فصل چهارم نمایشگاههای موزه ای دیوید دین: نظارت بر محیط نمایشگاه

فصل چهارم

نظارت بر محیط نمایشگاه

هر فضای بسته- جعبه، اطاق یا ساختمان- محیطی دارد.  محیط عبارت است از تمامی اطراف و جوانب، اوضاع و احوال و شرایط هر ظرف/حاویة.   هر محیط نمایشگاهی دو بخش اساسی دارد:

• ماده (مواد آلی و معدنی/غیر آلی)
• انرژی

از آنجا که هیچ منظومه ماده/انرژی کاملا ثابت نیست تعامل/تفاعل/اندرکنش تمامی اجزاء حالتی متداوم از عمل/کنش در برابر عکس العمل/واکنش ایجاد می کند.  رسالتِ حفاظت موزه ایجاب می کند که این گونه تعامل/تفاعل ها به کمترین حد برسد. این به معنای نظارت و مهار عوامل موجد فعل و انفعالات است.  یعنی باید عوامل افزایش دهنده فعل و انفعال های محیطی را مهار کرد.  نیاز هست محیط اشیائی که در نمایشگاه د معرض دید گذارده شده تا سرحد امکان بروشنی دانسته شود.  دلیل این نیاز یکی از اصول بنیادی موزه شناسی[1] است: این میزان/استانده/استاندارد اخلاقی و حرفه ای که می گوید: مجموعه های اشیاء را بایست به شیوه ای مراقبت و تر و خشک کرد تا [دست کم] برای آینده قابل پیش بینی حفاظت شوند.  برای حفاظت مکفی اشیاء بهنگام نمایش باید عوامل محیطی را با حد اکثر دقت ممکن تنظیم کرد.  مهم ترین عواملی که باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

• دما
• رطوبت نسبی (RH)
• ذرات معلق[2] در فضا و مواد آلاینده
• سازواره ها/ارگانیسم های زنده/زیستی[3]
• واکنش/تفاعلیة[4]مواد
• نور

اینها دغدغه/نگرانی[5] های اصلی کلیه فعالیت های مدیریت مجموعه هاست که نمایشگاههای موزه ای هم یکی از آن جمله است.  در هرگونه نظام/منظومه/مجموعه[6] ماده و انرژی تنها هدف تحقق پذیر کند کردن تباهی طبیعی اشیاء است.  با اولویت دادن به آن بخش از فعالیت های مدیریت مجموعه که مبتنی بر آسیب دیدگی بالقوه است می توان فرآیند/جریان تباهی را تا حدی چشمگیر کند ساخت.  

تا همین چند سال پیش برخی از این دغدغه های مرتبط با نمایشگاه شناخته نشده بود یا نادیده گرفته می شد.  با پژوهش هائی که در زمینه مراقبت از مجموعه ها صوت می گیرد به مرور مشکلات و راه حل های تازه یافت می شود.  اطلاع از آخرین متون برای مدیریت درست مجموعه ها روز بروز اهمیت بیشتری یافته و البته دشوار تر هم می شود. 

شناسائی مشکل و تعین گستردگی

همیشه شناخت مشکلات بالقوه و انجام اقدامات پیشگیرانه بهتر است.  تشخیص یا شناسائی اغلب بعد از بروز مشکل صورت می گیرد.  باید مشکلات بالقوه را شناسائی و میزان گستردگی شان را تعین کرد تا بتوان به انتخاب مناسب ترین شیوه مهار آن، اعم از پیشگیرانه یا واکنشی پرداخت. 

در برخی موارد تنظیم اوضاع محیط خرد[7] آسان تر است تا محیط تمامی ساختمان.  محیط کلان[8] را می توان تمامی عوامل موجود در محیطی به اندازه یک اطاق یا بزرگتر، تا حد کل ساختمان دانست.  هر محیط بسته کوچکتر از یک اطاق را خرد می گویند.  فضاهائی چون جعبه نمایش/جعبه آئینه، ویترین ها، کابینت های نگهداری اشیاء یا انواع جعبه، محیط خرد شمرده می شوند. 

