamlamış və onu Marağa hakimi Ələddin Körpə Arslana ithaf etmişdir. Poemanın mövzusu qədim İran tarixindən götürülmüşdür. Əsərdə təsvir olunan hadisələrinmərkəzində Sasanilər sülaləsinin beşinci hökmdarı Bəhram Gur dayanır. Şair əsərdə onun həyatını əks etdirmək adı altında, öz dövrü haqqında kəskin tənqidi fikirlər, romantik düşüncələr dolu bir əsər yaratmışdır. "Yeddi gözəl" adı rəmzi məna daşıyır. Lakin əsərə verilən bu romantik addan düzgün nəticə çıxarmaq lazımdır. Burada söhbət təkcə Bəhramın gözəllərlə əylənməsindən getmir, şairi düşündürən hökmdar və xalq problemi bu poemanın da mərkəzi xəttini təşkil edir. Bəhram ölkəni idarə etməyi əmək adamlarından çobandan öyrənib. O, fitnənin sözləri qarşısında öz səhvini başa düşüb haqsız hərəkətlərindən peşman olur. Şair ölkənin abadlaşması, xalqın firavan yaşaması üçün hökmdarı ədalətli olmağa, xalqa arxalanmağa çağırır.  Nizaminin bu mövzuya nə qədər ciddi yanaşdığı, uzun müddət axtarışlar apardığını belə dilə gətirmişdir:  Dünyada nə qədər kitab var belə,  Çalışıb, əlləşib gətirdim ələ,  Ərəbcə, dəricə, yeri düşərkən,  Buxari, Təbəri əsərlərindən.  Oxudum, oxudum, sonra da vardım,  Hər gizli xəznədən bir dürr çıxardım.  Əlimə yetişən hər bir varaqdan  Nüsxələr bağladım mən zaman-zaman.  Onda ki fikrimi saldım səhmana,  Dedim ki, qoy onu düzüm dastana.  Oxuyan bəyənib afərin desin,  Ariflər, alimlər mənə gülməsin.  "Yeddi gözəl", Nizami Gəncəvi  Nizami Bəhramı əsər boyu özünüdərketmə prossesində əks etdirir. "Oğlum Məhəmmədə nəsihət" adlı bəhslərdə şairin yeni insan idealı ifadə olunmuşdur:  İnsan yem dalınca qaçmasın gərək,  Quşdan ayıq olsun zirəkdən-zirək.  Çalış zəhmətinlə xalqının işinə yara,  Geysin əməlinlə dünya zər-xara.  ...  İnsana arxadır onun kamalı,  Ağıldır hər kəsin dövləti, malı.  "Yeddi gözəl", Nizami Gəncəvi  Əsərdə Bəhram Gurun iki şir arasından tacı götürməsi onun taxtı-tacı əldə saxlamağa qadir olduğunu göstərir.  Səhər qızıl taclı, sabah xeyli şən,  Bir taxt yaratmışdı fil sümüyündən,  Rəy deyən, iş görən qolu güclülər,  Amirlər, hakimlər, kimdə var hünər,  Ərəblər, əcəmlər hey atlandılar,  Şirlər meydanına qanadlandılar.  Şirbanlar gətirdi şirləri gəldi,  Açıb buraxdılar, meydan düzəldi.  Qızğın həmlə etdi şir üstünə şir,  Qazılırdı sanki Bəhrama qəbir.  Şirlər arasına o şir saxlayan  Gətirib tac qoydu tamam qızıldan  ...  Bəhram ətəyini sancdı belinə,  Həmlə etdi dönüb sabah yelinə.  Nərəsi şirlərə vəlvələ saldı,  Onların əlindən tac vurub aldı.  Şirlər gördü şahın məharətini,  Onun şirliyini, cəsarətini.  "Yeddi gözəl", Nizami Gəncəvi  [redaktə]İsgəndərnamə  İsgəndərnamə (fars. اسکندرنامه‎) — Böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" toplusuna daxil olan əsərlərindən sonuncusudur. Poemanın 1200-1203-cü illər arasında yazıldığı ehtimal edilir. Şairin lirik şeirlərində və digər poemalarında qaldırdığı ictimai problemlər bu əsərdə tam bədii əksini tapmışdır.  İyirmi min misraya yaxın olan "İsgəndərnamə" poeması iki hissədən ibarətdir: birinci hissə "Şərəfnamə", ikinci hissə "İqbalnamə" adlanır. "Şərəfnamə" Azərbaycan Atabəylərindən Nüsrətəddin Əbubəkr ibn Məhəmmədə, "İqbalnamə" isə Mosul hakimi Məlik İzzəddinə ithaf edilmişdir. "Şərəfnamə" Abdulla Şaiq, "İqbalnamə" isə Mikayıl Rzaquluzadə tərəfindən fars dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir.  Nizami bu poemanı yazarkən qədim dünyanın ən böyük sərkərdələrindən Makedoniyalı İsgəndəri öz əsəri üçün qəhrəman seçmiş, onun haqqında müxtəlif mənbələrdən material toplamış, onları öz həyat idealına istək və arzularına uyğun şəkildə işləyib möhtəşəm bir sənət əsəri yaratmışdır. İsgəndər bir imperator, peyğəmbər, filosof olduğu qədər də, bir aşiqdir. Onun hər hansı hərbi və siyasi qələbəsi belə mütləq könülə aid bir eşqin qələbəsi bir toyla tamamlanır.  İsgəndərnamə poeması Nizaminin həcmcə ən böyük və son əsəridir. 60 illik yaradıcılıq təcrübəsindən sonra yazılmış həmin poemanı şair heç kimdən sifariş almadan, öz arzusu ilə yazmışdır. Əsərin qəhrəmanını o, tarixi bir şəxsiyyət, müharibələr aparmış işğalçı fateh kimi deyil, bədii obraz kimi canlandırmışdır. İki hissədən ibarət olan poemada müəllif əvvəlki əsərlərdə təsvir etdiyi bir sıra fikir və düşüncələrini ümumiləşdirmişdir. Nizami mərd, iradəli, ağıllı və bacarıqlı Bərdə hökmdarı Nüşabə obrazını yaratmaqla yeni tipli dövlət başçısından, ədalətli quruluşdan söhbət açmışdır. Bu əsərdə Nizaminin məqsədi müharibələrin təfsilatı deyil, yunanların şərq mədəniyyətlərilə tanışlığı və bu yolla iki mədəniyyətin sintezləşməsidir. İsgəndər yanındakı filosofların təkidləri ilə dəri üzərində yazılmış "Avesta" mətnlərini Yunanıstana göndərərək tərcümə edilib öyrənilməsini tövsiyə edir. İsgəndər Nizaminin yazdığına görə öz vətənində görmədiyi bir çox mədəniyyət və cəmiyyətlərlə bağlı real hadisələrə həyatın möcüzələri kimi baxır. O, yol boyu müxtəlif ölkə, xalq və mədəniyyətlərlə üzləşir, hind çarbaklarının təlimlərilə tanış olur, şimala doğru qayıdarkən almaz çölünə gəlib çıxır, əsgərlər almaz parçalarını yığıb torba-torba özlərilə daşıyırlar. Əsərdə ən əhəmiyyətli mədəni hadisə İsgəndərin "başçısızlar" ölkəsinə gəlib çıxmasıdır. O, buradakı insanların həyatı, düşüncəsi, bərabərliyə əsaslanan ictimai idarə üsulunu gördükdə heyrət edir. Nəhayət İsgəndər şimal zülmətində dirilik suyunun olması xəbərini eşidir və oraya yol tapmaq istəyir. Əbədi həyat vasitələrinin axtarışı ən qədim mədəniyyətlərdə, həmçinin şumer dastanlarında mövcud olmuşdur. Şumer dastanında da ölümsüzlük çarəsi şərqdə, ehtimal ki, Xəzər və ya Urmiya gölündəki adaların birində axtarılır. Onun çarəsini bu adanın sakini Uminanitdin bilir. Zərdüştilik inancına görə isə ölümsüzlüyün dərmanı "Hoym" bitkisidir.  İsgəndər Xızır peyğəmbərlə zülmətə gedərkən yolu azır, Xızır isə əbədiyyət suyunu tapıb içir və bu haqda İsgəndərə xəbər verir. Beləliklə, İsgəndər Yunanıstanda deyil, şərqə səyahətləri dövründə görüb öyrəndiyi şərq mədəniyyətləri, şərq elmi-fəlsəfi dünyagörüşü nəticəsində əqli təkamülün zirvəsi olan peyğəmbərlik məqamına yüksəlir. Bu cəhətdən "İsgəndərnamə" Nizaminin bədii-fəlsəfi yaradıcılığında son kamil intibah əsəridir.  [redaktə]Dünya səviyyəsində tanınması     20 Aprel 2012-ci ildə İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi və Azərbaycanın İtaliyadakı səfirliyinin iştirakı ilə Roma şəhərindəki məşhur “Villa Borghese” parkında Nizami Gəncəvinin abidəsinin açılışı olub. Abidənin açılışında Neapol Şərqşünaslıq Universitetinin professoru Mineli Bernardini çıxış edərək Nizami Gəncəvinin yaradıcılığını yüksək qiymətləndirib və Azərbaycanın Gəncə şəhərində dünyaya göz açan dahi şairin əsərlərini bütün dövrlər üçün əvəzsiz xəzinə adlandırıb. Professor bildirmişdir ki, dahi Nizaminin yaradıcılığı Azərbaycan xalqına xidmət etməklə yanaşı, digər xalqlar üçün də böyük əhəmiyyət daşıyır. “Nizamini İtaliyada da yaxşı tanıyırlar”, - deyən alim xalqımızın dahi oğlunun əsərlərinin italyan dilinə tərcümə edildiyini və sevildiyini, onun bütün yaradıcılığının bəşəri əhəmiyyət daşıdığını diqqətə çatdırib.[10]  [redaktə]Xatirə sikkələri           [redaktə]Əsərləri     Sirlər xəzinəsi  Xosrov və Şirin  Leyli və Məcnun  Yeddi gözəl  İsgəndərnamə (Şərəfnamə və İqbalnamə adlı iki hissədən ibarətdir)  Divanı (dövrümüzə 6 qəsidə, 120 qəzəl, 30 rübai gəlib çatıb)  [redaktə]Haqqında olan ədəbiyyat     Babayeva T. Nizami Gəncəvinin ədəbi irsində şəxsiyyət problemi. Bakı: 2000, 200 s.  Kərimli T. Nizami və tarix. Bakı: Elm, 2002, 241 s.  Əlibəyzadə E. Nizami və tariximiz. Bakı: 2004, 186 s.  Rzasoy S. Nizami poeziyası: Mif-tarix konteksti. Bakı: Ağrıdağ, 2003, 212 s.  Arzumanlı V. Nizami Gəncəvinin dünya şöhrəti. Bakı: Qartal, 1997.  Əhmədov Ə. Nizami-Elmşünaslıq. Bakı: 2001, 254 s.  Məmmədov C. Nizami Gəncəvinin vətəni və milliyyəti ilə əlaqədar bir sira mübahisəli məsələlərə dair/ Sankt-Peterburq universitetinin "Xəbərləri". Seriya 13, buraxılış 1. Sankt-Peterburq, 2010. Səhifə. 106–116  [redaktə]Filmoqrafiya     Nizami (film, 1982)  [redaktə]Mənbələr     Sirlər Xəzinəsi, Nizami Gəncəvi(azərb.)  Xosrov və Şirin, Nizami Gəncəvi(azərb.)  894.361'1 - dc 21 AZE Nizami Gəncəvi. Xosrov və Şirin. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004, 392 səh. ISBN 9952-417-08-8 (azərb.)  Leyli və Məcnun, Nizami Gəncəvi(azərb.)  894.361'1-dc 21 AZE Nizami Gəncəvi. Leyli və Məcnun. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004, 288 səh. ISBN 9952-417-04-5 (azərb.)  894.361’1 - dc 21 AZE Nizami Gəncəvi. Yeddi gözəl. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004, 336 səh. ISBN 9952-417-07-X (azərb.)  Yeddii gözəl, Nizami Gəncəvi(azərb.)  İsgəndərnamə, Nizami Gəncəvi(azərb.)  Nizami hansı xalqın şairidir? / Az.Tv-də nüfuzlu alimlərin debatı: 1-ci hissə, 2-ci hissə  Nizami mövzusu Youtube-də  [redaktə]İstinadlar     Zümrüd Quluzadə «Теоретические проблемы истории культуры Востока и Низамиведение» (Баку, 1987)  Zümrüd Quluzadə "Nizamişünaslıq"  ↑ C. A. (Charles Ambrose) Storey and François de Blois (2004), «Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period.», RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). ISBN 0-947593-47-0. Pg 363: «Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation.»  ↑ Nizami Gəncəvinin ölüm günüdür  ↑ Nizami Gəncəvinin ölüm günüdür  ↑ "XƏMSƏ" HİKMƏT XƏZİNƏSİDİR Nizamişünaslıq  ↑ [1]  ↑ JTP de Bruijn. Persian Sufi Poetry, An Introduction to the Mystical — Taylor and Francis(Routledge) 1997 pp 97-98  ↑ Paola Orsatti ḴOSROWO ŠIRIN AND ITS IMITATIONS (англ.). Iranica (August 15, 2006). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 16 сентября 2010.  ↑ ЗАРУБЕЖНАЯ ЛИТЕРАТУРА ДРЕВНИХ ЭПОХ, СРЕДНЕВЕКОВЬЯ И ВОЗРОЖДЕНИЯ ОЛИМП, АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА Хосров и Ширин - Из «Хамсе» («Пятерицы»). • ACT • МОСКВА • 1997 cтp. 226  ↑ Nizami Gəncəvi  ↑ http://gun.az/culture/35967     Britanya muzeyi     [redaktə]Xarici keçidlər     Biography of Nezami Ganjavi  Bio: Nezami Ganjavi  Nizami, Jamal al-Din Ilyas. A biography by Prof. Iraj Bashiri, University of Minnesota.  Nezami's works in Persian  The Legend of Leyli and Majnun  Azərbaycan Milli Kitabxanası  Almaniyada Nizami Gəncəvi adına Mədəniyyət İnstitutu  [redaktə]Həmçinin bax     Məqalə ilə əlaqəli digər Vikimedia səhifələri:      Wikimedia Commonsda Nizami Gəncəvi ilə əlaqəli mediafayllar var.      VikiMənbədə Nizami Gəncəvi ilə əlaqəli məlumatlar var.      Vikisitatda Nizami Gəncəvi ilə əlaqəli məlumatlar var.  [göstər]  g • m • r  Nizami Gəncəvinin Xəmsəsi  [göstər]  g • m • r  Azərbaycan filosofları  Kateqoriyalar: 1141-ci ildə doğulanlar12 martda vəfat edənlər1209-cu ildə vəfat edənlərƏlifba sırasına görə yazıçı və şairlərNizami GəncəviAzərbaycan şairləriAzərbaycanlı şairlərGəncədə doğulanlarGəncədə vəfat edənlərPoçt markalarında şəxslər     قس کوردی     نیزامیی گەنجەوی (١٢٠٩-١١٤٠)(بە فارسی: نظامی گنجوی) شاعیری ئێرانیە کە بە بۆنەی ھۆنراوە داستانیە جەنگاوەری و غەرامیەکانیەوە زۆر ناسراوە.  پێرست  [بیشارەوە]  ١ ژیان  ٢ شێعری نیزامی  ٣ بەرھەمەکان  ٤ سەرچاوەکان  [دەستکاری]ژیان     لە بارەی ژیانی نیزامیەوە زانیاریی زۆر لە بەر دەستدا نیە. ناوی تەواوی نیزامەددین ئەبوو موحەممەد ئیلیاس کوڕی یووسف کوڕی زەکیە. لە ساڵی ١١٤٠ی زاینی لە شاری گەنجە لە دایک بوە. بە گوێرەی بەیتێکی کتێبی لەیلی و مەجنوون (گر مادر ِ من رئیسە کُرد/ مادر صفتانە پیش ِ من مُرد) دایکی کورد بووە نێوی ڕەئیسە خانم بوە. باوکیشی خەڵکی شاری قوم بوە. نیزامی ژیانی منداڵیی لە قەفقازدا بردوەتە سەر و لە منداڵیدا باوک و دایکی لە دەس داوە. لە ساڵی ١٢٠٩ لە گەنجە کۆچی دوایی کردوە.  [دەستکاری]شێعری نیزامی     نیزامی لە نووسینی مەسنەوی بە تایبەت ھۆنراوەی داستانیی حەماسی و غەرامی‌دا دەستێکی بەرزی بوە و لە دوای ئەو کۆمەڵێک لە شاعیرانی فارس تەقلیدیان لێ کردوە. ناوەرۆکی زۆربەی ھۆنراوەکانی ڕەنگی مێژوویی، ئایینی، حەماسی و خۆشەویستییان ھەیە.  [دەستکاری]بەرھەمەکان     پێنج دیوانی شیعری بە زمانی فارسی ھەیە کە بە خەمسەی نیزامی (واتە پێنجینەی نیزامی) ناسراون. ئەم کتێبانە بریتین لە:  مخزن الاسرار  خسرو و شیرین  لیلی و مجنون  ھفت پیکر(حەوت پەیکەر): کە بە باسی میعراجی پێغەمبەری ئیسلام دەست پێدەکات و باسی ئەسڵیی لە بارەی بەھرامی گۆڕی، پاشای ئێرانیە کە نیزامی بە شێوازێکی حەماسی و ئەوینداری باسی ژیانی کردوە.  اسکندرنامە  [دەستکاری]سەرچاوەکان     ھفت پیکر حکیم نظامی گنجە ای، الیاس بن یوسف نظامی، حسن وحیددستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (بە اھتمام)  [ویکیپیدیای ئینگلیزی http://en.wikipedia.org/wiki/Nizami_Ganjavi]  پۆل: ھۆنراوەنووسانی فارس     قس ترکی استانبولی     Nizami Gencevi (Azerbaycan: Nizami Gəncəvi, نظامی گنجوی, Farsça: نظامی گنجوی Nezāmī Ganjavī, Kürt: Nîzamî Gencewî, نیزامی گه‌نجه‌وی d. 1141 – ö. 1209) (Tam adı: Nizâm ad-Dîn İlyâs Bin Yûsuf) - bugünkü Azerbaycan'ın Gence şehrinde doğmuş şair ve düşünür. Eserlerini Farsça yazmıştır. Ailesi hakkında bilgi yoktur, eserlerinden babasının isminin Yusuf olduğu ve annesinin Kürt kökenli olduğu görülebilmektedir.[1][2][3].  Üç kez evlenmiş ve eşleri içinden Derbend hükûmdarı tarafından hediye edilen Kıpçak cariyesi[4] Afak'ı çok sevmiştir. Dünyada Fars şairi olarak tanıtılan, bilinen Gencevi kendi eserlerinde özellikle memleketi Gence'ye olan sevgisini dile getirmiştir.        Nizâmî - (Nizâm ad-Dîn İlyâs Bin Yûsuf)'un Doğumunun 850 Yılı Nedeniyle Rusya Merkez Bankasınca 1991 Yılında Tedavül Edilmiş Hatıra Parası  İlk kez Leylâ ile Mecnunu mesnevi şeklinde yazanlardandır. Şiirlerinin çoğunu Farsça yazmıştır. Hamse (خمسه) ya da Beş Mücevher (پنج گنج Panj Ganj) adlı eserleriyle meşhurdur.        Hüsrev'in bir pınarda banyo yapan Şirin'i görüp aşık oluşu (Hüsrev ve Şirin 17. bölümünden)  Hamse [değiştir]     Sırlar Hazinesi (مخزن الاسرار Makhzan al-Asrār; 1176): Erzincan'daki Mangucakların Bahmanşah bin Davud'a armağan edilmiştir.  Yedi Güzel (هفت پیکر Haft Paykar): Sasani Hanedanı'nın V. Behram ve eşlerini anlatan şiir.  Leyla ve Mecnun (لیلى و مجنون Laylā o Majunūn; 1181): Şirvanşah Aksitan'ın isteği üzerine yazılmıştır.  Hüsrev ve Şirin (خسرو و شیرین Khusraw o Shīrīn; 1177 - 1181): Sasani Hanedanı'nın I. Hüsrev ile prensesi Şirin arasında yaşanan aşk anlatan bir şiir. İldenizliler hükûmdarı Cahanşah Pehlevan ve Kızılarslan ve Selçukluların son sultanı III. Tuğrul Bey'e övgü sözleri yazılmıştır.  İskendername (اسکندر نامه Iskandar Nāma): "Şerefname" (شرف نامه Sharaf Nāma; 1196-1200) ve "İkbalname" (اقبال نامه Iqbal Nāma 1200-ölüm) olmak üzere iki bölümden olan ve "İskender Zülkarneyn"'in hayatını anlatan şiir.     Kaynakça [değiştir]     ^ V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957, p. 34.  ^ Jan Rypka, ‘Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968, p. 578.  ^ V. Minorsky, "review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar" 1945 Minorsky, BSOAS., 1948, xii/2, 441-5)  ^ Iraj Bashiri, "The Teahouse at a Glance" - Nizami's Life and Works, 2000.     Wikimedia Commons'ta  Nizami Gencevi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunmaktadır.              Bir şair biyografisi ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.  Kategoriler: Şair taslaklarıÖlmüş insanlar1141 doğumlularGence doğumlularFars şairlerAzeri şairler1209 yılında ölenler     قس عبری     חכים ג'מאל א-דין נזאמי (1141-1209), מגדולי משורריה של אזרבייג'ן.     עיקר יצירתו של נזאמי הן חמש פואמות הנכללות יחדיו בקובץ בשם "ח'מסה":         "מח'זן אל-אסראר" (בית אוצר הסודות) – הפואמה היא בת 2250 טורים דו-צלעיים ונתחברה בשנת 1163. היא בעלת תוכן מוסרי-פילוסופי, קרובה לרוח הצופיות, ומגמה דידקטית.      "כוסרו ושירין" – הפואמה היא בת 6500 טורים דו-צלעיים ונתחברה בשנים 1180-1177. היא מבוססת על סיפור אהבתו של המלך הסאסני כוסרו פרוויז לשירין.      "לילי ומג'נון" - הפואמה היא בת 4700 טורים דו-צלעיים ונתחברה בשנת 1192. היא מבוססת על סיפור אהבתו של המשורר הערבי קייס אל-עמארי שהיה להוט עד טירוף הדעת אחרי לילא אהובתו.      "הפת פיכר" (שבע תמונות יופי) – הפואמה נתחברה בשנת 1196. היא מתארת את חיי המלך הסאסני בהראם גור בשילוב סיפורים המושמים בפי שבע נסיכות הנישאות לו.      "אסכנדר-נאמה" (ספר אלכסנדר) – הפואמה נתחברה בשנים 1202-1196. היא מתארת את סיפור חייו של אלכסנדר הגדול בשני חלקים: "שרף-נאמה" (ספר הכבוד) מתאר את כיבושיו, ו"אקבאל-נאמה" (ספר המזל) מתאר את דמותו כנביא וכפילוסוף.     קטגוריה:         משוררים פרסים     قس انگلیسی     Nizami Ganjavi (Persian: نظامی گنجوی‎; Kurdish: Nîzamî Gencewî, نیزامی گه‌نجه‌وی, Nezāmi-ye Ganjavi; Azerbaijani: Nizami Gəncəvi, نظامی گنجوی; 1141 to 1209)(6th Hejri century), Nizami Ganje'i,[2] Nizami,[3] or Nezāmi (Persian: نظامی‎), whose formal name was Niẓām ad-Dīn Abū Muḥammad Ilyās ibn-Yūsuf ibn-Zakkī,[4] was a 12th-century Persian poet.[2][5][6][7][8][9] Nezāmi is considered the greatest romantic epic poet in Persian literature,[10] who brought a colloquial and realistic style to the Persian epic.[1][3] His heritage is widely appreciated and shared by Afghanistan,[2] Azerbaijan,[11] Iran,[2] Kurdistan region[12][13][14] and Tajikistan.[2]  Contents  [hide]  1 Life  1.1 Parents  1.2 Family  2 Education  3 Influences and literary scene  4 Works  4.1 Persian lyrical poetry  4.2 Quinary ("Panj Ganj" or "Khamsa")  4.2.1 Makhzan al-Asrar  4.2.2 Khosrow o Shirin  4.2.3 Layli o Majnun  4.2.4 Eskandar Nameh  4.2.5 Haft Paykar  5 Influence and legacy  5.1 Persian culture  5.2 Western reception  5.3 Soviet Union  5.4 Azerbaijan  6 See also  7 Notes  8 References  9 External links  Life     His personal name was Ilyas[2] and his chosen pen-name was Nezami (also spelled as Nizami and Neẓāmi). He was born of an urban[11] background in Ganja (Great Seljuq[1] empire now present-day Azerbaijan) and is believed to have spent his whole life in South Caucasus. According to De Blois, Ganja was a city which at that time had predominantly an Iranian population.[2] The Armenian historian Kirakos Gandzaketsi (Ca. 1200-1271) mentions that: "This city was densely populated with Iranians and a small number of Christians".[15]  Because Nezami was not a court poet, he does not appear in the annals of the dyansties.[16] Tazkerehs, which are the compilations of literary memoirs that include maxims of the great poets along with biographical information and commentary of styles refer to him briefly.[16] Much of this material in these Tazkerehs are based on legends, anecdotes, and hearsays.[16] Consequently, few facts are known about Nezami's life,[11][16] the only source being his own work, which does not provide much information on his personal life.[11]  Parents  Nezami was orphaned[3][17] early and was raised by his maternal uncle Khwaja Umar who took responsibility for him and afforded him an excellent education. His mother, named Ra'isa, was of Kurdish[3][11][18] background. His father, whose name was Yusuf is mentioned once by Nezami in his poetry.[3] In the same verse, Nezami mentions his grandfather's name as Zakki. In part of the same verse,[19] some have taken the word Mu'ayyad as a title for Zakki[4] while others have interpreted it as the name of his great grandfather. Some sources have stated that his father might be possibly from Qom.[3][18] Nezami is variously mentioned as a Persian and/or Iranian.[5][20]     Family  Nezami was married three times. His first wife, who is called Afaq by many modern writers, was a Kipchak slave girl, was sent to him by Fakhr al-Din Bahramshah, the ruler of Darband, as a part of a larger gift. She became Nezami's first and according to Iraj Bashiri: "most beloved wife". His only son Mohammad was from Afaq. Afaq died after "Khosrow and Shirin" was completed. Mohammad was seven at the time. Although her name being called "Afaq" was first mentioned by Vahid Dastgerdi, Said Nafisi and a recent source have challenged that her name was Afaq[21] and have taken the Afaq to mean "horizin" rather than a proper name. Strangely enough, Nezami's other wives, too, died prematurely - the death of each coinciding with the completion of an epic, prompting the poet to say, "God, why is it that for every mathnavi I must sacrifice a wife!".[22]  Education     Nezami was not a philosopher[23] in the sense of Avicenna or an expositor of theoretical sufism in the sense of Ibn 'Arabi. However, he is regarded as a philosopher[23] and gnostic[23] who mastered various fields of Islamic thoughts which he synthesized in a way that brings to mind the traditions of later Hakims such as Qutb al-Din Shirazi.[23]  Often referred to by the honorific Hakim ("the Sage"), Nezami is both a learned poet and master of a lyrical and sensuous style. About Nezami's prodigious learning there is no doubt. Poets were expected to be well versed in many subjects; but Nezami seems to have been exceptionally so. His poems show that not only he was fully acquainted with Arabic and Persian literatures and with oral and written popular and local traditions, but was also familiar with such diverse fields as mathematics, astronomy,[24] astrology,[24] alchemy, medicine, botany, Koranic exegesis, Islamic theory and law, Iranian myths and legends,[25] history, ethics, philosophy and esoteric thought, music, and the visual arts.