محیط های خرد محصور در محیط های کلانی هستند که در آنها جای دارند و از آنها تأثیر می پذیرند.  این ترکیب اساسی را "جعبه در جعبه" گویند.

ش. 401  عناصر متشکله ترکیب "جعبه در جعبه"

تنظیم شرایط  محیط های خرد و کلان از نظر عواملی که نیاز به مهار دارند یکسانند.  فرق عمده در اندازه و گستردگی این عوامل است.

هر جعبه نمایش/جعبه آئینه، ویترین، اطاق یا جعبه اقلیم درونیِ خود را دارد.  هرچه جعبه نفوذ ناپذیر تر باشد محیطش مستقل/متحفظ تر است.   اگر جعبه آئینه ای در گالری نهاده شود محیط کلانِ فضای بزرگتر بر محیط ِخرد فضای کوچکتر تأثیر می گذارد. 

تنظیم وضعیت محیط تمامی ساختمان هدف/کمال مطلوب است.  از این طریق کلیه بخشها در بهترین شرایط قرار می گیرند.  با این همه در بسیاری موارد بهترین کار تنظیم محیط های خرد بهتر از تنظیم اوضاع کل ساختمان است بویژه اگر راه دوم عملی نباشد.

تنظیم اقلیم های خرد و کلان ملاحظاتی جداگانه و متمایز را پیش می آورد.  ایده اصلیْ تثبیت اوضاع این دو قسم محیط تا سرحد امکان است.  با این حال آنچه برای یک ویترین مکفی شمرده می شود بنا را کفایت نکند و بر عکس.

محیط های کلان

برای تعین اقدامات تنظیم محیط کلان باید متغیر های آن را مشخص کرد.  لازمه اینکار وجود برخی اطلاعات است.  اطلاع از اقلیم محلی اهمیتی خاص دارد. رطوبت و خشکی، سرما و گرما و آلودگی و پاکی اهمیتی حیاتی دارد.  باید دمای مناسب مجموعه ها را تعین کرد.  آیا دمای بهینه º70 فارنهایت (º21سانتیگراد/سد بخشی/سنتیغرادی) ± º2، و رطوبت نسبی 50% ± 5% مطلوب یا عملی است؟  گر نه چه سطوحی از دما و رطوبت نسبی پذیرفتنی و عملی است؟  غبار و ذرات معلق در هوا تا چه اندازه عاملی موثر شمرده می شود؟  از دید حفاظت چه سطحی از این دو مجاز است؟  تعین سطوح مناسب نور، دما، رطوبت و نیازهای محیطی مقدم بر هر چیز است.  همین متغیر ها بنوبه خود تعین کننده چگونگی تدوین راهبردهای تنظیم محیط اند. 

آنچه در زیر می آید عوامل عمده محیطی است که به راهبردهای تنظیم نیاز دارند.

دما و رطوبت نسبی

بخش مهمی از طراحی نمایشگاه شامل اعمال تغییرات اصلاحی و بستن فضاها می شود.  اطلاع از نوع و توانائی های گرمایش، تهویه و سامانه/سیستم تهویه مطبوع/تکییف هوا/گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع (اچ‌وی‌ای‌سی)[9] برای طراح نمایشگاه اهمیت حیاتی دارد.  معمولا مهراز ها/آرشیتکت[10] ها و پیمانکاران تهویه محلی از نیازهای گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع آن منطقه خاص آگاهی دارند و می توانند تجهیزات مناسب نیازهای موزه را پیشنهاد کنند.

خرید و نصب سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع هزینه زیادی دارد، باید پیوسته روشن باشد تا محیط کلان را در وضعیت مطلوب نگاه دارد و نیازمند پایش و تعمیر و نگهداری بی وقفه است.  بخاطر هزینه بالای خرید و نصب سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع ساخت و نصبشان در بناهای جدید به مراتب مقرون به صرفه تر از این است که با حرکت معکوس اقدام به نصب در بناهای موجود بشود.  بسیاری از وسائل مدرن تنظیم محیط وضعیت محیطی بنا را بی وقفه و بصورت الکترونیک  رصد کرده حسب نیاز تغییرات لازم را در آن اعمال می کنند. 

بسیاری از موزه ها سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع ندارند و تهیه اش هم پر هزینه است.  در این گونه موسسات تنظیم وضعیت هوا با وجود دشواری نا ممکن نیست.  در آن نواحی جهان که رطوبت نسبی بالاست سامانه های تهویه مطبوع بلحاظ دفع رطوبت هوای ورودی به موزه مفید اند.  گذراندن/عبور دادن هوای ورودی از روی سطحی خنک باعث تراکم/تکاثف بخار آب و انباشته شدنش در نوعی شترگلو[11] و خشکی هوا می شود.  بیشتر سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع برای تبرید/خنک سازی  از آب خنک شده یا از انواع کلروفلوئور کربن (CFCs) چون گاز فریون استفاده می کنند.  سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع علاوه بر خشک کردن هوا را خنک کرده برخی ذرات معلق در آن را می گیرند.

هر کجا نصب سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع برای تمامی موزه عملی نباشد می توان واحد هائی متناسب با ابعاد اطاق را جایگزین ساخت.  خرید اینها ارزان تر است و نصب و راه اندازیشان آسان تر.   سامانه تهویه مطبوعی که خنک کننده هم باشد می تواند به حفظ دمای مناسب در بخش های نمایش و انبار موزه کمک کند.  تنظیم دما بدین معناست که می توان رطوبت نسبی را راحت تر تنظیم کرد. 

چنانچه وسائل تهویه مطبوعِ کوچک موجود یا عملی نباشد استفاده از پنکه برای گردش هوا، بستن پنجره هائی که به نور آفتاب اجازه ورود می دهد و عایق کاری دیوارها و سقفها می تواند کمک کارِ کاهش نوسانات روزانه دما شود.  کلید کامیابی نیل به ثبات است.  اگر بتوان دما را در حدی مناسب حفظ کرد مجموعه ها با ثبات تر باقی خواهد ماند. 

در مناطقی که معمولا رطوبت نسبی پائین است مشکل عبارت است از دغدغه مرطوب سازی هوا.  راهبرد رایج درافزودن/ترزیق/حُقن رطوبت به هوا پس از خنک کردن آن است.  مرطوب سازی می تواند توسط یک سامانه تهویه مطبوع صورت گیرد یا به عهده دستگاهی جداگانه موسوم به رطوبت ساز گذارده شود.  در نبود این وسائلْ تنظیم رطوبت برای موادِ فوق العاده حساس از راه قرار دادنشان در محفظه هائی که بس نفوذ ناپذیرند و کارگیری حائل در ایجاد محیط های خرد صورت می گیرد.

یکی از کارهای عمده در مراقبت از مجموعه ها پایش محیط است.  اگر شرایط واقعی بدرستی دانسته نشود تنظیم محیط میسر نمی شود.  برخی ابزارهای کلیدی پایش دما و رطوبت نسبی محیط عبارتند از:

• دما-رطوبت سنج
• دما-رطوبت نگار
• رطوبت/نم سنج/مرطاب[12]

        

نم سنج/مرطاب (Psychrometer).

رطوبت نسبی چیست؟

ش. 4.2  رطوبت عبارت است از مقدار بخار آب در هوا.  رطوبت نسبی (RH) مقدار بخار آب در حجم معین هوا به نسبت مقدار بخار موجود در هوا در نقطه اشباع در دمائی معین است.  همانطور که در شکل نشان داده شده حجمی معین از هوا در دمای پائین بخار آب بیشتری را نگه می دارد تا در دمای بالاتر.  به عنوان مثال در یک جعبه نمایش این بدان معناست که با افزایش دما رطوبت نسبی کاستی می گیرد.

ش. 4.3 طیف رطوبت نسبی تهدید های بالقوه مجموعه ها.

ش. 4.4 وسائل پایش محیط

1- نورسنج دیجیتال  2- رطوبت-دما سنج دیجیتال  3- رطوبت-دمانگار  4- ثبات رطوبت-دما.