[3] His strong character, social sensibility, and knowledge of oral and written historical records, as well as his rich Persian[16] cultural heritage unite pre-Islamic and Islamic Iran into the creation of a new standard of literary achievement. Being a product of the Iranian[26] culture of the time, he not only created a bridge between pre-Islamic and Islamic Iran, but also between Iran[26] and the whole ancient world.  Influences and literary scene           Khosrow Parviz discovers Shirin bathing in a pool  The recent discovery and publication of the anthology titled Nozhat al-Majales contains Persian language quatrains from Nizami and 115 other poets from the northwestern Iran (Arrān, Šarvān, Azerbaijan; including 24 poets from Ganja alone) during the same era.[27] Unlike other parts of Persia, where the poets mostly belonged to higher echelons of society such as scholars, bureaucrats, and secretaries, a good number of poets in the northwestern areas rose from among the common people with working-class backgrounds, and they frequently used colloquial expressions in their poetry.[27] Accordingly, the book demonstrates the social conditions at the time, reflecting the full spread of Persian language and the culture in the region, which is evidenced by the common use of spoken idioms in poems and the professions of many of the poets.[27] The influence of the northwestern Pahlavi language, for example, which had been the spoken dialect of the region, is clearly observed in the poems contained in this anthology.[27] However, at the same time, the Caucasus region was entertaining a unique mixture of ethnic cultures.[27] Khaqani's mother was a Nestorian Christian, Mojir Baylqani's mother was an Armenian, and Nezami's mother was a Kurd.[27] Their works reflect the cultural and linguistic diversity of the region.[27]  By the end of the tenth century,[16] Persian literature became widespread from the eastern Mediterranean to the banks of the Indus. The earliest extant example of Persian poetry from the area is that of Qatran Tabrizi(1009–1072) who served in the courts of the Shaddadid and Rawadid dynasties. Qatran Tabrizi, is credited with what some scholars in the last century have termed as the founder of the "Azerbaijan"[3] or "Trans-Cacausian" school[28] or "Tabriz School"[29] or "Shirvan School"[29] or "Arranian Style"[30] of Persian poetry. This school produced a distinctive style of poetry in Persian, which contrasted with "Khurasani" ("Eastern") style in its rhetorical sophistication, its innovative use of metaphor, its use of technical terminology and Christian imagery, the presence of Persian[31] archaism while borrowing from Arabic vocabulary, as well as new concepts.[27] Other sources including the Encyclopaedia of Islam and traditional Iranian literary sources have used the term "'Iraqi" style for the Persian poetry of Nezami.[32]  The Seljuqs took control of Ganja from the Shaddadids in 1075 A.D. and spread Persian literary westwards to their courts. In the middle of the twelfth century, the Seljuks control of the region weakened and their provincial governors, virtually autonomous local princes, further encouraged Persian[26] culture, art and poetry in their courts. Persian culture characteristically flourished in this era when political power was diffused and Persian remained the primary language, Persian civil cervants, merchants were in great demand and rival dynastines continue to vie for the service of Persian poets.[16] This was especially true in Ganjeh, the Caucasian outpost town where Nizami lived.[16] Nezami was patronized by different rulers and dedicated his epics to various rival dynasties including the Seljuqs, Eldiguzids(who maintained control of Ganja during most of the later 12th century), Shirvanshahs, the ruler of Ahar and Ahmadilis. Although he enjoyed the patronage of various rulers and princes, he avoided the court life and is generally believed to have lived a secluded life. Since he was not a court poet, he does not appear in the annals of the dynasties which list the names of events of the ruling families.[16]  According to Professor Chelkowski: It seems that Nezami's favorite pastime was reading Firdawsi's monumental epic Shahnameh (The book of Kings).[26] Nezami has mentioned Ferdowsi as the Sage (Hakim) and Knower/Wise (daanaa) and the great master of discourse: who has decorated words like new bride. Nezami advises the son of the Shirvanshah to read the Shah-nama and to remember the meaningful sayings of the wise.[33] Nezami has used the Shahnameh as a source in his three epics of "Haft Paykar", "Khosrow and Shirin" and "Eskandar-nameh".[26]  The story of Vis and Ramin also had an immense influence on Nezami. Although Nezami takes the bases for most of his plots from Ferdowsi, but the basis for his rhetoric comes from Gorgani.[34] This is especially noticeable in the Khosrow and Shirin, which is of the same meter and imitates some scenes from Vis and Ramin. Nezami's concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis and Ramin. Nezami had a paramount influence on the romantic tradition, and Gorgani can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the absence of the Sufi influences, which are seen in Nezami's epic poetry.  The first monumental work of Nezami, the Makhzan al-Asrar is influenced by Sanai's "Hadikat al-Hakika".[35][5][36] Nezami acknowledges this but considers his work to be superior. The main similarities between Sanai's poem and Nezami's are in its ethico-philosophical genre, although Nezami uses a different metre and organized the whole work in a different fashion.[5] Khaqani Sherwani daring imagery, was to have a momentous[37] influence on Nezami Ganjavi and through the latter on Persian poetry[37] in general.  Works                 Wikisource has original works written by or about:  Nezami Ganjavi              Persian Wikisource has original text related to this article:  نظامی گنجوی  Nezami lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the many legends built up around the poet color the accounts of his later biographers.  Persian lyrical poetry  Only a small corpus of his lyric poetry, mainly qaṣīdahs ("odes") and ghazals ("lyrics") have survived. Ten of his quatrains have also been recorded in the anthology Nozhat al-Majales (which was compiled around 1250 A.D.) by Jamal Khalil Shirvani[27] along with 23 other poets from Ganja. A famous ghazal of Nezami talks about altruism as the path for reaching the ultimate spiritual goal:  “            I went to the (Spiritual) Tavern last night, but I was not admitted ,  I was bellowing yet nobody was listening to me,  Either none of the wine-sellers (term meaning "spiritually adept") were awake,  Or I was a nobody, and no one opened the door for a Nobody,  When more or less half of the night had passed,  A shrewd, perfect man (rind) raised his head from a booth and showed his face,  I asked him: “to open the door”, he told me: “go away, do not talk nonsense!,  At this hour, nobody opens door for anybody,  This is not a mosque where its doors are open any moment,  Where you can come late and move quickly to the first row,  This is the Tavern of Magians ("spiritual abode") and rinds dwell here,  There are Beauties, candle, wine, sugar, reed flute and songs,  (in this tavern there are) Muslims, Armenians, Zoroastrian, Nestorians, and Jews,  If you are seeking company of all that is found here,  You must become a dust upon the feet of everyone in order to reach your (spiritual perfection) goal”,  O Nezami! if you knock the ring on this door day and night,  You won't find except smoke from this burning fire,  ”  Quinary ("Panj Ganj" or "Khamsa")  Nezami is best known for his five long narrative poems, which have been preserved. He dedicated his poems to various rulers of the region as was custom of that time for great poets, but avoided court life. Nezami was a master of the Masnavi style (double-rhymed verses). He wrote poetical works; the main one is the Panj Ganj (Persian: Five Jewels) "Quinary", also known by the Persian pronunciation of the same word in Arabic, Khamsa. The first of his five 'Treasures', called The Storehouse of Mysteries[10] was influenced by Sanai of Ghazna's (d. 1131) monumental Garden of Truth. The other ‘Treasures’ were medieval romances. Khusaw and Shirin, Bahrām-e Gur, and Alexander the Great, who all have episodes devoted to them in Ferdowsi's Book of Kings,[10] appear again here at the center of three of four of Nezami's narrative poems. The adventure of the paired lovers, Leyli and Majnun, is the subject of the second of his four romances, and derived from Arabic sources.[10] In all these cases, Nezami reworked the material from his sources in a substantial way.[10]  The Khamsa was a popular subject for lavish manuscripts illustrated with painted miniatures at the Persian and Mughal courts in later centuries. Examples include the Khamsa of Nizami (British Library, Or. 12208), created for the Mughal Emperor Akbar in the 1590s.     Sassanid king, Bahram Gur is a great favourite in Persian tradition and poetry. Depiction of Nezami's "Bahram and the Indian Princess in the Black Pavilion" Khamsa("Quintet"), mid-16th century Safavid era.           A manuscript from Nezami's Khamsa dated 1494, depicting Muhammad's journey from Mecca to the Dome of the Rock to heaven. The archangel Gabriel is seen to Muhammad's right with multiple wings.           A scene from the romance "Layla and Majnun". The thwarted lovers meet for the last time before their deaths. Both have fainted and Majnun's elderly messenger attempts to revive Layla while wild animals protect the pair from unwelcome intruders. Late sixteenth century illustration.           1543 illustration of the Mi'raj from the Khamseh, probably created by the court painter Sultan Muhammad. This version was created for the Persian Shah Tahmasp I.[38]     The Quinary(Five Treasures-Panj Ganj) includes the five Persian books of Nezami:  Makhzan al-Asrar  Makhzan al-Asrar (Persian: مخزن الاسرار) "The Treasury of Mysteries" (1163) (some date it 1176)  The ethico-philosophical poems of about 2,250 Persian distichs was dedicated to Fakhr al-Din Bahramshah, the ruler of Erzinjan. The story deals with such esoteric subjects as philosophy and theology. The story contains twenty discourses, each of them portraying an exemplary story on religious and ethical topics. Each chapter concludes with apostrophe to the poet himself containing his pen name.[36] The content of the poems are indicated in the heading to each chapter and are written in a typical Homiletics style.[36] The stories which discuss spiritual and practical concerns enjoin kingly justice, riddance of hypocrisy, warning of vanity of this world and the need to prepare for the after-life.[3] The general message of the discourse is that Nezami preaches the ideal way of life drawing attention to his reader of the supreme rank man among God's creatures and approaching of the end life and the necessity of man becoming aware of his spiritual destination.[36] In a few chapters he address the duties of a King, but as a whole he addresses himself to mankind in general[36] rather than his royal patrons. In the introduction, the poet provides an account of his solitary vigils, called Khalwat.[36] There is no indication that these were Sufi vigils, but are used as a literally fantasy on the duty of spiritually inclined poet he wanted to be.[36] In highly rhetorical style, the aim he pursues is to transcend the limitation of secular literature of the courts.[36] With this work, Nezami joins the destination of Persian poetry which had started with Sanai and was continued by others, in the first place by Attar.[36]  Not a romantic epic, "The Treasury of Mysteries" was translated into English by Gholam H. Darab in 1945.[39] After this early work, Nezami turned into narrative poetry.  Khosrow o Shirin        Khusrau stand on either side of the canal built to supply Shirin with the milk of goats and cows, taken from the Khamseh of Nizami  Khosrow o Shirin(Persian: خسرو و شیرین) "Khosrow and Shirin" (1177–1180)  A story of pre-Islamic[26] Persian origin which is found in the great epico-historical poems of Shahnameh and is based on a true story that was further romanticized by Persian poets.[40] The story chosen by Nezami, was commissioned and dedicated to the Seljuk Sultan Toghril II, the Atabek Muhammad ibn Eldiguz Jahan Pahlavan and his brother Qizil Arsalan. It contains about 6,500 distichs in length, the story depicts the love of Sassanian Khosrow II Parviz towards his Armenian[41] princess Shirin. "Khusrow and Shirin" recounts the story of King Khosrow's courtship of Princess Shirin, and vanquishing of his love-rival, Farhad.[42] The story has a complex structure with several genres exploited simultaneously; and contains many verbal exchanges and letters, all imbued with lyrical intensity.[10] Khosrow endures long journeys, physical and spiritual, before returning to Shirin, his true love.[10] They are eventually married, but eventually Khosrow is killed by his son and Shirin commits suicide over the body of her murdered husband.[10] Pure and selfless love is represented here embodied in the figure of Farhad, secretly in love with Shirin, who finally falls victim to the king's ire and jealousy.[10]  The influence of Vis o Ramin is visible as the poem imitates a major scene (that of the lovers arguing in the snow) from Vis o Rāmin, as well as being in the same meter (hazaj) as Gorgāni's poem.[34] Nezami's concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis o Rāmin.[34] In turn, Nezami's great work had a tremendous influence on later authors and many imitations of this work were made.[40] With complete artistic and sturctual unity, the epic of Khosrow o Shirin turned to be a turning point not only for Nizami but for all of Persian literature.[16]  Layli o Majnun  Layli o Majnun(Persian: لیلی و مجنون) "Layla and Majnun" (1192)  A story of Arabic origin[43] which was later absorbed and embellished by the Persians.[26] The poem of 4,600 distichs was dedicated, in 1192, to Abu al-Muzaffar Shirvanshah, who claimed descent from the Sassanid King, whose exploits are reflected in Nezami's "Seven Beauties"(Haft Paykar). The poem is based on the popular Arab legend of ill-starred lovers: the poet Qays falls in love with his cousin Layla, but is prevented from marrying her by Layla's father. Layla's father forbids contact with Qays and Qays becomes obsessed and starts signing of his love for Layla in public. The obsession becomes so severe that he sees and evaluates everything in terms of Layla; hence his sobriquet "the possessed" (Majnun).[43] Realizing that cannot obtain union even when other people intercede for him, he leaves society and roams naked in the desert among the beasts. However the image of Layla was so ingrained in him that he cannot eat or sleep. His only activity becomes composing poetry of longing for Layla.[43] Meanwhile Layla is married against her will, but she guards her virginity by resisting the advances of her husband. Arranging a secret meeting with Majnun, they meet, but have no physical contact. Rather they recite poetry to each other from a distance. Layla's husband dies eventually which removes the legal obstacles to a licit union. However Majnun is so focused on the ideal picture of Layla in his mind that he had fled to the desert. Layla dies out of grief and is buried in her bridal dress. Hearing this news, Majun rushes to her grave where he instantly dies. They are buried side by side and their grave becomes a site of pilgrimage. Someone dreams that in Paradise they are united and live as a king and queen.[43] Nezami composed his romance at the request of the Shirvanshah Akhsatan. Initially, he doubted that this simple story about the agony and pain of an Arab boy wandering in rough mountains and burning deserts would be a suitable subject for royal court poetry and his cultured audience.[43] It was his son who persuaded him to undertake the project, saying: "wherever tales of love are read, this will add spice to them".[43] Nezami used many Arabic anecdotes in the story but also adds a strong Persian flavor to the legend.[43] He adapted the disconnected stories about Majnun to fit the requirement of a Persian romance.[44]  He Persianises[24] the poem by adding several techniques borrowed from the Persian epic tradition, such as the portrayal of characters, the relationship between characters, description of time and setting, etc.[45] and adapts the disconnected stories to fit the requirements of a Persian romance.[44]  The Story of Layla and Majnun by Nizami, was translated and edited by Dr. Rudolf Gelpke into an English version in collaboration with E. Mattin and G. Hill Omega Publications and published in 1966.[24] A comprehensive analysis in English containing partial translations of Nezami's romance Layla and Majnun examining key themes such as chastity, constancy and suffering through an analysis of the main characters was recently accomplished by Ali Asghar Seyed-Gohrab.[46]  Eskandar Nameh  Eskandar-nameh (Persian: اسکندرنامه) "The Book of Alexander" (1194) or (1196–1202)  The Romance of Alexander the Great" contains 10,500 distichs. There are differences of opinion on whether this was Nezami's last epic or the Haft Paykar.[47] The names of its dedicatees are uncertain but the ruler of Ahar, Nosart al-Din Bishkin b. Mohammad has been mentioned.[41] The story is based on Islamic myths developed about Alexander the Great, which derive from Qur'anic references to the Dhu'l-Qarnayn as well as from the Greek Alexander romance of Pseudo-Callisthenes. It consists of two books, Sharaf-Nama and Iqbal-nameh. The poem narrates the three stages in Alexander's life: first as the conqueror of the world; then as a seeker after knowledge, gaining enough wisdom to acknowledge his own ignorance; and finally as a prophet, traveling once again across the world, from west to east, and south to north to proclaim his monotheistic creed to the world at large.[10] The Sharaf-nama discusses the birth of Alexander, his succession to the throne of Rum (Greece), his wars against Africans who invaded Egypt, his conquest of Persia and his marriage to the daughter of Darius. The episode also discusses Alexander's pilgrimage to Mecca, his stay in the Caucasus and his visit to Queen Nushaba of Barda' and her court of Amazons. Alexander conquers India, China and the land of the Rus. The Sharafnama concludes with Alexander's unsuccessful search for the water of immortal life.[41]  The Iqbal-nameh is a description of Alexander's personal growth into the ideal ruler on a model ultimately derived, through Islamic intermediaries, from Plato's Republic.[41] He has debates with Greek and Indian philosophers (c.f. with Garshaspnama) and a major portion of the text is devoted to the discourses he has with seven Greek sages. The poet then tells of Alexander's end and adds an account of the circumstances of the death of each of the seven sages.[41] Nezami's image of Alexander is that of an Iranian[48] knight.  An English translation of the Sharaf-Nama by Henry Wilberforce-Clarke was published in 1881 under the title Sikandar Nama e Bara and is available online.[49]  Haft Paykar  Haft Paykar(Persian: هفت پیکر) "The Seven Beauties" (1197) (also called Bahram-Nama)  A pre-Islamic story of Persian[26] origin, it was dedicated to the ruler of Maragha, 'Ala' Al-Din korp Arslan. It is the story of Bahram V, the Sassanid king, who is born to Yazdegerd after twenty years of childlessness and supplication to Ahura Mazda for a child. The Haft Paykar is a romanticized biography of the Sasanian Persian empire ruler Bahram Gur.[47] His adventurous life had already been treated by Ferdowsi in the Shahnama, to which fact Nezami alludes a number of times.[3] In general, his method is to omit those episodes that the earlier poet had treated, or to touch on them only very briefly, and to concentrate on new material.