روش های بررسی/فصحِ شرایط محیط های بزرگ شامل استفاده از دما-رطوبت سنج و دما-رطوبت نگار است که به ثبت داده ها می پردازد.  بخش "دما" در هر دو واژه به اندازه گیری حرارت اشاره دارد.  بخش "رطوبت" هم به نم بر می گردد.  پسوند "سنج" از اندازه گیری گوید و "نگار" نشانه آن است که سابقه/پیشینه ثبت و نگهداری می شود.  رطوبت-دمانگار مدرکی کاغذی نمایانگر سطوح رطوبت نسبی و دما در دوره ای معین در اختیار می گذارد.  درحالی که رطوبت-دما سنج تنها خوانده می شود و سابقه/پیشینه ای بدست نمی دهد. 

انواع بسیار متنوع از رطوبت-دما سنج در بازار وجود دارد.  عقل حکم می کند بهتر است نوعی خریداری شود که قابل واسنجی/کالیبراسیون[13] باشد.  برخی از این رطوبت-دما سنج ها آنقدر کوچک اند که بتوان در جعبه آئینه یا ویترین قرار گیرند و توی چشم نزنند.  اما رطوبت-دما نگارها که به ثبت داده ها می پردازند بخاطر ساز و کار ثبت که در آنها تعبیه شده بزرگند.  اینها را اغلب روی پایه های خودشان، یا روی دیوار، در محلی که توی چشم نزند نصب می کنند.  استفاده از رطوبت-دمانگارها برای مستند سازی شرایط محیطی بایستی ادامه دار باشد.  این به موزه دار امکان می دهد از شرایطی که مجموعه خود را در آن قرار داده آگاه باشد. 

شیوه و جای نصب دستگاههای پایش رطوبت و دما حیاتی است.   جائی قرارشان دهید که در شرایطِ مشابه خود اشیاء قرار گیرند. رطوبت-دما سنج ها را می توان درون جعبه آئینه یا ویترین نهاد.  ابزارهای بزرگتر را در همان ارتفاع و شرایط عمومی نصب کنید که اشیاء یا جعبه آئینه ها در آن است.  نتایجی که از استقرار ابزاری در نزدیکی سقف و بدور از دسترس بدست می آید موثق نیست زیرا سطوح دما و رطوبت نسبی در سراسر سطوح[14]/گرادیان[15] قائم دما تغییراتی فاحش می کند. همین نکته در مورد استقرار ابزار پایش بر سطح زمین صادق است. 

رطوبت سنج ها اساسا بر دو شکل اند.  رطوبت سنج دوگانه[16] که برای قرائت نم موجود در هوا باید همچون آتشگردان گردانده شود.  انواع موتوری یا الکترونی هم موجود است.  رطوبت سنج ابزار ضروریِ سنجش رطوبت  هوا در جای جایِ موزهْ و واسنجی/کالیبراسیون دما-رطوبت سنج ها و دما-رطوبت نگارهاست.

 وقتی دما-رطوبت سنج ها و دیگر ابزارهای پیشرفته در دسترس نباشد به یاری دما سنج و رطوبت سنج های ساده هم می توان کار را به سامان رساند. این هر دو به نسبت ارزان و معمولا در بازار موجودند. 

آلاینده ها و ذرات معلق در فضا

مواد ریز معلق (گرد و غبار) و آلاینده ها (مواد شیمیائی معلق) مشکلی دیگر ایجاد می کنند که معمولا با گذراندن هوای ورودی از شماری صافی/فیلتر پیش از ورود به ساختمان به حل آن می پردازند.  در برخی موارد فیلتر های الیاف شیشه[17]برای زدودن غبار و شن/رمل کفایت می کند.  در موارد دیگر به یونش/یونیزاسیون یا دیگر سازوکارهای  پیشرفته پالایش برای زدودن ذرات بسیار ریز یا گازهای معلق در هوا نیاز است. 

گرد و غبار خانگی ماده ای است پیچیده متشکل از بسیاری ترکیبات شامل الیاف گیاهی و حیوانی، شن/رمل، زباله های صنعتی، محصولات فرعی احتراق و هر چیز دیگر که می تواند در جریانهای هوائی معلق باشد.  نیازی به گفتن نیست که بسیاری از این ترکیبات مجموعه ها را تخریب می کنند.  دانه های شن/رمل ساینده اند.  الیافْ خوراک آفات را تأمین می کنند. ترکیبات شیمیائی می توانند زیانهائی خطیر/سنگین و جبران ناپذیر به سطح اشیاء زنند. 

ش. 4.5 حشرات آفت موزه

جلوگیری از ورود گرد و خاک به داخل گالری ها و انبارها الزامی است هرچند انجامش بسیار دشوار است، بویژه وقتی محیط موزه در برابر محیط خارج نفوذ ناپذیر نشده باشد.  هر کجا میسر باشد ورودی به نمایشگاهها و حتی خود ساختمانها باید دو در داشته باشد تا همچون شترگلوئی سر راه عبور گرد و خاک عمل کند.  در همه حال تعمیر و نگهداری و رعایت نظافت اهمیت حیاتی دارد.  رُفت و روب گالری ها باید با موادی صورت گیرد که گرد و غبار را جذب کرده در خود نگاه دارد.  در صورت نبود امکان دیگر لَتِه کشی/"تی کشی"[18]می تواند به زدودن گرد و غبار کمک کند.

گاز های موجود در هوا مسئله ای دشوار تر ایجاد می کنند.  برخی سامانه های گرمایش، تهویه و تهویه مطبوع می توانند گازهای زیانبار هوا را بگیرند.  گرچه بیشتر موزه ها چنین تجهیزات دارای فناوری پیشرفته[19]ندارند اقداماتی هست که می توان انجام داد.  نخستین ابزار آگاهی و هشیاری است.  اطلاع از اینکه چه گازهائی در هوا موجود است و چه تأثیری بر مجموعه ها می گذارد اهمیت حیاتی دارد.  ممکن است نیاز باشد اشیاء بسیار حساس در محفظه هائی نفوذ ناپذیر در برابر هوا نگهداری شود.  برخی مواقع پوشاندن اشیا می تواند کمک کند.  باید درها و پنجره ها را بست تا گاز های زیانباری که وارد موزه می شود کاهش یابد.  استفاده از قفل هوا[20] (ورودی های دو در) از مبادله هوای درون و بیرون می کاهد. 

یکی از قواعد اساسی مهار آلودگی هوا منع دخانیات در گالری ها، محیط کار، و انبار مجموعه هاست.  ثابت شده است دود تنباکو، گذشته از ملاحظات بهداشتی به مجموعه ها آسیب می زند.

مهار سازواره ها

مهار سازواره های زنده در نمایشگاهها و مجموعه ها با سه اقدام اساسی صورت می گیرد:

• پایش
• پیشگیری
• ریشه کنی/براندازی/امحاء

حشرات، پستانداران و ریزگیا/گیاهان ذره بینی[21] اشکال رایج آفات مجموعه هایند. 

پایش نقطه آغازین مهار آفات است.  نصب تله های چسبناک یا نوری برای حشرات موذی باید بخشی جاری از امور مدیریت مجموعه و ساختمان باشد.  این تله ها ارزانند و کاربردشان آسان.  شناسائی سازواه هائی که وارد موزه می شود مرز میان ایمنی مجموعه و پراکنده شدن آفات در موزه را تعین می کند.  صورت برداری/ثبت وضعیت[22] اشیاء مجموعه ها وجود هر نوع آلودگی به آفات را آفتابی خواهد کرد.  اما اشکال در این است که صورت برداری معمولا زود تر از سالی یکبار صوت نمی گیرد.  اشیاء فوق العاده حساس  نیاز به بررسی موضعی در فواصلِ معینِ بس کوتاه تر از این دارند.  اغلب آن دسته از اشیاء مجموعه که به نمایش گذارده شده اند بیش از آنها که در انبار نگهداری می شوند در معرض خطرند و باید یکی دوبار در هفته وارسی شوند مبادا که آلوده شده باشند. 