[47] The poet starts by giving an account of the birth of Bahram Gur and his upbringing in the court of the Arab King No'man and his fabled palace Khwarnaq. Bahram whose upbringing is entrusted to Nom'man becomes a formidable huntsman. While wandering through the fabled palace, he discovers a locked room which contains a depiction of seven princesses; hence the name Haft Paykar (seven beauties). Each of these princesses is from the seven different climes (traditional Zoroastrian-Islamic division of the Earth) and he falls in love with them. His father Yazdegerd I passes away and Bahram returns to Persia to claim his throne from pretenders. After some episodes he is recognized as King and rescues the Persians from a famine. Once the country is stable, the King searches for the seven princesses and wins them as his brides. His architect is ordered to construct seven domes for each of his new brides. The architect tells him that each of the seven climes is ruled by one of the seven planets (classical planetary system of Zoroastrian-Islamic world) and advises him to assure good fortune by adorning each dome with the color that is associated with each clime and planet. Bahram is skeptical but follows the advice of the architect. The princesses take up residence in the splendid pavilions. On each visit, the king visits the princesses on successive days of the week; on Saturday the Indian princess, who is governed by Saturn and so on. The princesses names are Furak (Nurak), the daughter of the Rajah of India, as beautiful as the moon; Yaghma Naz, the daughter of the Khaqan of the Turks; Naz Pari, the daughter of the king of Khwarazm; Nasrin Nush, the daughter of the king of the Slavs; Azarbin (Azareyon), the daughter of the king of Morocco; Humay, the daughter of the Roman Caesar; and Diroste(wholesome), a beautiful Iranian princess from the House of Kay Ka'us. Each princess relates to the king a story matching the mood of her respective color.[47] These seven beautifully constructed, highly sensuous stories occupy about half of the whole poem.[47] While the king is busy with the seven brides, his evil minister seizes power in the realm. Bahram Gur discovers that the affairs of Persia are in disarray, the treasury is empty and the neighboring rulers are posed to invade. He clears his mind first by going hunting. After returning from hunt, he sees a suspended dog from a tree. The owner of the dog, who was shepherd, tells the story of how his faithful watchdog had betrayed his flock to a she-wolf in return for sexual favors.[47] He starts investigating the corrupt minister and from the multitude of complaints, he selects seven who tell him the injustice they have suffered. The minister is subsequently put to death and Bahram Gur restores justice and orders the seven pleasure-domes to be converted to fire temples[47] for the pleasure of God. Bahram then goes hunting for the last time but mysteriously disappears. As a pun on words, while trying to hunt the wild ass (gūr) he instead finds his tomb (gūr).[47]  Ritter, in his introduction to the critical edition describes it as: the best and most beautiful epic in New Persian poetry and at the same time . . . one of the most important poetical creations of the whole of oriental Indo-European literature.[47] The Haft Paykar is considered the poet's masterpiece.[3] Overall, in this masterpiece, Nezami illustrates the harmony of the universe, the affinity of the sacred and the profane, and the concordance of ancient and Islamic Iran.[5]  The story was translated to English in 1924 by Charles Edward Wilson.[50] A newer English rendering based on more complete manuscripts was accomplished by Professor Julia Scott Meysami.[3]  An excerpt (Original Persian):  گوهر نیک را ز عقد مریز وآنکه بد گوهرست ازو بگریز  بدگهر با کسی وفا نکند اصل بد در خطا خطا نکند  اصل بد با تو چون شود معطی آن نخواندی که اصل لایخطی  کژدم از راه آنکه بدگهرست ماندنش عیب و کشتنش هنرست  هنرآموز کز هنرمندی در گشائی کنی نه در بندی  هرکه ز آموختن ندارد ننگ در برآرد ز آب و لعل از سنگ  وانکه دانش نباشدش روزی ننگ دارد ز دانش‌آموزی  ای بسا تیز طبع کاهل کوش که شد از کاهلی سفال فروش  وای بسا کور دل که از تعلیم گشت قاضی‌القضات هفت اقلیم     English translation by Wilson:  Take not apart the good pearl from the string; from him who is of evil nature flee.  An evil nature acts consistently: have you not heard that Nature does not err?  The evil-natured man keeps faith with none; the erring nature does not fail to err.  The scorpion since it is by nature bad—to let it live's a fault, to kill it, good.  Seek knowledge, for through knowledge you effect that doors to you be opened and not closed.  He who shames not at learning can draw forth pearls from the water, rubies from the rock.  Whilst he to whom no knowledge is assigned—that person (you will find) ashamed to learn.  How many, keen of mind, in effort slack, sell pottery from lack of pearls (to sell)!  How many a dullard, through his being taught, becomes the chief judge of the Seven Climes!     Influence and legacy           Nizami Mausoleum in Ganja.  Persian culture  The influence of Neẓāmi’s work on the subsequent development of Persian[51] literature has been enormous and the Khamsa became a pattern that was emulated in later Persian poetry (and also in other Islamic literatures).[51] The legacy of Nezami is widely felt in the Islamic world and his poetry has influenced the development of Persian, Arabic, Turkish, Kurdish and Urdu poetry amongst many other languages.  In Persian miniature, the stories in Nezami’s poems alongside those of Ferdowsi's Shahnama have been the most frequently illustrated literary works.[51] According to the Encyclopædia Britannica: Nezami is admired in Persian-speaking lands for his originality and clarity of style, though his love of language for its own sake and of philosophical and scientific learning makes his work difficult for the average reader.[1] Nezami composed his verses in Persian[52] and Western Encyclopedias such as Encyclopedia of Islam,[5] Encyclopædia Iranica,[53] Encyclopædia Britannica[1] and orientalists of many countries[54] consider Nezami as a significant Persian poet and hail him as the greatest exponent of romantic epic poetry in Persian literature.[55]  Amongst the many notable poets who have taken the Five Treasures of Nezami as their model may be mentioned Amir Khusro, Jalal Farahani, Khwaju Kermani, Mohammad Katebi Tarr-Shirini, Abdul Rahman Jami, Hatefi Jami, Vahshi Bafqi, Maktabi Shirazi, Ali-Shir Nava'i, Abdul Qader-e Bedel Dehlavi, Fuzûlî, Hashemi Kermani, Fayzi, Jamali[56] and Ahmad Kahni. Not only poets, but historians such as Rawandi were also influenced by Nezami's poetry and used his poem in rendering history. Besides these, scores of poets have started their composition with the first line of the Makhzan al-Asrar.  According to Dr. Rudolf Gelpke: Many later poets have imitated Nizami's work, even if they could not equal and certainly not surpass it; Persians, Turks, Indians, to name only the most important ones. The Persian scholar Hekmat has listed not less than forty Persians and thirteen Turkish versions of Layli and Majnun.[24]  According to Vahid Dastgerdi, If one would search all existing libraries, one would probably find more than 1000 versions of Layli and Majnun.  Jami in his Nafahatol Ons remarks that: Although most of Nezami's work on the surface appear to be romance, in reality they are a mask for the essential truths and for the explanation of divine knowledge.  Jami in his Baharestan mentions that: Nezami's excellence is more manifest than the sun and has no need of description. Hashemi of Kerman remarks: The empire of poetry obtained its law and order from Nezami's beautiful verses and To present words before Nezami's silent speech is a waste of time.  Amir Khusro writes:  "The ruler of the kingdom of words, famed hero,  Scholar and poet, his goblet [glass] toasts.  In it - pure wine, it's drunkingly sweet,  Yet in goblet [glass] beside us - only muddy setting."  Western reception        Monument for Nizami Ganjavi in Rome, Italy  Johann Wolfgang von Goethe writes:  A gentle, highly gifted spirit, who, when Ferdowsi had completed the collected heroic traditions, chose for the material of his poems the sweetest encounters of the deepest love. Majnun and Layli, Khosrow and Shirin, lovers he presented; meant for one another by premonition, destiny, nature, habit, inclination, passion staunchly devoted to each other; but divided by mad ideas, stubbornness, chance, necessity, and force, then miraculously reunited, yet in the end again in one way or another torn apart and separated from each other.  With regards to the recitation of his poetry, Peter Chelkowski states: "The memorization and recitation of their literary heritage has alway beens vital to Iranians, whose attitude towards the power of the written and spoken word is revential. Even today the national passion for poetry is constantly expressed over radio and television, in teahouses, in literary socities, in daily conversation, and in the Musha'areh, the poetry recitation contest. Nizami's work serves as a vehicle and a symbol of this tradition, for it unites universality with deep-rooted artistic endeavor, a sense of justice and passion for the arts and sciences with spirituallity and genuine piety. for richness and fineness of metaphor, accuracy, and profundity of psychological observation, and sheer virtuosity of storytelling, Nizami is unequalled".[16]  Nezami's story of Layla and Majnun also provided the namesake for a hit single by Eric Clapton, also called "Layla". Recorded with Derek and the Dominos, "Layla" was released on the 1970 album Layla and Other Assorted Love Songs. The album was highly influenced by Nezami and his poetry of unrequited love. The fifth song of Layla and Other Assorted Love Songs, "I Am Yours", was in fact a Nezami composition, set to music by Clapton.  In 2004, there was a conference on Nezami organized in the University of Cambridge. The book containing the proceedings of this conference was published under the title: "Nizami: A Key to the Treasure of Hakim " in 2011 by Leiden Press.[57]  Soviet Union     It has been suggested that Campaign on granting Nizami the status of the national poet of Azerbaijan be merged into this article or section. (Discuss) Proposed since December 2012.  The Soviet ballet produced a film, Leili and Medjnun, named after a poem by Nizami Gandjevi.[58] The ballet "Seven Beauties" by Azerbaijani composer Gara Garayev, based on Nezami's famous poem, won an international acclaim.[59]  A minor planet 3770 Nizami, discovered by Soviet astronomer Lyudmila Chernykh in 1974 is named after him. Monuments to Nezami are found in many cities of Azerbaijan and Iran, as well as in Moscow, St. Petersburg and Udmurtiya (Russia), Kiev (Ukraine), Tashkent (Uzbekistan), Marneuli (Georgia), Chişinău (Moldova), Rome (Italy).[60] The Museum of Azerbaijan literature in Baku is named after Nezami.  Azerbaijan  Further information: Nizami Museum of Azerbaijan Literature  Further information: Nizami Mausoleum        Depiction of Nizami on Azerbaijani manat (1993)  Nezami was depicted on the obverse of the Azerbaijani 500 manat banknote of 1993-2006.[61] In 2008, coinciding with the 800th anniversary of his death, the National Bank of Azerbaijan minted a 100 manat gold commemorative coin dedicated to his memory.[62]  The Nizami Museum of Literature is located in Baku, Azerbaijan. The Nezami Mausoleum, built in honor of Nezami, stands just outside the city of Ganja in Azerbaijan. It is a tall cylindrical building, surrounded by gardens. To one side, there is a metal statue commemorating Nezami's epic poems. The mausoleum was originally built in 1947 in place of an old collapsed mausoleum, and rebuilt in its present form after Azerbaijan Republic regained its independence after the fall of the Soviet Union in 1991.  See also                 Poetry portal  Ferdowsi  Khaqani  Vis o Ramin  Asadi Tusi  Nozhat al-Majales  List of Persian poets and authors  Persian literature  Notes     ^ a b c d e Neẓāmī." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. 28 Feb. 2009 "http://www.britannica.com/EBchecked/topic/413374/Nezami" excerpt: Greatest romantic epic poet in Persian Literature, who brought a colloquial and realistic style to the Persian epic. .... Nezami is admired in Persian-speaking lands for his originality and clarity of style, though his love of language for its own sake and of philosophical and scientific learning makes his work difficult for the average reader.  ^ a b c d e f g C. A. (Charles Ambrose) Storey and François de Blois (2004), "Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period.", RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). ISBN 0-947593-47-0. p. 363: "Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation." [1] (p. 438 of Amazon link).  ^ a b c d e f g h i j k l Meisami, Julie Scott (1995). The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance. Oxford University Press. "Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu'ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle. He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet"  ^ a b Mo'in, Muhammad(2006), "Tahlil-i Haft Paykar-i Nezami", Tehran.: p. 2: Some commentators have mentioned his name as “Ilyas the son of Yusuf the son of Zakki the son of Mua’yyad” while others have mentioned that Mu’ayyad is a title for Zakki. Mohammad Moin, rejects the first interpretation claiming that if it were to mean 'Zakki son of Muayyad' it should have been read as 'Zakki i Muayyad' where izafe (-i-) shows the son-parent relationship but here it is 'Zakki Muayyad' and Zakki ends in silence/stop and there is no izafe (-i-). Some may argue that izafe is dropped due to meter constraints but dropping parenthood izafe is very strange and rare. So it is possible that Muayyad was a sobriquet for Zaki or part of his name (like Muayyad al-Din Zaki). This is supported by the fact that later biographers also state Yusuf was the son of Mu’ayyad  ^ a b c d e f Chelkowski, P.J (1995), “Nizami Gandjawi”, Encyclopaedia of Islam, New Ed., vol. 8: 76-81. Online Version: Chelkowski, P. "Nizami Gandjawi, jamal al-Din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki Muayyad . Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. Excerpt one:"Nizami Gandjawi, Djamal al-Din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki Muʾayyad, one of the greatest Persian poets and thinkers." Excerpt two: "In Haft Paykar, the phantasmagoric movement of its hero, Bahram Gūr, as he visits each princess, covers a symbolic path between black, or the hidden majesty of the Divine, and white, or purity and unity. The princesses and their pavilions are manifestations of specific planets, specific climes, colours, and days. The pavilions are domed, representing the structure of the heavens. Nizami illustrates the harmony of the universe, the affinity of the sacred and the profane, and the concordance of ancient and Islamic Iran." (Nizami Ganjavi in Encyclopedia of Islam, Chelkowski)."  ^ Bernard Lewis, “Music of a distant drum”, Princeton University Press, 2001. Pg 9: “The Persians went a step further, creating authentic epic tradition comparables with those of Greece, Rome and the Vikings. This too, became in time, a form of Persian national self definition. The most famous of Persian epic poets, Firdawsi (940-1020) has been translated several times. An extract from the story of Farhad and Shirin, as told by the twelfth century Persian poet Nizami, exmpelified another form of narrative”  ^ Julie Scott Meisami, Paul Starkeym, “Encyclopedia of Arabic Literature”, Taylor & Francis, 1998. Pg 69:“In Arabic literature there has been no artistic elaboration of the story comparable to that undertaken by the Persian poet Nizami “  ^ BACHER, WILHELM. (2011). In Encyclopædia Iranica. Retrieved from http://www.iranicaonline.org/articles/bacher-wilhelm-binyamin-zeev-1850-1913-was-born-in-liptszentmikls-hungary-today-in-czechoslovakia "he earned his doctorate writing a dissertation on the life and poetry of the Persian poet Nezāmī"  ^ Gäncä. (2011). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/225148/Ganca "Notable buildings include Dzhuma-Mechet Mosque (built 1620) and the modern mausoleum of the 12th-century Persian poet Neẓāmī Ganjavī."  ^ a b c d e f g h i j CHARLES-HENRI DE FOUCHÉCOUR, "IRAN:Classical Persian Literature" in Encyclopædia Iranica  ^ a b c d e Jan Rypka (Rypka, Jan. ‘Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968. p. 578: As the scene of the greatest flowering of the panegyrical qasida, southern Caucasia occupies a prominent place in New Persian literary history. But this region also gave to the world Persia’s finest creator of romantic epics. Hakim Jamal al-din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki b. Mu’ayyad Nizami a native of Ganja in Azarbaijan, is an unrivaled master of thoughts and words, a poet whose freshness and vigor all the succeeding centuries have been unable to dull. Little is known of his life, the only source being his own works, which in many cases provided no reliable information. We can only deduce that he was born between 535 and 540 (1140-46) and that his background was urban. Modern Azarbaijan is exceedingly proud of its world famous son and insists that he was not just a native of the region, but that he came from its own Turkic stock. At all events his mother was of Iranian origin, the poet himself calling her Ra’isa and describing her as Kurdish.  ^ http://books.google.no/books?id=Pzg8AAAAIAAJ&pg=PA34&dq=nizami+kurdish&hl=en&sa=X&ei=TzENT8qiD-eM4gTwkuSIBg&redir_esc=y#v=onepage&q=nizami%20kurdish&f=false  ^ http://books.google.no/books?id=4JAMMH80Bk4C&pg=PT22&dq=nezami+kurdish&hl=en&sa=X&ei=AzENT4DNLuT54QSxpriUBg&redir_esc=y#v=onepage&q=nezami%20kurdish&f=false  ^ http://azargoshnasp.net/Pasokhbehanirani/NezamiUSSRpoliticization.htm  ^ Kirakos Gandzakatsi Kirakos Gandzakats'i's History of the Armenians / translation from Classical Armenian by Robert Bedrosian. — New York: 1986. — p. 197. Excerpt: "This city was densely populated with Iranians and a small number of Christians.". Available also at: [2] Kirakos Gandzakets'i, Patmut'iwn Hayots' [Kirakos of Gandzak, History of Armenia], edited by K.A. Melik'-Ohanjanyan, (Erevan, 1961), p. 235: "Ays k'aghak's bazmambox lts'eal parsko'k', ayl sakaw ew k'ristone'iwk'..."  ^ a b c d e f g h i j k Peter J. Chelkowski, "Mirror of the Invisible World", New York: Metropolitan Museum of Art, 1975. p. 1: "The culture of Nizami's Persia is renowned for its deep-rooted tradition and splendor. In pre-Islamic times, it had developed extraordinarily rich and exact means of expression in music, architecture, and daily life as well as in writing, although Iran, its center--or, as the poets believed, its heart--was continually overrun by invading armies and immigrants, this tradition was able to absorb, transform, and ultimately ocercome foreign intrusion. Alexander the Great was only one of many conquerors, to be seduced by the Persian way of life." p. 2:"During the last quarter of the twelfth century, when Nizami began his Khamsa, Seljuq supremacy was on the decline and political unrest and social ferments were increasing. However, Persian culture characteristically flourished when political power was diffused rather than centralized, and so Persian remained the primary language, Persian civil servants were in great demand, Persian merchants were successful, and princedoms continued to vie for the service of Persian poets. This was especially true in Ganjeh, the Caucasian outpost town where Nizami lived." p. 6: "Nizami's strong character, his social sensibility, and his poetic genius fused with his rich Persian cultural heritage to create a new standard of literary achievement. Using themes from the oral tradition and written historical records, his poems unite pre-Islamic and Islamic Iran", p. 9:"Probably no Persian writer has inspired succeeding generation of poets more than Nizami", p. 6: ""Khosrow and Shirin" proved to be a literary turning point not only for Nizami but for all of Persian poetry. Furthermore it was the first poem in Persian literature to achieve complete structural and artistic unity". p. 2;"During the last quarter of the twelfth century, when Nizami began his Khamsa, Seljuq supremacy was on the decline and political unrest and social ferments were increasing. However, Persian culture characteristically flourished when political power was diffused rather than centralized, and so Persian remained the primary language, Persian civil servants were in great demand, Persian merchants were successful, and princedoms continued to vie for the service of Persian poets. This was especially true in Ganjeh, the Caucasian outpost town where Nizami lived." p. 1: "By the end of the tenth century, Persian literature was world renowned; it was heralded from the eastern Mediterranean to the banks of the Indus" pp2:"Few facts about the life of Nizami are certain. Because he was not a court poet and it was his poetry rather than his life or his political connections that won him enduring fame, he does not appear in the annals of the dynasties...". p. 9: "The memorization and recitation of their literary heritage has alway beens vital to Iranians, whose attitude towards the power of the written and spoken word is revential. Even today the national passion for poetry is constantly expressed over radio and television, in teahouses, in literary societies, in daily conversation, and in the Musha'areh, the poetry recitation contest. Nizami's work serves as a vehicle and a symbol of this tradition, for it unites universality with deep-rooted artistic endeavor, a sense of justice and passion for the arts and sciences with spirituallity and genuine piety. for richness and fineness of metaphor, accuracy, and profundity of psychological observation, and sheer virtuosity of storytelling, Nizami is unequalled"  ^ "The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics", New York, 2001. p. 2: "His father, Yusuf and mother, Rai'sa, died while he was still relatively young, but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him"  ^ a b A) V.Minorsky: "review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar" 1945 Minorsky, BSOAS., 1948, xii/2, 441-5):"Whether Nizami was born in Qom or in Ganja is not quite clear. The verse (quoted on p. 14): "I am lost as a pearl in the sea of Ganja, yet I am from the Qohestan of the city of Qom ", does not expressly mean that he was born in Qom. On the other hand, Nizami's mother was of Kurdish origin, and this might point to Ganja where the Kurdish dynasty of Shaddad ruled down to AH. 468; even now Kurds are found to the south of Ganja." B)V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957. p. 34:"The author of the collection of documents relating to Arran Mas’ud b. Namdar (c. 1100) claims Kurdish nationality. The mother of the poet Nizami of Ganja was Kurdish (see autobiographical digression in the introduction of Layli wa Majnun). In the 16th century there was a group of 24 septs of Kurds in Qarabagh, see Sharaf-nama, I, 323. Even now the Kurds of the USSR are chiefly grouped south of Ganja. Many place-names composed with Kurd are found on both banks of the Kur"  ^ Barazat Zanjani. “Layla va Majnun-I Nizami Ganjavi: matn-I Ilmi va intiqadi az ru-yi qadimtari nuskha-hayi khatti-I qarn-I hashtum ba zikr-i ikhtilaf-i nusakh va ma’ani lughat va tarikbat va kashf al-bayat”, Tehran, Mu’assasah-i Chap va Intisharat-i Danishgah Tehran, 1369[1990]. p. 28:گر شد پدرم به سنت جد- یوسف پسر زکی مؤید (Gar shod Pedaram beh sonnat-i jadd - Yusuf Pesar-i Zakki Mu'ayyad)  ^ A)C. A. (Charles Ambrose) Storey and Franço de Blois (2004), "Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period.", RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). p. 363: "Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation." B) Ian Philip McGreal, "Great Literature of the Eastern World", Published 1996, p. 505):"His mother was an Iranian Kurd and it is possible that his father had the same ethnic origin, though he is claimed also by Turkish Azerbaijanis as being of their stock.". C) Abel, A. (1978), “Eskandar nāma”, Encyclopaedia of Islam, New Ed., vol. 4:127-129. Online: Abel, A.; Ed(s). "Iskandar Nama." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill onlien edition. Excerpt: "In the Shahnama, Firdawsi already makes Iskandar an exemplary figure, whom the companionship of Aristotle helps to rise still higher, by the path of wisdom and moderation, in the direction of abstinence and contempt for this world. And Firdwasi laid stress on the defeat of Dārā (the Darius of the Greeks) as something desired by "the rotation of the Heavens"....At the time of Niẓami, however, Islam is from then onwards well established in Iran, and it is the prophetic and ecumenical aspect of his destiny that the poet makes evident in his hero. As a learned Iranian poet, Niẓami, who demonstrates his eclecticism in the information he gives (he says, "I have taken from everything just what suited me and I have borrowed from recent histories, Christian, Pahlavi and Jewish ... and of them I have made a whole"), locates the story of his hero principally in Iran. D Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES (Editor of the Series Garnik Asatrian), Caucasian Centre for Iranian Studies, Yerevan, 2012. pg 173-175.[3][4] (see Chapter 4).  ^ Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES (Editor of the Series Garnik Asatrian), Caucasian Centre for Iranian Studies, Yerevan, 2012. pg 173-175.[5][6]  ^ Iraj Bashiri,"The Teahouse at a Glance" - Nizami's Life and Works, 2000  ^ a b c d Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Amin Razavi, "The Islamic intellectual tradition in Persia",RoutledgeCurzon; annotated edition (July 4, 1996). pp. 178-187  ^ a b c d e The Story of Layla and Majnun, by Nizami. Translated Dr. Rudolf. Gelpke in collaboration with E. Mattin and G. Hill, Omega Publications, 1966, ISBN #0-930872-52-5. (see [7] Amazon) Excerpt from the introduction:""Nizami preserves the Bedouin atmosphere, the nomad's tents in the desert and the tribal customs of the inhabitants, while at the same time transposing the story into the far more civilized Iranian world...Majnun talks to the planets in the symbolic language of a twelfth century Persian sage, the encounters of small Arabic raiding parties become gigantic battles of royal Persian armies and most of the Bedouins talk like heroes, courtiers, and savants of the refined Iranian Civilization"  ^ Maria Sutenly, "Visionary Rose: Metaphorical Application of Horticultural Practice in Persian Culture" in Michel Conan and W. John Kress, "Botanical progress, horticultural information and cultural changes", Dumbarton Oaks, 2007. p. 12: "In a highly evocative tale he relates in the Makhzan al-Asrar ("Treasury of Secrets"), the twelfth-century Persian poet, Nizami whose oeuvre is an acknowledged repository of Iranian myths and legends, illustrates the way in which the rose was perceived in the Medieval Persian imagination"  ^ a b c d e f g h (Chelkowski, P. "Nezami's Iskandarnameh:" in Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno, Roma, 1977). p. 10: "The Persian legend of Alexander the Great seems to overshadow all of the other fantastic Alexander stories not only in the tale of the successful accomplishment of many a "mission-impossible" but especially concerning the nature of his career. In Iran he rose from the stature of a damned evil conquerer of the country, to that of a national Iranian hero king, and even more, to that of the great prophet of God, preparing all the nations for the true religion. Yet the Persian legend of Alexander is very little known in the Western world." p. 13: "Nizami was a typical product of the Iranian culture. He created a bridge between Islamic Iran and pre-Islamic Iran and also between Iran and the whole ancient world. His great humanism, strong character, sensibility, drama, colorful description of nature, rich language, and the poetic genius created a new standard of literary achievements and captured the imagination of countless imitators". p. 17: "In the case of previous romances of Khosraw and Bahram, Nizami dealt with national Iranian heroes, though from pre-Islamic times. In the tale of Layla and Majnun, the Arab nationality of the lover is of no importance since the story is based on a simple Arab folktale which was later absorbed and embellished by the Persians". p. 19: "Alexander was glorified by the Muslims as a divine agent, a prophet-king and the blessed conqueror of the lands that were to become the stronghold of Islam. To some Muslims, Islam was a realization of Alexander's "koine" --- a commonwealth where people could live in harmony and in peace of heart and mind. In this atmosphere attempts were made to make out of Alexander not only a Muslim but a Persian as well". p. 21: "However, it was not Tabari directly, but Ferdowsi who was Nizami's source of inspiration and material in composing Iskandarnameh. Nizami constantly alludes to the Shahnameh in his writing, especially in the prologue to the Iskandarnameh. It seems that he was always fascinated by the work of Firdawsi and made it a goal of his life to write an heroic epic of the same stature. p. 22: "It seems that Nezami's favorite pastime was reading Firdawsi's monumental epic Shahnameh (The book of Kings)". p. 22: "In fact, although Alexander conquered Iran, he was soon conquered by Persian customs and ways of life. In many aspects he was so overwhelmed by Persian civilization that he became more Persian than the Persians. He tried to make a blend of the Greek and Persian civilization --- even genetically, when he sponsored mass marriages between his troops and Persian women. He himself married Roxane (Rowshanak) the daughter of the Sogdian prince -- not the daughter of Darius the Third, as both Firdawsi and Nizami believed. Like Alexander, Arabs, Turks, Mongols and other people who overran the Iranian plateau also came under the spell of Persian culture. Foreign invaders remained to become contributors and patrons of Persian art and culture. To give one example, some of Nizami's benefactors were of Turkic stock."  ^ a b c d e f g h i Mohammad Amin Riahi, "Nozhat al-Majales" in Encyclopedia Iranica. Access site (April 2010): [8]  ^ Rypka, Jan. "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods", The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968. Excerpt: "The school, which begins with Qatran (d. 1072), formed a well defined group of teachers and pupils of whom two, Khaqani and Nezami, were to exert a lasting development of their respective genre: Khaqani being the greatest exponent of the qasida and Nezami the most brilliant writer of romantic epics".  ^ a b P. Chelkowski, "Literature in Pre-Safavid Isfahan", International Society for Iranian Studies, Vol. 7, No. 1/2. — Taylor & Francis, Ltd. on behalf of International Society for Iranian Studies, 1974. — p. 112-131.) Quote: "The three main literary styles which follow each other consecutively are known as: Khurasani, Iraqi, and Hindi. The time spans of each style are equally flexible. Within these broad geographical divisions we then come across certain "literary schools" which reflect regional peculiarities and idiosyncrasies and are identified with smaller entities like provinces or towns. For example, there are: the Azerbayjani school, The Tabriz school, or the Shirvan school."  ^ Sharvānī, Jamāl Khalīl, fl. 13 cent., Nuzhat al-majālis / Jamāl Khalīl Sharvānī ; tāʼlīf shudah dar nīmah-ʼi avval-i qarn-i haftum, tashih va muqaddimah va sharh-i hal-i gūyandigān va tawzīḥāt va fihristhā az Muḥammad Amīn Riyāḥī. Tehran] : Intishārāt-i Zuvvār, 1366 [1987] . 764 pages (In Persian containing the complete publication of the book). Digital Version [9][10]  ^ Daniela Meneghini, “Saljuqs: Saljuqid Literature” in Encyclopedia Iranica. Excerpt:"The Saljuqs never governed the vast conquered territories as a centralized empire. The main power centers were Hamadān and Isfahan in the west, and Marv and Nišāpur (Nishapur) in the east, but their courts changed location several times over the decades. There were also branches of the Saljuq dynasty in Kermān, Syria, and in Anatolia, and the dynasty’s strong tendency towards decentralization led in the 12th century to the establishment of the atābak, or ‘parallel’ dynasties of Turkish slaves, put in government in some areas (Marāḡa, Tabriz, Shiraz, etc.) ‘external’ to the main centers of power. This phenomenon favored the development of a vigorous cultural life in cities such as Ray, Shiraz, and Yazd and especially in the urban centers of Azerbaijan and Arrān such as Tabriz and Šervān.” “With their capital, Šarvān (Šervān), in the lands of the eastern Caucasus, the Šarvānšāh dynasty also always maintained its independence from the Great Saljqus” “The geographical closeness of the territories subject to the Ildeguzids and those under the Šarvānšāh encouraged the flow of intellectuals and poets from one court to the other. It is also possible to speak of a certain similarity of inspiration and of style between the poets born and educated in these areas, to the point of defining them as belonging to the ‘Azerbaijan school’ (Rypka, Hist. Iran Lit., pp. 201-9). The complexity of the language and of the compositional techniques, the originality and multiplicity of the themes, the presence of Persian archaisms and, at the same time, a wide range of borrowings from Arabic vocabulary are among the stylistic features which are common to poets in this cultural context compared with other contemporaries closer to the Khorasani style.”  ^ De Bruijn, J.T.P. (1997), “Iran: Literature”, Encyclopaedia of Islam, New Ed., vol. IV:52-75. excerpt: "“On the other hand he enriched the romantic mathnawi by using imagery of lyric poetry to the full, treating it with all the rhetorical ingenuity characteristic of the 'Iraqi style”"  ^ Dr. Ali Asghar Seyed Gohrab. "Layli and Majnun: Love, Madness and Mystic Longing", Brill Studies in Middle Eastern literature, Jun 2003. p. 276.  ^ a b c Dick Davis (January 6, 2005), "Vis o Rāmin"], in: Encyclopædia Iranica Online Edition. Accessed on April, 2010. Access site: [11]  ^ J.T.P. De Bruijn (December 15, 2002). "ḤADIQAT AL-ḤAQIQA WA ŠARIʿAT AL-ṬARIQA". Iranica. Retrieved 2010-09-06.  The Ḥadiqat al-ḥaqiqa is not only one of the first of a long line of Persian didactical maṯnawis, it is also one of the most popular works of its kind as the great number of copies made throughout the centuries attest. Its great impact on Persian literature is evidenced by the numerous citations from the poem occurring in mystical as well as profane works. It has been taken as a model by several other poets, including Neẓāmi, ʿAṭṭār, Rumi, Awḥadi, and Jāmi.  "  ^ a b c d e f g h i JTP de Bruijn. Persian Sufi Poetry, An Introduction to the Mystical - Taylor and Francis (Routledge) 1997 pp. 97-98  ^ a b Anna Livia Beelaert, "Khaqani Sherwani" in Encyclopedia Iranica. Accessed on September 16, 2010 at: [12]  ^ Bowker. World Religions. p. 165.  ^ Darab, Gholam Hossein. Treasury of Mysteries, translation of Makhzanol Asrar. (London:. Arthur Probsthain, 1945).  ^ a b Encyclopædia Iranica "ḴOSROWO ŠIRIN AND ITS IMITATIONS"] by Paola Orsatti. Accessed in April 2010 at [13]  ^ a b c d e Encyclopædia Iranica, "Eskandar-Nama of Nezami", François de Blois. Accessed in April 2010 at [14]  ^ Encyclopædia Iranica, "Farhad" by Heshmat Moayyad. Accessed in April 2010 at [15]  ^ a b c d e f g Encyclopedia Iranica, "Leyli o Majnun", A. A. Seyed-Gohrab. Accessed in April 2010 at:[16]  ^ a b Pellat, Ch.; Bruijn, J.T.P. de; Flemming, B.; Haywood, J.A. "Madjnūn Laylā." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online. Excerpts: "The theme was chosen for the first time as the subject of a Persian narrative poem, but the precedent of the treatment of a similar subject of Arabic origin existed in ʿAyyūḳī's Warḳa u Gulshāh. Niẓāmī states in the introduction to his poem that he accepted the assignment with some hesitation. At first, he doubted whether this tale of madness and wanderings through the wilderness would be suitable for a royal court (ed. Moscow 1965, pp. 41 ff.). He adapted the disconnected stories to fit the requirements of a Persian romance. ...In some respects, the Bedouin setting of the original has been changed under the influence of urban conditions more familiar to the poet and his audience: the young lovers become acquainted at school; the generous Nawfal is a prince in the Iranian style rather than an Arab official. Niẓāmī added a second pair of lovers, Zayn and Zaynab, in whom the love between the main characters is reflected. It is Zayn who in a dream sees Madjnūn and Laylī united in paradise at the end of the romance."  ^ Ali Asghar Seyed-Gohrab, "Layli and Majnun: Madness and Mystic Longing" Brill Studies in Middle Eastern literature, Jun. 2003, pp. 76-77, excerpt: Although Majnun was to some extent a popular figure before Nizami's time, his popularity increased dramatically after the appearance of Nizami's romance. By collecting information from both secular and mystical sources about Majnun, Nizami portrayed such a vivid picture of this legendary lover that all subsequent poets were inspired by him, many of them imitated him and wrote their own versions of the romance. As we shall see in the following chapters, the poet uses various characteristics deriving from ‘Udhrite love poetry and weaves them into his own Persian culture. In other words, Nizami Persianises the poem by adding several techniques borrowed from the Persian epic tradition, such as the portrayal of characters, the relationship between characters, description of time and setting, etc.  ^ Layli and Majnun: Love, Madness and Mystic Longing, Dr. Ali Asghar Seyed-Gohrab, Brill Studies in Middle Eastern literature, Jun 2003, ISBN 90-04-12942-1 (see [17] Amazon)  ^ a b c d e f g h i Encyclopædia Iranica, "Haft Peykar" by François de Blois. Accessed in April 2010 at [18]  ^ Abel, A. (1978), “Eskandar nāma”, Encyclopaedia of Islam, New Ed., vol. 4:127-129. Online: Abel, A.; Ed(s). "Iskandar Nama." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007. Brill onlien edition). Excerpt: "In the Shahnama, Firdawsi already makes Iskandar an exemplary figure, whom the companionship of Aristotle helps to rise still higher, by the path of wisdom and moderation, in the direction of abstinence and contempt for this world. And Firdwasi laid stress on the defeat of Dārā (the Darius of the Greeks) as something desired by "the rotation of the Heavens"....At the time of Niẓami, however, Islam is from then onwards well established in Iran, and it is the prophetic and ecumenical aspect of his destiny that the poet makes evident in his hero. As a learned Iranian poet, Niẓami, who demonstrates his eclecticism in the information he gives (he says, "I have taken from everything just what suited me and I have borrowed from recent histories, Christian, Pahlavi and Jewish ... and of them I have made a whole"), locates the story of his hero principally in Iran. He makes him the image of the Iranian "knight", peace-loving and moderate, courteous and always ready for any noble action. Like all Niẓami's heroes, he conquers the passions of the flesh, and devotes his attention to his undertakings and his friendships. These features appear in the account, which follows ancient tradition, of his conduct towards the women of the family of Darius, in his brotherly attitude on the death of that ruler, in his behaviour towards queen Nushaba (the Kaydaf of Firdawsi, the Kandake of the pseudo-Callisthenes) whom he defends against the Russians.  ^ Persian Literature in Translation The Packard Humanities Institute: Eskandar-Nama (The Book of Alexander)  ^ The Haft paikar [Engl.], Wilson, Charles Edward, London: Probsthain. 1924. (Probsthain's Oriental series.). ISBN 0-85382-017-1 (see Amazon)  ^ a b c Domenico Parrello, "ḴAMSA OF NEẒĀMI" in Encyclopaedia Iranica  ^ The Russian philologist Ivan Mikhailovich Steblin-Kamensky, Professor and the Dean of the Oriental Department of Saint Petersburg University comments("Oriental Department is ready to cooperate with the West", Saint Petersburg University newspaper, № 24—25 (3648—49), 1 November 2003"). http://www.spbumag.nw.ru/2003/24/1.shtml - Accessed February 2008. Низами писал свои стихи и поэмы на персидском языке. Nizami wrote his poems in Persian language.  ^ A. Netzer, “BACHER, WILHELM” in Encyclopedia Iranica. Accessed in April 2010 at [19]  ^ AO Tamazishvili. Unknown Pages of Russian Oriental Studies: [Collection] / Ros. Acad. Sciences, Institute of Oriental Studies, St. Peterb. Phil. arch. RAS [status. V. Naumkin (отв. Ed.), NG Romanov, IM Smilyanska]. Moscow: Eastern. lit., 2004. From the History of Study of Nezami-ye Ganjavi in the USSR: around the anniversary - E. Bertels, Stalin, and others. Pp. 173-199. (in Russian) excerpt: "Главным, революционным для отечественной науки результатом этой кампании стало отнесение Низами к поэтам азербайджанским, а его творчества к достижениям азербайджанской литературы, в то время как в мировом востоковедении (а ранее и в советском) доминировал взгляд на него как представителя литературы персидской. Точки зрения, что Низами персидский поэт, и сегодня придерживаются ученые многих стран, в первую очередь — Ирана.". "...while in the realm of the world Oriental Studies (and prior to this in the Soviet as well), the viewpoint of him as a representative of Persian literature. The viewpoint that Nezami is a Persian poet is even today held by the scholars of many countries, specially of Iran."  ^ Dr. Lalita Sinha (Universiti Sains Malaysia, Senior Lecturer in Comparative Literature and Comparative Religion). Garden of Love. World Wisdom, Inc, 2008. ISBN 1-933316-63-2. page: 24. "Hailed by scholars of Persian literature as the greatest exponent of romantic epic poetry in Persian literature (Levy 1969, XI), Nizami is also referred…."  ^ PAOLA ORSATTI, "ḴAMSA-yeJAMĀLI", in Encyclopedia Iranica. Accessed in April 2010 at [20]  ^ Johan Christoph Burgel & Christine van Ruyuymbeke, "Nizami: A Key to the Treasure of the Hakim ", Amsterdam University Press, 2011. [21]  ^ Tatiana Egorova Soviet Film Music: An Historical Survey, p. 186  ^ [22]  ^ Nizami Ganjavi 'one of most prominent figures in Azerbaijani culture'  ^ National Bank of Azerbaijan. National currency: 500 manat. – Retrieved on 24 March 2009. (Old site -now a dead link- that described the banknote).  Central Bank of Azerbaijan. National currency: 500 manat. – Retrieved on 25 February 2010.  ^ Central Bank of Azerbaijan. Commemorative coins. Coins produced within 1992-2010: Gold coins dedicated to the memory of Nizami Genjevi. – Retrieved on 25 February 2010.  References     Encyclopædia Iranica, "Leyli o Majnun", A. A. Seyed-Gohrab [23]  Encyclopædia Iranica, "ḴOSROWO ŠIRIN AND ITS IMITATIONS", Paola Orsatti [24]  Encyclopædia Iranica, "Haft Peykar", François de Blois [25]  Encyclopædia Iranica, "Eskandar-Nama of Nezami", François de Blois [26]  Encyclopædia Iranica, "Farhad", Heshmat Moayyad [27]  Encyclopædia Iranica, "Nozhat al-Majales", Mohammad Amin Riahi [28]  Encyclopædia Iranica, "Khamsa", Domenico Parrello [29]  E.G. Browne. Literary History of Persia. (Four volumes, 2,256 pages, and twenty-five years in the writing). 1998. ISBN 0-7007-0406-X  Biography of Nizami Dr. Julie S. Meisami of Oxford University  Jan Rypka, History of Iranian Literature. Reidel Publishing Company. 1968 OCLC 460598. ISBN 90-277-0143-1  C. A. (Charles Ambrose) Storey and Franço de Blois (2004), "Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period.", RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). ISBN 0-947593-47-0.  K. Talattof & J.W. Clinton, The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetoric. - New York, 2001  Christine van Ruymbeke. Science and Poetry in Medieval Persia: The Botany of Nizami's Khamsa . University of Cambridge Press , 2008.  Christine van Ruymbeke. "From culinary recipe to pharmacological secret for a successful wedding night: the scientific background of two images related to fruit in the Xamse of Nezâmi Ganjavi", Festschrift in honour of Professor J.T.P. de Bruijn, Persica, Annual of the Dutch-Iranian Society, (Leiden), 2002, pp. 127–136  "Nizami's Unlikely Heroines: A Study of the Characterizations of Women in Classical Persian Literature" by Kamran Talattof.  J.S. Meisami(Translator) Haft Paykar: A Medieval Persian Romance., New York: Oxford University Press, 1995 [30]  Johan Christoph Burgel & Christine van Ruyuymbeke, "Nizami: A Key to the Treasure of the Hakim ", Amsterdam University Press, 2011 [31]  Peter J. Chelkowski, "Mirror of the Invisible World", New York: Metropolitan Museum of Art, 1975 [32]  External links                 Wikimedia Commons has media related to: Nezami  Persian Literature in Translation The Packard Humanities Institute  Persian Literature in Translation The Packard Humanities Institute: Lailî and Majnûn  Persian Literature in Translation The Packard Humanities Institute: Haft Paikar: TRANSLATED FROM THE PERSIAN,WITH A COMMENTARY, BY C. E. WILSON, B.A. (LOND.)  Persian Literature in Translation The Packard Humanities Institute: Eskandar-Nama (The Book of Alexander) translated by Henry Wilberforce-Clarke  Biography of Nezami Ganjavi by Professor Julia Scott Meysami  Nizami, Jamal al-Din Ilyas. A biography by Prof. Iraj Bashiri, University of Minnesota.  Nezami's works in original Persian at RiRa—The Persian Digital Library  Nezami's works in original Persian at Ganjoor Persian Library  The Legend of Leyli and Majnun  Bio: Nezami Ganjavi  Encyclopædia Britannica Encyclopædia Britannica Eleventh Edition  University of Arizona Resources on Nezami Ganjavi  Viewpoints on Nezami's background  Academician IM Diakonov, personal impressions of the anniversary of Nezami  Article arguing for an Iranian background of Nezami from an Iranian writer titled: "Politicization of the Background of Nizami Ganjavi: Attempted de-Iranization of a historical Iranian Figure by the USSR" by Ali DoostzadehPDF version Another site  Article arguing for a Turkic father background from an Azerbaijani writer: "Appropriation of cultural and historical heritage of Azerbaijan by Iranian and Armenian governments: example of great Azerbaijani poet Nizami Ganjavi (Nezami from Ganjeh)" by Adil Baguirov  Siavash Lornejad, Ali Doostzadeh "On the Modern Politicization of the Persian Poet Nezami Ganjavi", Edited by Victoria Arakelova, YEREVAN SERIES FOR ORIENTAL STUDIES (Editor of the Series Garnik Asatrian), Caucasian Centre for Iranian Studies, Yerevan, 2012.  [show] v t e  Persian literature  Authority control           VIAF: 2474895  View page ratings  Rate this page  What's this?  Trustworthy  Objective  Complete  Well-written  I am highly knowledgeable about this topic (optional)     Submit ratings  Categories: Persian literaturePeople of Kurdish descentPersian peoplePersian poetsWisdom literatureMedieval writersPeople from Ganja, Azerbaijan1141 births     قس ترکی استانبولی     Nizami Gencevi (Azerbaycan: Nizami Gəncəvi, نظامی گنجوی, Farsça: نظامی گنجوی Nezāmī Ganjavī, Kürt: Nîzamî Gencewî, نیزامی گه‌نجه‌وی d. 1141 – ö. 1209) (Tam adı: Nizâm ad-Dîn İlyâs Bin Yûsuf) - bugünkü Azerbaycan'ın Gence şehrinde doğmuş şair ve düşünür. Eserlerini Farsça yazmıştır. Ailesi hakkında bilgi yoktur, eserlerinden babasının isminin Yusuf olduğu ve annesinin Kürt kökenli olduğu görülebilmektedir.[1][2][3].  Üç kez evlenmiş ve eşleri içinden Derbend hükûmdarı tarafından hediye edilen Kıpçak cariyesi[4] Afak'ı çok sevmiştir. Dünyada Fars şairi olarak tanıtılan, bilinen Gencevi kendi eserlerinde özellikle memleketi Gence'ye olan sevgisini dile getirmiştir.        Nizâmî - (Nizâm ad-Dîn İlyâs Bin Yûsuf)'un Doğumunun 850 Yılı Nedeniyle Rusya Merkez Bankasınca 1991 Yılında Tedavül Edilmiş Hatıra Parası  İlk kez Leylâ ile Mecnunu mesnevi şeklinde yazanlardandır. Şiirlerinin çoğunu Farsça yazmıştır. Hamse (خمسه) ya da Beş Mücevher (پنج گنج Panj Ganj) adlı eserleriyle meşhurdur.        Hüsrev'in bir pınarda banyo yapan Şirin'i görüp aşık oluşu (Hüsrev ve Şirin 17. bölümünden)  [değiştir]Hamse     Sırlar Hazinesi (مخزن الاسرار Makhzan al-Asrār; 1176): Erzincan'daki Mangucakların Bahmanşah bin Davud'a armağan edilmiştir.  Yedi Güzel (هفت پیکر Haft Paykar): Sasani Hanedanı'nın V. Behram ve eşlerini anlatan şiir.  Leyla ve Mecnun (لیلى و مجنون Laylā o Majunūn; 1181): Şirvanşah Aksitan'ın isteği üzerine yazılmıştır.  Hüsrev ve Şirin (خسرو و شیرین Khusraw o Shīrīn; 1177 - 1181): Sasani Hanedanı'nın I. Hüsrev ile prensesi Şirin arasında yaşanan aşk anlatan bir şiir. İldenizliler hükûmdarı Cahanşah Pehlevan ve Kızılarslan ve Selçukluların son sultanı III. Tuğrul Bey'e övgü sözleri yazılmıştır.  İskendername (اسکندر نامه Iskandar Nāma): "Şerefname" (شرف نامه Sharaf Nāma; 1196-1200) ve "İkbalname" (اقبال نامه Iqbal Nāma 1200-ölüm) olmak üzere iki bölümden olan ve "İskender Zülkarneyn"'in hayatını anlatan şiir.     [değiştir]Kaynakça     ^ V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957, p. 34.  ^ Jan Rypka, ‘Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968, p. 578.  ^ V. Minorsky, "review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar" 1945 Minorsky, BSOAS., 1948, xii/2, 441-5)  ^ Iraj Bashiri, "The Teahouse at a Glance" - Nizami's Life and Works, 2000.     Wikimedia Commons'ta  Nizami Gencevi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunmaktadır.              Bir şair biyografisi ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.  Kategoriler: Şair taslaklarıÖlmüş insanlar1141 doğumlularGence doğumlularFars şairlerAzeri şairler1209 yılında ölenler     قس روسی     Низами Гянджеви Абу Мухаммед Ильяс ибн Юсуф (перс. نظامی گنجوی‎ — Nezâmi Ganjevi, курд. Nîzamî Gencewî, نیزامی گه‌نجه‌وی, азерб. Nizami Gəncəvi, около 1141, Гянджа, современный Азербайджан — около 1209, там же) — классик персидской поэзии, один из крупнейших поэтов средневекового Востока, крупнейший поэт-романтик в персидской эпической литературе, привнесший в персидскую эпическую поэзию разговорную речь и реалистический стиль. Используя темы из традиционного устного народного творчества и письменных исторических хроник, Низами своими поэмами объединил доисламский и исламский Иран[1]. Героико-романтическая поэзия Низами на протяжении последующих веков продолжала оказывать воздействие на весь персоговорящий мир и вдохновляла пытавшихся подражать ему молодых поэтов, писателей и драматургов на протяжении многих последующих поколений не только в самой Персии, но и по всему региону, включая культуры таких современных стран, как Турция, Азербайджан, Армения, Грузия, Иран, Афганистан, Узбекистан, Таджикистан, Пакистан, Индия. Его творчество оказало влияние на таких великих поэтов, как Хафиз, Джалаладдин Руми и Саади. Его пять маснави (больших поэм) («Хамсе») раскрывают и исследуют разнообразные темы из различных областей знаний и снискали огромную славу, на что указывает большое число сохранившихся списков его произведений. Герои его поэм — Хосров и Ширин, Лейли и Меджнун, Искандер — до сих пор остаются общеизвестными как во всем исламском мире, так и в других странах. 1991 год был объявлен ЮНЕСКО годом Низами в честь 850-летия поэта[2].  Содержание  [убрать]  1 Историко-культурный фон  2 Биография  2.1 Имя и литературный псевдоним  2.2 Дата и место рождения  2.3 Родители и родственники  2.4 Образование  2.5 Жизнь  3 Творчество  3.1 Литературное влияние  3.2 Стиль и мировоззрение  3.3 Произведения  3.3.1 Хамсе („Пятерица“)  3.3.1.1 „Сокровищница тайн“  3.3.1.2 „Хосров и Ширин“  3.3.1.3 «Лейли и Меджнун»  3.3.1.4 «Семь красавиц»  3.3.1.5 «Искандер-наме»  4 Низами в средние века  5 Переводы и издания произведений Низами  6 Значение творчества  7 Проблема культурной идентичности Низами  8 Мировое признание. Память  9 Примечания  10 Литература  11 Ссылки  [править]Историко-культурный фон     С 1135/1136 по 1225 гг. частью территорий Азербайджана (ныне Иранский Азербайджан) и Аррана в качестве Великих Атабеков Сельджукских султанов Персидского Ирака правили Ильдегизиды. Эта династия была основана Шамседдином Ильдегизом, по происхождению кипчаком (половцем), вольноотпущенным гулямом (солдатом-рабом) сельджукского султана Персидского Ирака (Западного Ирана). Ильдегизиды являлись атабеками Азербайджана (то есть регентами наследников престола сельджукских султанов), по мере развала сельджукской империи, с 1181 года стали местными правителями и оставались таковыми до 1225 года, когда их территория, ранее уже захваченная грузинами, была завоевана Джалал-ад-Дином[3]. Шамс ад-Дин Ильдегиз вероятно добился контроля над частью Азербайджана только в 1153 г. после смерти Касс Бег Арслана, последнего фаворита султана Масуда ибн Мухаммеда (1133—1152)[4].  Соседний с Азербайджаном и Арраном Ширван составляло государство Ширваншахов, которым правила династия Кесранидов. Хотя династия имела арабское происхождение, к XI веку Кесраниды были персианизированы и заявляли, что являются потомками древнеперсидских сасанидских царей[5].  Ко времени рождения Низами прошло уже столетие с момента вторжения в Иран и Закавказье тюрок-сельджуков. По мнению французского историка Рене Груссе (англ.)русск., сельджукские султаны, сами будучи туркоманами, став султанами Персии, не подвергли тюркизации Персию, а наоборот, они «добровольно стали персами и подобно древним великим сасанидским царям защищали иранское население» от набегов кочевников и спасли иранскую культуру от туркоманской угрозы[6].  В последней четверти XII века, когда Низами начинал работать над поэмами, которые вошли в книгу «Хамсе» («Пятерица»), верховная власть сельджуков переживала упадок, а политические волнения и социальное беспокойство нарастали. Тем не менее, персидская культура переживала расцвет именно тогда, когда политическая власть была скорее рассеяна, чем централизована, a персидский язык оставался основным языком. Это относилось и к Гяндже, кавказском городе — отдаленном персидском аванпосте, где жил Низами, городе, который в то время имел преимущественно иранское население[7], о чём свидетельствует также современник Низами армянский историк Киракос Гандзакеци (около 1200—1271) (Киракос из Гандзака, Гандзак — армянское название Гянджи)[8], который также как и Низами Гянджеви (Низами из Гянджи) был жителем Гянджи. Следует отметить, что в средние века армяне всех ираноязычных называли «парсик» — персами, что отражено в переводе того же отрывка на английский язык[9]. При жизни Низами Гянджа была одним из центров иранской культуры, о чём свидетельствуют собранные только в одной антологии персидской поэзии XIII в. Нузхат ол-Маджалис стихотворения 24 персидских поэтов, живших и творивших в Гяндже в XI—XII вв[10]. Среди ираноязычного населения Гянджи XI—XII вв. следует отметить также и курдов, значительному присутствию которых в городе и его окрестностях способствовало правление представителей династии Шеддадидов, имеющей курдское происхождение. Именно привилегированным положением курдов в Гяндже некоторые исследователи объясняют переезд отца Низами из Кума и поселение родителей Низами в Гяндже, так как мать Низами была курдянкой[11] [12].  Персидский историк Хамдаллах Казвини, живший примерно через сто лет после Низами, описал «полную сокровищ» Гянджу в Арране, как один из самых богатых и процветающих городов Ирана[13].  Азербайджан, Арран и Ширван явились тогда новым центром персидской культуры после Хорасана. В «хорасанском» стиле персидской поэзии специалисты выделяют западную — «азербайджанскую» школу, которую иначе называют «тебризской» или «ширванской» или «закавказской»[14], как склонную к усложнённой метафоричности и философичности, к использованию образов, взятых из христианской традиции. Низами считается одним из виднейших представителей этой западной школы персидской поэзии[15].  [править]Биография     О жизни Низами известно мало, единственным источником информации о нём являются его произведения, в которых также не содержится достаточного количества надежной информации о его личной жизни[16], в результате чего его имя окружено множеством легенд, которые ещё более украсили его последующие биографы[17].  [править]Имя и литературный псевдоним  Личное имя поэта — Ильяс, его отца звали Юсуф, деда Заки; после рождения сына Мухаммада имя последнего также вошло в полное имя поэта, которое таким образом стало звучать: Абу Мухаммад Илиас ибн Юсуф ибн Заки Муайад[7], а в качестве литературного псевдонима («нисба») он выбрал имя «Низами»[18], которое некоторые авторы средневековых «тадхират» (иначе транслитерируется как «тазкират»), то есть «биографий», объясняют тем, что ремесло вышивания было делом его семьи, от которого Низами отказался, чтобы писать поэтические произведения, над которыми он трудился с терпеливостью вышивальщика[19]. Его официальное имя — Низам ад-Дин Абу Мухаммад Ильяс ибн-Юсуф ибн-Заки ибн-Муайад[17]. Ян Рыпка приводит ещё одну форму его официального имени Хаким Джамал аль-дин Абу Мухаммад Ильяс ибн-Юсуф ибн-Заки ибн-Муайад Низами[20].  [править]Дата и место рождения  Точная дата рождения Низами неизвестна. Известно только, что Низами родился между 1140—1146 (535—540) годами[21]. Биографы Низами и некоторые современные исследователи расходятся на шесть лет относительно точной даты его рождения (535-40/1141-6)[22]. По сложившейся традиции, годом рождения Низами принято считать 1141 год, который официально признан ЮНЕСКО[2]. На этот год указывает сам Низами в поэме «Хосров и Ширин», где в главе «В оправдание сочинения этой книги» говорится:              Мой знаешь гороскоп? В нём — лев, но я сын персти[23],  И если я и лев, я только лев из шерсти,  И мне ли на врага, его губя, идти?  Я лев, который смог лишь на себя идти!  (пер. К. Липскерова)   Из этих строк следует, что поэт родился «под знаком» Льва. В той же главе он указывает, что в начале работы над поэмой ему было сорок лет, а он начал её в 575 году хиджры. Получается, что Низами родился в 535 году хиджры (то есть в 1141 году). В тот год солнце находилось в созвездии Льва с 17 по 22 августа, из чего следует, что Низами Гянджеви родился между 17 и 22 августа 1141 года[24].  Место рождения поэта долгое время вызывало споры. Хаджи Лютф Али Бей в биографическом сочинении «Атешкида» (XVIII век) называет Кум в центральном Иране, ссылаясь на стихи Низами из «Искандер-намэ»:              Хотя я затерян в море Гянджи, словно жемчужина,  Но я из Кухистана[25]  В Тафрише есть деревня, и свою славу[26]  Низами стал искать оттуда.   Большинство средневековых биографов Низами (Ауфи Садид-ад-дин в XIII в., Доулатшах Самарканди в XV в. и другие) городом рождения Низами указывают Гянджу, в которой он жил и в которой умер. Академик Е. Э. Бертельс отметил, что в лучшей и старейшей из известных ему рукописей Низами про Кум также не упоминается[27]. В настоящее время существует устоявшееся мнение, принятое академическими авторами, о том, что отец Низами происходил из Кума[17], но сам Низами родился в Гяндже, и упоминание в некоторых его произведениях о том, что Низами родился в Куме — искажение текста[7]. В период жизни Низами Гянджа находилась в составе Сельджукского султаната[28], просуществовавшего с 1077 по 1307 годы. Следует при этом отметить, что Тафриш, упомянутый в вышеприведённом отрывке из «Искандер-намэ», являлся крупным центром зороастрийской религии и находится в 222 км от Тегерана, Центральный Иран.  Низами родился в городе[21], и вся его жизнь прошла в условиях городской среды, притом в атмосфере господства персидской культуры, так как его родная Гянджа в то время имела ещё иранское население[7], и, хотя о его жизни известно мало, считается, что всю жизнь он провёл, не покидая Закавказья[7]. Скудные данные о его жизни можно найти только в его произведениях[21].  [править]Родители и родственники  Отец Низами, Юсуф ибн Заки, мигрировавший в Гянджу из Кума (Центральный Иран), возможно был чиновником[29], а его мать, Ра’иса, имела иранское происхождение[21], по словам самого Низами, была курдянкой[30][31], вероятно, дочерью вождя курдского племени[32], и, по некоторым предположениям, была связана с курдской династией Шеддадидов, правившей Гянджой до атабеков.  Родители поэта рано умерли[33]. После смерти отца Ильяса воспитывала мать, а после смерти последней — брат матери Ходжа Умар[34].  Доулатшах Самарканди (1438—1491) в своем трактате «Тазкират ош-шоара» («Записке о стихотворцах») (окончен в 1487 году) упоминает брата Низами по имени Кивами Мутарризи, который также был поэтом.  [править]Образование  Низами был по стандартам своего времени блестяще образован[35]. Тогда предполагалось, что поэты должны быть хорошо сведущи во многих дисциплинах. Однако, и при таких требованиях к поэтам Низами выделялся своей ученостью: его поэмы свидетельствуют не только о его прекрасном знании арабской и персидской литератур, устной и письменной традиций, но и математики, астрономии, астрологии[36], алхимии, медицины, ботаники, богословия, толкований Корана, исламского права, христианства, иудаизма[37], иранских мифов и легенд[38], истории, этики, философии, эзотерики, музыки и изобразительного искусства[17][39].  Хотя Низами часто называют «Хаким» (мудрец)[40], он не был философом, как Аль-Фараби, Авиценна и Сухраварди, или толкователем теории суфизма, как Ибн Араби или Абд Ал-Раззак Кашани. Тем не менее, его считают философом и гностиком, хорошо владевшим различными областями исламской философской мысли, которые он объединял и обобщал образом, напоминающим традиции более поздних мудрецов, таких как Кутб аль-Дин Ширази и Баба Афзал Кашани, которые будучи специалистами в различных областях знаний, предприняли попытку объединить различные традиции в философии, гносисе и теологии[41].  [править]Жизнь  О жизни Низами сохранилось мало информации, но точно известно, что он не был придворным поэтом, так как опасался, что в такой роли он утратит честность, и хотел, прежде всего, свободы творчества[42]. Вместе с тем, следуя традиции, свои произведения Низами посвящал правителям из различных династий. Так, поэму «Лейли и Меджнун» Низами посвятил Ширваншахам, а поэму «Семь красавиц» — сопернику Ильдегизидов — одному из атабеков Мараги (Ахмадилизов) Ала ал-Дину[43].  Низами, как указывалось, жил в Гяндже. Он был женат трижды[44]. Первая и любимая жена, рабыня-половчанка Афак (которой он посвятил много стихов), «величавая обликом, прекрасная, разумная», была подарена ему правителем Дербента Дара Музаффарр ад-Дином примерно в 1170 году. Низами, освободив Афак, женился на ней. Около 1174 г. у них родился сын, которого назвали Мухаммед. В 1178 или 1179 году, когда Низами заканчивал поэму «Хосров и Ширин», его жена Афак умерла. Две другие жены Низами также умерли преждевременно, притом, что смерть каждой из жен совпадала с завершением Низами новой эпической поэмы, в связи с чем поэт сказал:              Боже, почему за каждую поэму я должен пожертвовать женой!   [45][46]        Мавзолей Низами в Гяндже, построенный в 1947 году на предполагаемом[47] месте могилы поэта  Низами жил в эпоху политической нестабильности и интенсивной интеллектуальной активности, что отражено в его поэмах и стихах. Ничего не известно о его взаимоотношениях с его покровителями, как и не известны точные даты, когда были написаны его отдельные произведения, так как многое является плодом фантазий его биографов, которые жили позже него[48]. При жизни Низами удостаивался почестей и пользовался уважением. Сохранилось предание о том, что атабек тщетно приглашал Низами ко двору, но получил отказ, однако считая поэта святым человеком, подарил Низами пять тысяч динаров, а позже передал ему во владение 14 деревень[49].  Сведения о дате его смерти противоречивы также, как и дата его рождения. Средневековые биографы указывают различные данные, расходясь примерно на тридцать семь лет (575—613/1180-1217) в определении года смерти Низами. Сейчас только точно известно, Низами умер в 13 в[50]. Датировка смерти Низами 605 годом хиджры (1208/1209 год) основана на арабской надписи из Гянджи, опубликованной Бертельсом[51]. Другое мнение основано на тексте поэмы «Искандер-наме». Кто-то из близких Низами лиц, возможно, его сын, описал смерть поэта и включил эти строки во вторую книгу об Искандере, в главу, посвящённую смерти античных философов — Платона, Сократа, Аристотеля. В этом описании указан возраст автора по мусульманскому календарю, что соответствует дате смерти в 598 году хиджры (1201/1202 годы)[52]:               Шестьдесят было лет и три года ему,  И шесть месяцев сверх, — и ушёл он во тьму,  Всё сказав о мужах, озарявших своими  Поученьями всех, он ушёл вслед за ними.           (пер. К. Липскерова)  [53]       [править]Творчество     Культура Персии эпохи Низами знаменита благодаря традиции, имеющей глубокие корни, великолепию и роскоши. В доисламские времена она развила чрезвычайно богатые и безошибочные средства выражения в музыке, архитектуре и в литературе, хотя Иран, её центр, был постоянно подвержен набегам вторгавшихся армий и иммигрантов, эта традиция была в состоянии вобрать в себя, трансформировать и полностью преодолеть проникновение инородного элемента. Александр Великий был только одним из многих завоевателей, кто был пленен персидским образом жизни[54]. Низами был типичным продуктом иранской культуры. Он создал мост между исламским и доисламским Ираном, а также между Ираном и всем древним миром[55]. Хотя Низами Гянджеви жил на Кавказе — на периферии Персии, в своем творчестве он продемонстрировал центростремительную тенденцию, которая проявляется во всей персидской литературе, как с точки зрения единства её языка и содержания, так и в смысле гражданского единства, и в поэме «Семь красавиц» написал, что Иран — «сердце мира» (в русском переводе «душа мира»)[56][57][58][59][60]:  Вся вселенная — лишь тело, а Иран — душа.  Говорю об этом смело, правдою дыша.  Дух земли — Иран. И ныне — внемли каждый слух:  Пусть прекрасно тело мира — выше тела дух.  (перевод В. Державина)  Оригинальный текст  (перс.)  [показать]  [61]  [править]Литературное влияние  По мнению профессора Челковского, «любимым занятием Низами было чтение монументального эпоса Фирдоуси Шахнаме („Книга царей“)»[62]. Хотя на творчество Низами влияние оказали и другие персидские поэты, такие как Катран Тебризи (англ.)русск., Санаи, Гургани и историк Ат-Табари, творчество Фирдоуси для Низами было источником вдохновения и материалом для создания поэмы «Искандер-наме». Низами постоянно ссылается на «Шахнаме» в своих произведениях, особенно в прологе «Искандер-наме». Можно считать, что он всегда восхищался произведением Фирдоуси и, поставив себе в жизни цель — написать героический эпос, равный поэме Фирдоуси «Шахнаме», использовал поэму «Шахнаме», как источник для создания трёх эпических поэм — «Семь красавиц», «Хосров и Ширин» и «Искандер-наме»[63]. Низами назвал Фирдоуси «хакимом» — «мудрецом», «даанаа» — «знающим» и большим мастером ораторского искусства, «который украсил слова, подобно новобрачной». Он советовал сыну Ширваншаха прочесть «Шахнаме» и запомнить значимые высказывания мудреца[64]. Однако, согласно Е. Э. Бертельсу, «Низами считает свои стихи выше творений Фирдоуси», «Он собирается „палас“ переделать в „шелк“, „серебро“ превратить в „золото“»[65].  Большое влияние на Низами оказало творчество персидского поэта XI века Гургани. Позаимствовав большинство своих сюжетов у другого великого персидского поэта Фирдоуси, основу для своего искусства написания поэзии, образность речи и композиционную технику Низами взял у Гургани. Это заметно в поэме «Хосров и Ширин», и особенно в сцене спора влюблённых, которая имитирует главную сцену из поэмы Гургани «Вис и Рамин». Кроме того, поэма Низами написана тем же метром (хазадж), которым написана поэма Гургани. Влиянием Гургани на Низами можно также объяснить увлеченность последнего астрологией[66].  Своё первое монументальное произведение Низами написал под воздействием поэмы персидского поэта Санаи «Сад истин» («Хадикат аль-Хакикат»)[67][68].  [править]Стиль и мировоззрение        Памятник Низами Гянджеви в Баку. Скульптор Ф. Г. Абдурахманов, 1949  Низами писал поэтические произведения, но они отличаются драматичностью. Сюжет его романтических поэм тщательно построен так, чтобы усилить психологическую сложность повествования. Его герои живут под давлением действия и должны срочно принимать решения, чтобы познать самих себя и других[69]. Он рисует психологические портреты своих героев, раскрывая богатство и сложность человеческой души, когда они сталкиваются с сильной и несокрушимой любовью[70].  С одинаковым мастерством и глубиной Низами изобразил как простых людей, так и царственных особ. С особым теплом Низами изобразил ремесленников и мастеровых. Низами нарисовал образы художников, скульпторов, архитекторов и музыкантов, которые часто становились ключевыми образами в его поэмах[71]. Низами был мастером жанра романтического эпоса. В своих чувственно-эротических стихах Низами объясняет, что заставляет человеческие существа вести себя так, как они, раскрывая их безрассудность и величие, их борьбу, страсти и трагедии[72]. Для Низами правда составляла суть поэзии. На основании такого подхода Низами обрушивал свой гнев на придворных поэтов, которые продавали свой талант за земное вознаграждение. В творчестве Низами искал вселенской справедливости и пытался защитить бедных и смиренных людей, а также исследовать невоздержанность и произвол сильных мира сего. Низами предупреждал людей о преходящей природе жизни[73]. Размышляя о судьбе людей и будучи гуманистом, Низами в поэме «Искандер-наме» предпринял попытку изобразить совершенное общество — утопию[74].  Низами был поэтом-мистиком, однако в творчестве Низами невозможно отделить мистическое от эротики, духовное от светского[75]. Его мистицизм с характерным для того символизмом основывается на сути суфийской концепции[76]. Вместе с тем, известно, что официально Низами не был принят в какой-либо суфийский орден[77]. Более вероятно, что Низами представлял аскетический мистицизм, схожий с мистицизмом Газали и Аттара, к которому склонность поэта к независимым суждениям и поступкам добавила более различимые особенности[78].  В поэзии Низами отразились суфийские традиции, символы и образы. Так, в поэме «Сокровищница тайн» Низами, чье творческое наследие является общепризнанным хранилищем иранских мифов и легенд, проиллюстрировал то, как образ розы (гол или гул[79]) воспринимался в представлениях людей средневековой Персии[38]. В исламской традиции роза ассоциируется с Пророком Мухаммедом, что выражается множеством способов в религиозных текстах и художественном творчестве[80]. Для распространения в Иране этой традиции существовали предпосылки в доисламской культуре и религии, в которой с каждым божеством ассоциировался определённый цветок. Культура цветов в Иране всегда была тесно связана с культивацией персидского сада. Средневековый персидский сад в форме четырёхчастного архитектурного сада (чагарбаг) был прямым производным древнеперсидского «райского сада» (парадаиза) Ахеменидских царей, который составлял часть имперской дворцовой системы. Даже распространение ислама в Иране не оказало негативного влияния на культуру персидского сада[81]. Розы, которые выращивались в Иране с древности[82], являлись обязательной составляющей средневекового персидского сада. В средневековой персо-исламской культуре, и в поэзии в частности, которая является самым тонким выражением персидского творческого гения, образ розы применялся как средство передачи различных идей. Роза считалась царственным цветком и символом красоты. Символизм розы в персидской культуре уходит своими корнями в доисламскую эпоху, когда цветок розы ассоциировался с зороастрийским божеством Даэной (англ.)русск., одним из женских язатов (англ.)русск.[83]. Роза стала особенно сильным символом в мистической традиции, начиная с XII в., пропитав персидскую религиозную мысль и литературную культуру[84]. Как и многие персидские поэты-мистики (Руми, Аттаром, Саади) Низами использовал образ розы, как символическое описание божественности[85]. В образном строе персидской поэзии любовь соловья к розе символизировала стремление души мистика к божественному[86]. Так, Руми утверждал, что аромат розы является намеком на тайну божественной действительности, которая лежит в основе всех вещей[87], и убеждал мистиков отказаться от своей плотской сущности, чтобы стать подобным аромату розы и направлять других в божественный Розовый сад[88]. Руми объясняет аромат розы, как символизирующий «дыхание разума и здравомыслия»[89]. Следуя этой традиции, Низами раскрыл мистический символизм розы в состязании двух придворных врачей в поэме «Сокровищница тайн». Хотя рассказанная Низами притча указывает на силу психологического внушения, мистическая природа аромата розы служит в качестве метафоры, как в поэме Низами, так и в классических текстах средневековой персидской поэзии[90].  Низами хорошо знал исламскую космологию, и эти знания он претворил в своей поэзии. Согласно исламской космологии Земля располагалась в центре в окружении семи планет: Луны, Меркурия, Венеры, Солнца, Марса, Юпитера и Сатурна, считавшихся представителями Бога, которые своим движением воздействуют на живых существ и события на Земле. Так, описывая рождение Бахрама и построение его гороскопа мудрецами и звездочетами в поэме «Семь красавиц», Низами, который хорошо разбирался в астрологии, предрек черты характера и судьбу Бахрама:               Поднялась в ту ночь к Плеядам месяца глава,  Апогей звезды Бахрама был в созвездье Льва.  Утарид блеснул под утро в знаке Близнецов,  А Кейван от Водолея отогнал врагов.  (пер. Вл. Державина)  [91]       Низами был твердо уверен, что единство мира можно воспринять посредством арифметики, геометрии и музыки. Он также знал нумерологию и считал, что числа являются ключом от взаимосвязанной вселенной, так как посредством чисел множество становится единством, а диссонанс — гармонией[92]. В поэме «Лейли и Меджнун» он приводит нумерологическое значение своего имени — Низами, называя число 1001:               Мне «Низами» прозвание дано,  Имен в нем тыща и еще одно.  Обозначенье этих букв благих  Надежней стен гранитных крепостных.  (Перевод Т. Стрешневой)  [93]       Язык поэм и стихов Низами отличается необычностью. Низами писал на персидском языке, подняв его на новую высоту благодаря использованию аллегорий, притч и многозначных слов[94]. Он ввёл новые и прозрачные развёрнутые метафоры и образы, создал неологизмы[95]. Низами использует различные стилистические фигуры (гипербола, анафора), повторы (мукаррар), аллюзию, сложные слова и образы, которые объединяет с различными элементами повествования для увеличения силы их воздействия[96]. Стиль Низами также отличается тем, что он избегает употребления обычных слов для описания действий, эмоций и поведения своих героев[97]. Другой особенностью Низами является создание афоризмов. Так, в поэме «Лейли и Меджнун» Низами создал стиль, который отдельные авторы назвали «стилем эпиграмм», а многие из созданных Низами афоризмов стали пословицами[98]. Низами использует в своей поэзии разговорную речь. Его язык богат идиомами, стилистически прост, особенно в диалогах и монологах[99]. Сам Низами назвал свой стиль «гариб», что переводится, как «редкий, новый». Себя же он называл «волшебником слов» и «зеркалом незримого»[100].  По мнению Е. Э. Бертельса Низами по вероисповеданию был мусульманином-суннитом, а также питал отвращение к крайним шиитам, карматам и исмаилитам. В поддержку последнего он привожит следующие строки Низами[101]:              Знамя Исхака им вознесено, если у него и есть противник, то это — исмаилит.           [править]Произведения  До наших дней сохранилась только небольшая часть лирической поэзии Низами, в основном это касыды (оды) и газели (лирические стихи). Сохранившийся лирический „Диван“ Низами составляет 6 касыд, 116 газелей, 2 кит’а и 30 рубаи. Однако, по словам средневековых биографов Низами, это лишь небольшая часть его лирики. Небольшое число его рубаи (четверостиший) сохранились в антологии персидской поэзии Нузхат ол-Маджалис, составленной персидским поэтом XIII в. Джамалом ал-Дином Халилом Ширвани[102], однако впервые описанной только в 1932 г[103].  [править]Хамсе („Пятерица“)  Основная статья: Хамсе        Миниатюра из рукописи Хамсе, датированная 1494 г., изображающая восхождение Мухаммеда на Бураке из Мекки на небеса (Мирадж), а также многокрылого архангела Гавриила (справа)  Основными произведениями Низами являются пять поэм, объединённых общим названием „Пандж Гандж“, что переводится с персидского как „Пять драгоценностей“, более известных как „Пятерица“ (от „хамсе“ — персидского произношения арабского слова „хамиса“ — „пять“).  Поэма „Махсан аль-Асрар“ (перс. مخزن الاسرار ‎) — „Сокровищница тайн“, написанная в 1163 г. (хотя некоторые исследователи датируют её 1176 г.), посвящена правителю Эрзинджана Фахр ад-дину Бахрам-шаху (1155—1218). Поэма „Хосров и Ширин“ (перс. خسرو و شیرین ‎) была написана в течение 16 лунных лет между 1175/1176 и 1191 г. и посвящена сельджукскому султану Тогрулу III (1175—1194), атабеку Мухаммаду ибн Элдигизу Джахан Пахлавану (1175—1186) и его брату Кызыл-Арслану (1186—1191)[104]. Поэма „Лейли и Меджнун“ (перс. لیلی و مجنون ‎), написанная в 1188 году, посвящена ал-Малик ал-Муаззам Джалал ад-Даула ва-д-Дин Абу-л-Музаффар Ахситан ибн Минучихр Ширваншаху (1160—1196)[105]. „Хафт пейкар“ (в русском переводе известная как „Семь красавиц“) (перс. هفت پیکر ‎) написана в 1197 году и посвящена правителю Мараги Аладдину Курп-Арслану[106]. Поэма Низами „Искандер-наме“ (перс. اسکندرنامه ‎), название которой переводится как „Книга Александра“, написана между 1194 и 1202 гг. и посвящена малеку Ахара Носрат-ал-Дин Бискин бин Мохаммаду[107] из династии Пишкинидов (англ.)русск. (1155—1231) грузинского происхождения, которые были вассалами Шеддадидов Аррана[105].  Все пять поэм написаны в стихотворной форме маснави (двустиший), а общее количество двустиший составляет 30 000[108]. Поэма „Сокровищница тайн“ состоит из 2260 маснави, написанных в метре „сари“ (- ᴗ ᴗ — / — ᴗ ᴗ — / — ᴗ -). Поэма „Хосров и Ширин“ состоит из примерно 6500 маснави, написанных в метре „хазадж“ (ᴗ — - -). Поэма „Лейли и Меджнун“ состоит из 4600 маснави в метре „хазадж“. „Семь красавиц“ насчитывает около 5130 маснави в метре „кафиф“ (-ᴗ--/ᴗ-ᴗ-/ᴗᴗ-). „Искандер-наме“, состоящая из двух частей, в общей сложности содержит около 10 500 маснави в метре „мотагареб“ (◡ − − / ◡ − − / ◡ − − / ◡ −)[109][110], которым написана поэма Фирдоуси „Шах-намэ“[111].  Первая из поэм — „Сокровищница тайн“ — была написана под влиянием монументальной поэмы Санаи (умер в 1131 г.) „Сад правды“[112]. В основе поэм „Хосров и Ширин“, „Семь красавиц“ и „Искандер-наме“ лежат средневековые рыцарские истории. Герои поэм Низами Хосров и Ширин, Бахрам-и Гур и Александр Великий, которые появляются в отдельных эпизодах в поэме „Шахнаме“ Фирдоуси, в поэмах Низами помещены в центр сюжета и стали главными героями трёх его поэм. Поэма „Лейли и Меджнун“ написана на основе арабских легенд. Во всех пяти поэмах Низами значительно переработал материал использованных источников.  Следует отметить, что в поэмах Низами содержатся уникальные данные, которые сохранились до наших дней именно благодаря его описаниям. Так, например, одним из предметов очарования „Хамсе“ являются детальные описания музыкантов, что сделало поэмы Низами главным источником современных знаний о персидском музыкальном творчестве и музыкальных инструментах XII века[113]. Несмотря на интерес Низами к обычным людям, поэт не отрицал институт монархической формы правления и считал, что он является интегральной, духовной и священной частью персидского образа жизни[114].  [править]„Сокровищница тайн“        Миниатюра тебризской школы XVI века „Султан Санджар и старуха“ Султана Мухаммеда  Поэма „Сокровищница тайн“ раскрывает эзотерические, философские и теологические темы и написана в русле суфийской традиции, в связи с чем служила образцом для всех поэтов, впоследствии писавших в этом жанре. Поэма разделена на двадцать речей-притч, каждая из которых является отдельным трактатом, посвященным религиозным и этическим темам. Каждая глава завершается апострофой (обращением) к самому поэту, содержащей его литературный псевдоним[115]. Содержание стихов указывается в заглавии каждой главы и написано в типичном гомилетическом стиле[115]. Истории, которые обсуждают духовные и практические вопросы, проповедуют справедливость царей, исключение лицемерия, предупреждают о суетности этого мира и необходимости готовиться к жизни после смерти. Низами проповедует идеальный образ жизни, привлекая внимание к своему читателю людей высшего социального положения среди творений Божьих, а также пишет о том, что человек должен думать о своем духовном предназначении[115]. В нескольких главах Низами обращается к обязанностям царей, но в целом он скорее обращается ко всему человечеству[115], чем к своему царственному покровителю. Написанная в высоко риторическом стиле поэма „Сокровищница тайн“ не является романтической эпической поэмой, её цель — переступить ограничения придворной светской литературы[115]. Этим произведением Низами продолжил направление, которое открыл в персидской поэзии Санаи и которое было продолжено многими персидскими поэтами, ведущим среди которых является Аттар[115].  [править]„Хосров и Ширин“  Поэма „Хосров и Ширин“ — первый шедевр Низами. При её написании Низами испытал влияние поэмы Гургани „Вис и Рамин“[116]. Поэма „Хосров и Ширин“ стала поворотной точкой не только для Низами, но и для всей персидской поэзии. Более того, её считают первой поэмой в персидской литературе, достигшей полного структурного и артистического единства[117]. Это также суфийское произведение, аллегорически изображающее стремление души к Богу; но чувства изображены настолько живо, что неподготовленный читатель даже не замечает аллегории, воспринимая поэму как романтическое любовное произведение. В основе сюжета поэмы лежит правдивая история, и герои являются историческими личностями. Низами утверждал, что источником для него послужила рукопись, хранившаяся в Барде[118]. История жизни Хосрова II Парвиза (590—628 гг.) была описана в исторических документах и подробно рассказана в эпико-исторической поэме Фирдоуси «Шахнаме». Однако о событиях, связанных с восхождением на престол Хосрова II Парвиза и годами его правления, Низами упоминает лишь кратко[119]. В своей поэме Низами рассказывает о трагической любви Хосрова, сасанидского царевича, затем шаха Ирана[120], и прекрасной армянской[121][122][123] принцессы Ширин, племянницы (дочь брата) Шемиры (звали Мехин Бану) — могучей правительницы христианского Аррана (Албании) вплоть до Армении[124], где они проводили лето. За этим сюжетом скрыта история души, погрязшей в грехах, которые не дают ей, при всем желании, соединиться с Богом.  [править]«Лейли и Меджнун»        Лейли и Меджнун  Поэма «Лейли и Меджнун» разрабатывает сюжет старинной арабской легенды о несчастной любви юноши Кайса, прозванного «Меджнун» («Безумец»), к красавице Лейли. Эта романтическая поэма относится к жанру «удри» (иначе «одри»). Сюжет поэм этого жанра прост и вращается вокруг безответной любви. Герои удри являются полувымышленными-полуисторическими персонажами, и их поступки похожи на поступки персонажей других романтических поэм этого жанра[125]. Низами персифицировал арабскую-бедуинскую легенду, представив героев в качестве персидских аристократов. Он также перенес развитие сюжета в городскую среду и добавил несколько персидских мотивов, украсив повествование также описаниями природы[126]. В основе сюжета поэмы легенда о трагической любви поэта Кайса и его двоюродной сестры Лейлы, но существует и общий смысл поэмы — безграничная любовь, находящая выход лишь в высокой поэзии и ведущая к духовному слиянию любящих. Поэма была опубликована в различных странах в различных версиях текста. Однако иранский ученый Хасан Вахид Дастджерди в 1934 г. осуществил публикацию критического издания поэмы, составив её текст из 66 глав и 3657 строф, опустив 1007 куплетов, определив их как более поздние интерполяции, хотя он допускал, что некоторые из них могли быть добавлены самим Низами[127].  [править]«Семь красавиц»  Название поэмы «Хафт пейкар» дословно можно перевести как «семь портретов», также возможно перевести как «семь принцесс». Поэма известна и под названием «Хафт гундбад» — «семь куполов»[128], что отображает метафорическое значение названия. Сюжет каждой из семи новелл — любовное переживание, причём, в соответствии с переходом от чёрного цвета к белому, грубая чувственность сменяется духовно просветлённой любовью.  Сюжет поэмы основан на событиях персидской истории и легенде о Бахраме Гуре (Бахрам V), сасанидском шахе, отец которого, Йездигерд I, двадцать лет оставался бездетным и заимел сына только после того, как обратился к Ахура Мазде с мольбами дать ему ребёнка. После долгожданного рождения Бахрама по совету мудрецов его отправляют на воспитание к арабскому царю Номану. По приказу Номана был построен прекрасный новый дворец — Карнак. Однажды в одной из комнат дворца Бахрам находит портреты семи принцесс из семи разных стран, в которых он влюбляется[129]. После смерти отца Бахрам возвращается в Персию и восходит на престол. Став царем, Бахрам предпринимает поиски семи принцесс и, отыскав их, женится на них.  Вторая тематическая линия поэмы — превращение Бахрама Гура из легкомысленного царевича в справедливого и умного правителя, борющегося с произволом и насилием. Пока взошедший на престол Бахрам был занят своими женами, один из его министров захватил власть в стране. Неожиданно Бахрам обнаруживает, что в делах его царства царит беспорядок, казна пуста, а соседние правители собираются на него напасть. Расследовав деяния министра, Бахрам приходит к выводу, что тот виновен в бедах, постигших царство. Он приговаривает злодея-министра к смертной казни и восстанавливает справедливость и порядок в своей стране. После этого Бахрам приказывает превратить семь дворцов своих жён в семь зороастрийских храмов для поклонения Богу, а сам Бахрам отправляется на охоту и исчезает в глубокой пещере. Пытаясь найти дикого осла (gūr), Бахрам находит свою могилу (gūr)[130].  [править]«Искандер-наме»        Искандер на охоте  Низами считал поэму «Искандер-наме» итогом своего творчества, по сравнению с другими поэмами «Хамсе» она отличается некоторой философской усложнённостью. Поэма является творческой переработкой Низами различных сюжетов и легенд об Искандере — Александре Македонском, образ которого Низами расположил в центре поэмы. С самого начала Александр Македонский выступает как идеальный государь, воюющий только во имя защиты справедливости. Поэма состоит из двух формально независимых частей, написанных рифмованными куплетами и согласно метру «мотакареб» (аруз), которым написана поэма «Шахнаме»: «Шараф-наме» («Книга славы») и «Икбал-наме» или иначе «Кераб-наме» («Книга судьбы»). «Шараф-наме» описывает (на основе восточных легенд) жизнь и подвиги Искандера. «Икбал-наме» композиционно делится на два больших раздела, которые можно озаглавить как «Искандер-мудрец» и «Искандер-пророк»[131].  Долгое время вызывало сомнения время создания поэмы и очередность её расположения внутри сборника «Хамсе». Однако в начале «Шараф-наме» Низами сказал, что ко времени написания тех строк уже он создал «три жемчужины» перед тем, как начать «новый орнамент», что подтвердило время создания. Кроме того, Низами оплакивает смерть Ширваншаха Аксатана, которому Низами посвятил поэму «Лейли и Маджнун», и адресует свои наставления его преемнику. Ко времени завершения поэмы власть династии Ширваншахов в Гяндже ослабла, поэтому Низами посвятил поэму малеку Ахара Носрат-аль-Дин Бискин бин Мохаммаду, которого Низами упоминает во введении к «Шараф-наме»[132].  Основные эпизоды легенды об Александре, которые известны в мусульманской традиции, собраны в «Шараф-наме»[133][134]. В «Икбал-наме» Александр — бесспорный властитель мира, показан уже не как воин, но как мудрец и пророк[135]. Не менее существенную часть составляют притчи, не имеющие прямого отношения к истории Александра. В завершение Низами рассказывает о конце жизни Александра и обстоятельствах смерти каждого из семи мудрецов. В этой части добавлена интерполяция о смерти самого Низами[136]. В то время как «Шараф-наме» относится к традиции персидской эпической поэзии, в «Икбал-наме» Низами продемонстрировал свои таланты дидактического поэта, рассказчика анекдотов и миниатюриста[137].  [править]Низами в средние века     Доулатшах Самарканди назвал Низами самым изысканным писателем эпохи, в которую он жил. А Хафиз Ширази посвятил ему строки, в которых пишет о том, что «все сокровища прошедших дней не могут сравниться со сладостью песен Низами»[138].  Труды Низами оказали громадное влияние на дальнейшее развитие восточной и мировой литературы вплоть до XX века. Известны десятки назире (поэтических «ответов») и подражаний поэмам Низами, создававшихся начиная с XIII века и принадлежащих в том числе Алишеру Навои, индоперсидскому поэту Амиру Хосрову Дехлеви и др. Многие поэты в последующие века имитировали творчество Низами, даже если они не могли сравнятся с ним и, конечно, не смогли превзойти его, — персы, турки, индусы, если назвать только наиболее важных. Персидский ученый Хекмет перечислил не менее сорока персидских и тридцати турецких версий поэмы «Лейли и Маджнун»[139].  Творчество Низами оказало большое влияние на дальнейшее развитие персидской литературы. Не только каждая из его поэм, но и в целом все пять поэм Хамсе, как единое целое стали образцом, которому подражали и с которым соперничали персидские поэты в последующие века[140].  С сюжетами произведений Низами тюркоязычные читатели ознакомились ещё в средние века по подражаниям его поэмам и своеобразным поэтическим ответам тюркоязычных поэтов.  Поэмы Низами предоставили персидскому искусству миниатюры обилие творческого материала, вместе с поэмой Фирдоуси «Шахнаме» став наиболее иллюстрированными среди произведений персидской литературы[141].  [править]Переводы и издания произведений Низами     Основная статья: Переводы и издания произведений Низами Гянджеви  Первые переводы произведений Низами на западноевропейские языки стали осуществляться, начиная с XIX века. В 1920-30-х годах русские переводчики и исследователи перевели отдельные фрагменты из поэм «Семь красавиц», «Лейли и Меджнун» и «Хосров и Ширин». Перевод всех сочинений Низами с персидского на азербайджанский осуществлен в Азербайджане.  Первую попытку критического издания поэм Низами предпринял Хасан Вахид Дастджерди, осуществив издание поэм в Тегеране в 1934—1939 гг[142]. Одним из лучших изданий произведений Низами является издание поэмы «Семь красавиц», которое было осуществлено Хельмутом Риттером и Яном Рыпкой в 1934 г. (Prague, printed Istanbul, 1934) на основании пятнадцати рукописей с текстами поэмы и изданной в Бомбее в 1265 г. литографии[143]. Это одно из немногих изданий классического персидского текста, в котором применена строгая текстово-критическая методология[144].  [править]Значение творчества     И. В. Гёте создал свой «Западно-восточный диван» под влиянием персидской поэзии. В «Комментариях и эссе относительно Западно-восточного дивана» («Noten und Abhandlungen zum West-östlichen Divan») Гёте отдал дань уважения Низами в числе таких персидских поэтов, как Фирдоуси, Анвари, Руми, Саади и Джами, однако наибольшее влияние на Гёте при создании «Западно-восточного дивана» оказала поэзия Хафиза[145] и его «Диван»[146][147]. В самом же сборнике «Западно-восточный диван» Гёте обращается к Низами и упоминает героев его поэм[148][149]:               Мука любви без любовных отрад, —   Это Ширин и Ферхад.   В мир друг для друга пришли, —   Это Меджнун и Лейли.     Пер. с немецкого В. Левика     В «Истории Государства Российского» Н. М. Карамзина Низами называется «персидским стихотворцем XII века» и упоминается в связи с рассказом о походе руссов в поэме «Искандер-наме»[150]. «Одним из славнейших эпических поэтов Персии» называет Низами в труде «О древних походах руссов на Восток» историк-востоковед В. В. Григорьев. По его мнению, Низами «был учёнейшим и славнейшим мужем своего времени»[151]. Г. Спасский-Автономов, командированный в Тегеран для изучения персидского языка, свидетельствует, что «между поэтов персидские критики выше всех славят Низами». Г. Спасский-Автономов пишет, что Низами «был суфа — то есть мистик». Свой особый интерес к творчеству Низами он объясняет тем, что в Персии поэтов Саади, Фирдоуси и Анвари называют пророками, а Низами — богом среди поэтов[152].  По мнению авторов «The Encyclopedia Americana», хотя в начале XX в. имя и творчество Низами не было широко известно на Западе, в Персии он считается одним из классиков персидской литературы, среди которых он, возможно, второй после Фирдоуси[153][154] [155]. В начале ХХ в. Низами в Персии почитался одним из семи великих персидских поэтов[156].  В Иране творчество Низами до сих пор пользуется большой популярностью. У иранцев с древности существует традиция декламации поэтических произведений, что можно регулярно услышать по радио, наблюдать по телевидению, в литературных обществах, даже в чайных и в повседневной речи. Существует специальный конкурс по декламации поэзии, который называется «Муша-арех». Творчество Низами, его живое слово служит источником и символом этой древней традиции[157].  Сюжет поэмы «Семь красавиц» («Хафт пейкар») Низами послужил основой для написания оперы Джакомо Пуччини «Турандот», первое представление которой состоялось 25 апреля 1926 года в Милане (Италия), что является иллюстрацией длительной известности Низами, проникающей за пределы персидской литературы[158].  Азербайджанские композиторы неоднократно обращались к творчеству и к образу Низами, как, например, Ниязи (камерная опера «Хосров и Ширин», 1942), Фикрет Амиров (симфония «Низами», 1947), Афрасияб Бадалбейли (опера «Низами», 1948). Советский композитор Кара Караев дважды обращался к сюжету «Семи красавиц»: вначале им была написана одноимённая симфоническая сюита (1949), а потом, в 1952 году — балет «Семь красавиц», принесший композитору мировую славу. Художественный фильм Азербайджанской студии «Лейли и Меджнун» был снят (1961) на основе одноименных произведений Низами и Физули. Пять фильмов азербайджанских кинематографистов были посвящены Низами, в их числе художественный фильм «Низами» (1982) с Муслимом Магомаевым в главной роли.  [править]Проблема культурной идентичности Низами     Основная статья: Кампания по приданию Низами статуса национального азербайджанского поэта        Оригинальная почтовая марка к 850-летию со дня рождения Низами. СССР, 1991, номинал 4 коп.        Почтовая марка СССР, 1981 год        Памятные монеты Азербайджана[159]  Культурная идентичность Низами является предметом разногласий с 40-х годов XX века, когда ряд советских исследователей заявили о наличии у Низами азербайджанского самосознания.  Виктор Шнирельман отмечает, что до 40-х годов XX-го века культурная идентичность Низами не дискутировалась, он признавался персидским поэтом[160][161][162][163][164] [165] [166][167]; однако после 1940 года на территории СССР Низами стал на официальном уровне считаться азербайджанским поэтом[168].  В статье в БСЭ 1939 года под редакцией Крымского Низами называется азербайджанским поэтом и мыслителем[169]. Аналогичного мнения о национальности Низами придерживался и известный советский востоковед Бертельс[170][171]. После 1940 года все советские исследователи и энциклопедии признают Низами азербайджанским поэтом[172][173][174] [175][176] [177][178][179][180]. После распада СССР ряд постсоветских источников продолжают считать Низами азербайджанским поэтом[181] [182], однако ряд российских учёных вновь говорит о персидской идентичности Низами[183] [184] [185].  Азербайджанские исследователи Низами считают, что в стихах поэта присутствуют примеры азербайджанского самосознания[186][187][188]. Азербайджанский автор Рамазан Кафарлы полагает, что Низами писал не по-тюркски, а по-персидски, так как «на Востоке можно было бы скорее прославиться и распространить свои воззрения в различных странах посредством персидского и арабского языков»[186].  В свою очередь, иранские исследователи приводят аналогичные примеры персидского самосознания в стихах Низами и отмечают, что в его стихах «тюрк» или «индус» не национальности, а поэтические символы[189].  За пределами СССР в большинстве[190] академических трудов[191] [192] [193] [194] [195] [196] (в том числе и турецких авторов[197] [198]) и авторитетных энциклопедий: Британника, Лярусс, Ираника, Брокгауз и пр.[199][200][201][202][203][204][205] [206] [207] [208] [209] [210] [211] [212] [213] Низами признается персидским поэтом.  Ряд американских учёных считает, что Низами — пример синтеза тюркской и персидской культур и пример вклада Азербайджана в такой синтез[214][215].  Некоторые советские и иностранные учёные полагают, что «азербайджанизация» Низами в СССР в 40-х годах XX века была политически мотивированной государственной акцией[168] [185] [189] [216] [217] [218] [219].  В 1981 и 1991 годах в СССР были выпущены юбилейные почтовые марки с символическим изображением Низами и надписью, гласящей, что Низами — «азербайджанский поэт и мыслитель».  В 1993 году Банк Азербайджанской Республики выпустил банкноту достоинством 500 манат с символическим портретом Низами Гянджеви.  [править]Мировое признание. Память           Памятник Низами в Москве  ЮНЕСКО, признав годом рождения Низами 1141 год, 1991 год объявила годом Низами в честь 850-летия поэта. В честь 850-летия со дня рождения Низами в 1991 году международные конгрессы, посвященные Низами, прошли в Вашингтоне, Лос-Анджелесе, Лондоне и Табризе[2].  В 1947 году в Гяндже был воздвигнут мавзолей поэта (на месте древнего, к тому времени разрушенного).  В Баку, Гяндже и других городах Азербайджана есть многочисленные памятники Низами, его именем названы улицы и районы.  Низами Гянджеви — станция метро (Баку).  Улица Низами — одна из центральных улиц в Баку.  Лицей технических и естественных наук имени Низами Гянджеви (Сумгаит).  Институт литературы им. Низами НАНА.  Музей Азербайджанской литературы имени Низами Гянджеви.  Парк им. Низами (Баку)[220].  Сёла Низами в Геранбойском и Сабирабадском районах Азербайджана.  Низаминский район в Баку.  Памятники Низами были установлены в России в городах Чебоксары, Санкт-Петербург[221] и Москва (у посольства Азербайджана) [3], в Ташкенте перед ТГПУ имени Низами и в Кишинёве. В 2012 году в Риме прошло открытие памятника Низами, на котором первая леди Азербайджана Мехрибан Алиева и заведующая международным отделом городской мэрии Рима Серена Форни торжественно сняли белое покрывало с монумента.[222]  Именем Низами был назван кратер на Меркурии. Его именем был назван Ташкентский педагогический институт им. Низами в Узбекистане и село Низами в Армении[источник не указан 692 дня].     Улица Низами в Баку           Низами Гянджеви на почтовой марке Азербайджана 2011 года, посвящённой 870 летию поэта           Бюст в Чебоксарах     [править]Примечания     ↑ Показывать компактно     ↑ Peter J. Chelkowski. "Mirror of the Invisible World". — New York: Metropolitan Museum of Art, 1975. — С. 6. — 117 с.  «Nizami’s strong character, his social sensibility, and his poetic genius fused with his rich Persian cultural heritage to create a new standard of literary achievement. Using themes from the oral tradition and written historical records, his poems unite pre-Islamic and Islamic Iran»  ↑ 1 2 3 Chelkowski, P., "Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама Online, Brill Academic Publishers, ISSN 1573-3912  UNESCO recognised the 1141 date as his birth date and declared 1991 the year of Niẓāmī.  ↑ K. A. Luther ATĀBAKĀN-E ĀḎARBĀYJĀN (eng). Encyclopedia. Iranica (December 15, 1987). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 2 сентября 2010.  ATĀBAKĀN-E ĀḎARBĀYJĀN, an influential family of military slave origin, also called Ildegozids, ruled parts of Arrān and Azerbaijan from about 530/1135-36 to 622/1225; as «Great Atābaks» (atābakān-e aʿẓam) of the Saljuq sultans of Persian Iraq (western Iran), they effectively controlled the sultans from 555/1160 to 587/1181; in their third phase they were again local rulers in Arrān and Azerbaijan until the territories which had not already been lost to the Georgians, were seized by Jalāl-al-dīn Ḵᵛārazmšāh in 622/1225.  ↑ K. A. Luther ATĀBAKĀN-E ĀḎARBĀYJĀN (eng). Encyclopedia. Iranica (December 15, 1987). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 2 сентября 2010.  Īldegoz… He also sought to secure his position on the edges of the declining Saljuq empire by gaining control over parts of Azerbaijan; he probably gained clear control over it only after the death of Masʿūd’s last favorite, Ḵāṣṣ Beg Arslān b. Palangarī in 548/1153, who had been given a position in that area as well.  ↑ Barthold, W., C. E. Bosworth. Encyclopaedia of Islam - Shirwan Shāh / P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. — Brill, 1997. — Т. 9. — С. 488.  We can also discern the progressive Persianisation of this originally Arab family (a process parallel to and contemporary with that of the Kurdicisation of the Rawwadids [q.v.] in Adharbaydjan). After the Shah Yazid b. Ahmad (381—418/991-1028), Arab names give way to Persian ones like Manuchihr, Kubadh, Faridun, etc., very likely as a reflection of marriage links with local families, and possibly with that of the ancient rulers in Shabaran, the former capital, and the Yazidids now began to claim a nasab going back to Bahrain Gur or to Khusraw Anushirwan.  ↑ Grousset, Rene. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. — Rutgers University Press, 1970. — С. 161-164. — 718 с. — ISBN 0813513049, 9780813513041  «It is to be noted that the Seljuks, those Turkomans who became sultans of Persia, did not Turkify Persia — no doubt because they did not wish to do so. On the contrary, it was they who voluntarily became Persians and who, in the manner of the great old Sassanid kings, strove to protect the Iranian populations from the plundering of Ghuzz bands and save Iranian culture from the Turkoman menace.»  ↑ 1 2 3 4 5 Francois De Blois. Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period / Francois De Blois. — Routledge, 2004. — Т. V. — С. 363. — 544 с. — ISBN 0947593470, 9780947593476  Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi… His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation.  ↑ Киракос Гандзакеци. КРАТКАЯ ИСТОРИЯ ПЕРИОДА, ПРОШЕДШЕГО СО ВРЕМЕНИ СВЯТОГО ГРИГОРА ДО ПОСЛЕДНИХ ДНЕЙ, ИЗЛОЖЕННАЯ ВАРДАПЕТОМ КИРАКОСОМ В ПРОСЛАВЛЕННОЙ ОБИТЕЛИ ГЕТИК / Ханларян Л. А.. — М.: Наука, 1976. — С. 154. — 356 с.  Глава 21. О разорении города Гандзак — "Этот многолюдный город [Гандзак] был полон персов, а христиан там было мало.  ↑ Kirakos Gandzakatsi. Kirakos Gandzakats'i's History of the Armenians / translation from Classical Armenian by Robert Bedrosian. — New York, 1986. — С. 197.  This city was densely populated with Iranians and a small number of Christians.  ↑ NOZHAT AL-MAJĀLES. Encyclopædia Iranica. Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 7 сентября 2010.  The most significant merit of Nozhat al-majāles, as regards the history of Persian literature, is that it embraces the works of some 115 poets from the northwestern Iran (Arrān, Šarvān, Azerbaijan; including 24 poets from Ganja alone), where, due to the change of language, the heritage of Persian literature in that region has almost entirely vanished.  ↑ V. Minorsky. review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar. — BSOAS, 1948. — С. 5. — 441 с.  «…Nizami’s mother was of Kurdish origin, and this might point to Ganja where the Kurdish dynasty of Shaddad ruled down to AH. 468; even now Kurds are found to the south of Ganja».  ↑ V. Minorsky. Studies in Caucasian History. — Cambridge University Press, 1957. — С. 34.  «The author of the collection of documents relating to Arran Mas’ud b. Namdar (c. 1100) claims Kurdish nationality. The mother of the poet Nizami of Ganja was Kurdish (see autobiographical digression in the introduction of Layli wa Majnun). In the 16th century there was a group of 24 septs of Kurds in Qarabagh, see Sharaf-nama, I, 323. Even now the Kurds of the USSR are chiefly grouped south of Ganja. Many place-names composed with Kurd are found on both banks of the Kur»  ↑ Ḥamd-Allāh Mustawfī of Qazwīn The Geographical Part of the NUZHAT-AL-QULŪB  (англ.). Persian Literature in Translation. The Packard Humanities Institute. Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 22 января 2011.  Several cities in Īrān are more opulent than many others, Richer and more productive, by reason of climate and soil, ["Arabic"] Of these is Ganjah, so full of treasure, in Arrān, Isfahān in `Irāq, In Khurāsān Marv and Ṭus, in Rūm (Asia Minor) Āq Sarāy.  ↑ Peter Chelkowski. Literature in Pre-Safavid Isfahan. — Taylor & Francis, Ltd. on behalf of International Society for Iranian Studies, 1974. — Т. 7. — С. 112-131.  «The three main literary styles which follow each other consecutively are known as: Khurasani, Iraqi, and Hindi. The time spans of each style are equally flexible. Within these broad geographical divisions we then come across certain „literary schools“ which reflect regional peculiarities and idiosyncrasies and are identified with smaller entities like provinces or towns. For example, there are: the Azerbayjani school, the Tabriz school, or the Shirvan school.»  ↑ Ахмад Тамимдари. История персидской литературы. — СПб.: Петербургское востоковедение, 2007. — С. 83. — ISBN 5-85803-355-4, ББК Э383-4, УДК 297  ↑ Rypka, Jan. "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods", в "The Cambridge History of Iran". — January 1968. — Т. 5 - The Saljuq and Mongol Periods. — С. 578.  Hakim Jamal al-din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki b. Mu’ayyad Nizami a native of Ganja in Azarbaijan… Little is known of his life, the only source being his own works, which in many cases provided no reliable information.  ↑ 1 2 3 4 Niẓāmī Ganjavī, The haft paykar: a medieval Persian romance / Julie Scott Meisami. — Oxford: Oxford University Press, 1995. — 307 с. — ISBN 0-19-283184-4  «Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami… He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.»  ↑ Julie Scott Meisami. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". — Oxford University, 1995. — ISBN 0-19-283184-4  «Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209.»  ↑ Abdolhossein Zarrinkoob. Nizami, a life-long quest for a utopia // Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno (ROMA, 25-26 MARZO 1975) / G. Bardi. — Roma: deH'Accademia Nazionale dei Lincei, 1977. — P. 7.  The generous gifts of these royal patrons, which included a Turkish slave-maid with one or two pieces of land, offered a good opportunity for the poet to work on his poetical craft with the patience of a skillful embroiderer. In fact, some writers of Tadhkiras have stated(4) that embroidering was the inherited profession of the poet’s family and that, he himself had renounced it for the sake of poetry, although there is nothing in the poet’s work that might assure us of this point. … But in all these facts, there is nothing to assure us about the poet’s craft.  ↑ Rypka, Jan, "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods" "The Cambridge History of Iran" / William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yar Shater. — Cambridge: Cambridge University Press, 1993. — Т. 5 - The Saljuq and Mongol Periods. — С. 578. — 771 с. — ISBN 052106936X, 9780521069366  As the scene of the greatest flowering of the panegyrical qasida, southern Caucasia occupies a prominent place in New Persian literary history. But this region also gave to the world Persia’s finest creator of romantic epics. Hakim Jamal al-din Abu Muhammad Ilyas b. Yusuf b. Zaki b. Mu’ayyad Nizami a native of Ganja in Azarbaijan, is an unrivaled master of thoughts and words, a poet whose freshness and vigor all the succeeding centuries have been unable to dull.  ↑ 1 2 3 4 Rypka, Jan. Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods. — January 1968. — С. 578.  «We can only deduce that he was born between 535 and 540 (1140-46) …»  ↑ Chelkowski, P., "Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама Online, Brill Academic Publishers, ISSN 1573-3912  The traditional biographers, and some modern researchers, differ by six years about the exact date of his birth (535-40/1141-6)…  ↑ ПЕРСТЬ - Толковый словарь Даля  (рус.). Словари и энциклопедии на Академике. Академик. Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 6 сентября 2010.  пыль, прах, земля, земь; вещество, плоть, материя, противоположно духу  ↑ Низами Гянджеви. Избранное. — Баку: «Азернешр», 1989. — 6 с.  ↑ букв. — «Горной страны» - города Кум  ↑ букв. — «свое имя»  ↑ Бертельс Е. Э. Великий азербайджанский поэт Низами. — Баку: издательство АзФАН, 1940. — стр. 26:  «В лучшей и старейшей из известных мне рукописей Низами, принадлежащей Национальной библиотеке в Париже и датированной 763 г. (1360 г. н. э.), этой строки не имеется.»  ↑ Nezami  (англ.). Encyclopædia Britannica. Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 8 февраля 2011.  Neẓāmī, in full Elyās Yūsof Neẓāmī Ganjavī, Neẓāmī also spelled Niẓāmī (b. c. 1141, Ganja, Seljuq empire [now Ganca, Azerbaijan]—d. 1209, Ganja), greatest romantic epic poet in Persian literature, who brought a colloquial and realistic style to the Persian epic.  ↑ Julie Scott Meisami. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". — Oxford University, 1995. — ISBN 0-19-283184-4  «Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle.»  ↑ Rypka, Jan. Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods. — January 1968. — С. 578.  «At all events his mother was of Iranian origin, the poet himself calling her Ra’isa and describing her as Kurdish.»  ↑ V. Minorsky. Studies in Caucasian History: I. New Light on the Shaddadids of Ganja II. The Shaddadids of Ani III. Prehistory of Saladin. — CUP Archive, 1953. — Т. I. — С. 34. — 208 с.  ↑ Julie Scott Meisami. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". — Oxford University, 1995. — ISBN 0-19-283184-4  «Abû Muhammad Ilyas ibn Yusuf ibn Zaki Mu’ayyad, known by his pen-name of Nizami, was born around 1141 in Ganja, the capital of Arran in Transcaucasian Azerbaijan, where he remained until his death in about 1209. His father, who had migrated to Ganja from Qom in north central Iran, may have been a civil servant; his mother was a daughter of a Kurdish chieftain; having lost both parents early in his life, Nizami was brought up by an uncle.»  ↑ «The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics», Edited by Kamran Talattof and Jerome W. Clinton, Palgrave Macmillan, New York, 2001, ISBN 978-0-312-22810-1, ISBN 0-312-22810-4. pg 210:  «His father, Yusuf and mother, Rai’sa, died while he was still relatively young, but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him»  ↑ «The Poetry of Nizami Ganjavi: Knowledge, Love, and Rhetortics», New York, 2001. pg 2:  «His father, Yusuf and mother, Rai’sa, died while he was still relatively young, but maternal uncle, Umar, assumed responsibility for him»  ↑ Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Amin Razavi. The Islamic intellectual tradition in Persia»,RoutledgeCurzon; annotated edition edition / Mehdi Amin Razavi. — Routledge, 1996. — С. 179. — 375 с. — ISBN 0700703144, 9780700703142  When Nizami, who was an unusual gifter child, began his formal education, he encountered a vast ocean of Islamic sciences. He studied the religious sciences as his work reflect and mastered the art of quaranic interpretation and Hadith which are the fundamental and foundational bases of the Islamic sciences.  ↑ Nizami. The Story of Layla and Majnun, by Nizami / Translated Dr. Rudolf. Gelpke in collaboration with E. Mattin and G. Hill. — Omega Publications, 1966. — ISBN #0-930872-52-5  ↑ Abel, A., "Iskandar Nama", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама, Brill Academic Publishers, ISSN 15-73-3912  "As a learned Iranian poet, Niẓami, who demonstrates his eclecticism in the information he gives (he says, «I have taken from everything just what suited me and I have borrowed from recent histories, Christian, Pahlavi and Jewish … and of them I have made a whole»), locates the story of his hero principally in Iran.  ↑ 1 2 Subtelny, Maria. Visionary Rose: Metaphorical Application of Horticultural Practice in Persian Culture, «Botanical progress, horticultural information and cultural changes» / Michel Conan and W. John Kress. — USA: Dumbarton Oaks, 2007. — Т. 2004. — С. 12. — 278 с. — ISBN 0884023273, 9780884023272  In a highly evocative tale he relates in the Makhzan al-Asrar («Treasury of Secrets»), the twelfth-century Persian poet, Nizami whose oeuvre is an acknowledged repository of Iranian myths and legends, illustrates the way in which the rose was perceived in the Medieval Persian imagination.  ↑ Chelkowski, P., "Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама Online, Brill Academic Publishers, ISSN 1573-3912  From his poetry, it is evident that he was learned not only in mathematics, astronomy, medicine, jurisprudence, history, and philosophy but also in music and the arts.  ↑ Chelkowski, P., "Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама Online, Brill Academic Publishers, ISSN 1573-3912  In recognition of his vast knowledge and brilliant mind, the honorific title of ḥakīm, "learned doctor, " was bestowed upon him by scholars.  ↑ Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Amin Razavi. The Islamic intellectual tradition in Persia»,RoutledgeCurzon; annotated edition edition / Mehdi Amin Razavi. — Routledge, 1996. — С. 187. — 375 с. — ISBN 0700703144, 9780700703142  Nizami was not a philosopher like Farabi, ibn Sina and Suhrawardi or the expositor of theoretical Sufism like Ibn 'Arabi and 'Abd al-Razzaq Kashani. However he should be regarded as philosopher and a gnostic who had who had mastered various fields of Islamic thought which he synthesized in a way to bring to mind the tradition of the Hakims who were to come after him such as Qutb al-Din Shirazi and Baba Afdal Kashani, who, while being masters of various school of knowledge, attempted to synthesize different traditions of philosophy, gnosis and theology.  ↑ Chelkowski, P., "Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама Online, Brill Academic Publishers, ISSN 1573-3912  «Usually, there is more precise biographical information about the Persian court poets, but Nizāmī was not a court poet; he feared loss of integrity in this role and craved primarily for the freedom of artistic creation.»  ↑ K. A. Luther ATĀBAKĀN-E MARĀḠA (eng). Iranica (December 15, 1987). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 2 сентября 2010.  «Alāʾ-al-dīn of Marāḡa… He seems to have been a man of pronounced literary interests, since at his request the poet Neẓāmī Ganǰavī composed the Haft peykar».  ↑ Julie Scott Meisami. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". — Oxford University, 1995. — ISBN 0-19-283184-4  «… Nizami was brought up by an uncle. He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.»  ↑ Iraj Bashiri The Teahouse at a Glance - Nizami's Life and Works (2000). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 6 сентября 2010.  ↑ Julie Scott Meisami. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". — Oxford University, 1995. — ISBN 0-19-283184-4  «… He was married three times, and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad.»  ↑ C. A. (Charles Ambrose) Storey and Franço de Blois, «Persian Literature — A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period». Routledge, 2004, p.363  ↑ Julie Scott Meisami. "The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)". — Oxford University, 1995. — ISBN 0-19-283184-4  «… Nizami … He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet.»  ↑ PREFACE  (англ.). Lailî and Majnûn - Persian Literature in Translation. The Packard Humanities Institute (2000). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 31 января 2011.  In honour of Nizámi, it is related that Ata Beg was desirous of forming and cultivating an acquaintance with him, and with that view ordered one of his courtiers to request his attendance. But it was replied, that Nizámi, being an austere recluse, studiously avoided all intercourse with princes. Ata Beg, on hearing this, and suspecting that the extreme piety and abstinence of Nizámi were affected, waited upon him in great pomp for the purpose of tempting and seducing him from his obscure retreat; but the result was highly favourable to the poet; and the prince ever afterwards looked upon him as a truly holy man, frequently visiting him, and treating him with the most profound respect and veneration. Nizámi also receiv­ed many substantial proofs of the admiration in which his genius and learning were held. On one occasion, five thousand dinars were sent to him, and on another he was presented with an estate consisting of fourteen villages.  ↑ Chelkowski, P., "Niẓāmī Gand̲j̲awī, Ḏj̲amal al-Dīn Abū Muḥammad Ilyās b. Yūsuf b. Zakī Muʾayyad", in P.J. Bearman, Th. Bianquis, К. Эд. Босворт (англ.)русск., E. van Donzel and W.P. Heinrichs, Энциклопедия ислама Online, Brill Academic Publishers, ISSN 1573-3912  The traditional biographers, and some modern researchers, differ by six years about the exact date of his birth (535-40/1141-6), and as much as thirty-seven years about the date of his death (575—613/1180-1217). Now there is no doubt, however, that he died in the 7th/13th century, and the earlier dates must be discarded as erroneous.  ↑ Francois De Blois. Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period / Francois De Blois. — Routledge, 2004. — Т. V. — С. 370. — 544 с. — ISBN 0947593470, 9780947593476  ↑ Francois De Blois. Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period / Francois De Blois. — Routledge, 2004. — Т. V. — С. 369. — 544 с. — ISBN 0947593470, 9780947593476  ↑ Низами Гянджеви. Собрание сочинений в 3 т. Т. 3. С. 688. — Баку: «Азернешр», 1991  ↑ Peter J. Chelkowski. Mirror of the Invisible World. — New York: Metropolitan Museum of Art, 1975. — С. 1.  The culture of Nizami’s Persia is renowned for its deep-rooted tradition and splendor. In pre-Islamic times, it had developed extraordinarily rich and exact means of expression in music, architecture, and daily life as well as in writing, although Iran, its center--or, as the poets believed, its heart--was continually overrun by invading armies and immigrants, this tradition was able to absorb, transform, and ultimately overcome foreign intrusion. Alexander the Great was only one of many conquerors, to be seduced by the Persian way of life.  ↑ Peter J. Chelkowski. Nezami's Iskandarnameh, Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. — Roma, 1977. — С. 13.  Nizami was a typical product of the Iranian culture. He created a bridge between Islamic Iran and pre-Islamic Iran and also between Iran and the whole ancient world.  ↑ Jan Rypka. History of Iranian literature (перевод «Dějiny perské a tadžické literatury», Praha : ČSAV, 1956) / Karl Jahn. — Netherlands: Reidel Publishing Company, 1968. — С. 76. — 929 с. — ISBN 9027701431  The centripetal tendency is evident in the unity of Persian literature from the points of view of language and content and also in the sense of civic unity. Even the Caucasian Nizami, although living on the far-flung periphery, does not manifest a different spirit and apostrophizes Iran as the Heart of the World.  ↑ Pepe Escobar. Globalistan: How the Globalized World is Dissolving into Liquid War. — Nimble Books, 2007. — С. 10. — 368 с. — ISBN 0978813820, 9780978813826  … the great 12th century Persian poet Nezami, who in the famous Haft Peykar («The Seven Portraits») wrote that «The world is the body and Iran is its heart».  ↑ نظامی گنجوی هفت پیکر  (перс.). آثار سخنسرایان پارسی‌گو. Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 10 февраля 2011.  چونکه ایران دل زمین باشد:  Весь мир — тело, а Иран — сердце,  Не устыдится высказавший это сравнение.  Так как Иран — сердце мира,  то сердце лучше тела, несомненно.  (подстрочный перевод с персидского)  Оригинальный текст  (перс.)  [показать]  ↑ Nizami Ganjavi. Haft Paykar: A Medieval Persian Romance / J. S. Meisami (Editor). — USA: Oxford University Press, 1995. — С. 19. — 368 с. — ISBN 978-0192831842  The world is a body, Iran its heart,  No shame to him who says such a word  Iran, the world’s most precious heart,  excels the body, there is no doubt.  Among the realms the kings posses,  the best domain goes to the best.  ↑ NIZĀMĪ OF GANJA (Editor and translator - C. E. Wilson) THE HAFT PAIKAR (THE SEVEN BEAUTIES)  (англ.). Persian Literature in Translation. The Packard Humanities Institute (1924(London)). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 4 октября 2010.  The world entire is body, Persia, heart,  the writer shames not at this parallel;  For since that land’s the heart of (all) the earth  the heart is better than the body, sure*295.  Of these dominions which the rulers have  the best of places to the best accrue.  Сноска:  295. The sense is apparently, «since Persia is the heart of the earth, Persia is the best part of the earth, because it is certain that the heart is better than the body.»  ↑ «Семь красавиц», пер. В. Державина. Низами. Собр. соч. В 3 т. Баку, 1991. Т.2. С. 324  ↑ Chelkowski, P. "Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. — Roma, 1977.  «It seems that Nezami’s favorite pastime was reading Firdawsi’s monumental epic Shahnameh(The book of Kings)»  ↑ Chelkowski, P. "Nezami's Iskandarnameh:"in Colloquio sul poeta persiano Nizami e la leggenda iranica di Alessandro magno. — Roma, 1977.  «However, it was not Tabari directly, but Ferdowsi who was Nizami’s source of inspiration and material in composing Iskandarnameh. Nizami constantly alludes to the Shahnameh in his writing, especially in the prologue to the Iskandarnameh. It seems that he was always fascinated by the work of Firdawsi and made it a goal of his life to write an heroic epic of the same stature.»  ↑ Dr. Ali Asghar Seyed Gohrab. «Layli and Majnun: Love, Madness and Mystic Longing», Brill Studies in Middle Eastern literature, Jun 2003. pg 276.  ↑ Бертэльс, Е. Э. "Низами и Фирдоуси". — Баку, 1981.  ↑ Dick Davis VIS O RĀMIN  (англ.). Iranica (July 20, 2005). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 4 сентября 2010.  The poem had an immense influence on Neẓāmi, who takes the bases for most of his plots from Ferdowsi but the basis for his rhetoric from Gorgāni. This is especially noticeable in his Ḵosrow o Širin, which imitates a major scene (that of the lovers arguing in the snow) from Vis o Rāmin, as well as being in the same meter (hazaj) as Gorgāni’s poem. Nezami’s concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis o Rāmin. Given Nezami’s own paramount influence on the romance tradition, Gorgāni can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the exception of its Sufi preoccupations, which are quite absent from his poem.  ↑ J.T.P. De Bruijn ḤADIQAT AL-ḤAQIQA WA ŠARIʿAT AL-ṬARIQA  (англ.). Iranica (December 15, 2002). Архивировано из первоисточника 28 августа 2011. Проверено 6 сентября 2010.  The Ḥadiqat al-ḥaqiqa is not only one of the first of a long line of Persian didactical maṯnawis, it is also one of the most popular works of its kind as the great numb