پیشگیری به از درمان/واکنش است.  از جمله اقدامات پیشگیرانه کاهش امکان و منابعی است که برای بقای سازواره های زنده ضروری است.  غذا بصورت خرده نان، قوطی و شیشه و انواع ظروف نوشابه، لفاف آدامس و آبنبات وشیرینی و شکلاتْ خوراک آفات مهاجم را تأمین می کنند.  تقویت حشرات جز حمله به مجموعه نتیجه ای ندارد.

مواد و مصالحی که در برپائی مجموعه ها بکار می رود مجموعه مخاطرات خاص خود را متوجه مجموعه ها می کنند و نیاز به هشیاری و مراقبت دارند.  بسته به نوع ساختمان موزه و منطقه ای که در آن قرار گرفته و خاستگاه مصالح بکار رفته، نیازِ محتملِ طراح موزه نصب حائل،[23] تهویه یا آب بندی/نفوذ ناپذیر ساختن سطوح، پیش از استقرار اشیاء در درون و اطراف آنهاست. 

اگر مصالح ساختمانی حاوی چسب یا مواد خورنده باشد اشیاء مجموعه نیاز به حفاظت از طریق نصب مانع یا توسل به فاصله گذاری پیدا می کنند.  از آنجا که احتمالات مرتبط با هر وضعیت بی همتاست و بی شمار، همین بس که بگوئیم طراح نمایشگاه باید با زیر و بم و همه نوع ریزه کاری و جزئیات مصالح بکار رفته در ساختمان و نیازهای مجموعه ها آشنا باشد.

از این هم مهم تر اطلاع از نوع مواد و مصالحی است که در ساخت اثاث و پایه ها/حوامل[24] نمایشگاه بکار می رود.  اغلب اشیاء را  در معرض آنچه بکار نفوذ ناپذیر ساختن جعبه آئینه ها و ویترین های دربسته می زنند می گذارند. 

بسیاری از مواد در نتیجه عمل آوری[25] بهنگام ساخت و تولید، بعدا از خود مواد شیمیائی و گاز خارج می کنند.  عمل/فرآیند خروج دمه از مواد را متصاعد کردن گاز[26] نامند.  انواع چوب چندین اسید و فرمالدئید متفاوت تولید می کنند.  چسب بکار رفته در تولید فیبر (تخته فیبر متراکم)، تخته چندلا و نئوپان از خود دمه هائی متصاعد می کنند.  بسیاری از رنگها، پرداخت ها و  محصولات پلاستیکی پیوسته از خود گاز متصاعد می کنند. 

مواد و مصالحی که در نمایشگاهها بکار می رود از عمده دغدغه های طراحان نمایشگاه/موزه آرایان است.  روغن، گرد و غبار و دیگر مواد شیمیائی که از مواد و مصالح ساختمانی و حتی اشیاء مجموعه ها ساطع می شود باعث شده موزه آرایان و متخصصان حفاظت بدقت به ارزیابی مجدد کلیه روشهای استقرار اشیاء بمنظور تشخیص خطرات بالقوه برای مجموعه ها پردازند. 

نور

یکی دیگر از عوامل مهم محیطی انرژی است.  انرژی از عناصر ضروری کلیه اعمال/فرآیندهای شیمیائی و مکانیکی است.  گرما یکی از انواع انرژی است که تا اینجای کار بحث شد.  نور، چه مرئی چه نامرئی، یکی از دغدغه های عمده کارکنان موزه هاست. 

نور طبیعی خورشید تمامی فرکانس/بسامد/تواتر های الکترو مغناطیسی یا تابش را در خود دارد.  آنچه می بینیم تنها بخش کوچکی از طیف کامل نور است و زیانبار ترین شکل تابش/تشعشع/اشعاع نیست.  این نور نامرئی است که بیشترین لطمات را به اشیاء می زند.

به تابش/تشعشع در فرکانس های که بلافاصله پائین تر از نور مرئی قرار می گیرند انرژی گرمائی (فروسرخ یا IR) گویند.  گرما تأثیر انگیزش/تنشیط اتمها و ملکول های درون مواد را داشته آنها را پر واکنش تر/تفاعلی تر و آسیب پذیر می سازد.

به فرکانس هائی که بلافاصله بالای نور مرئی قرار می گیرند فرا بنفش (UV) گویند.  این زیانبار ترین نور برای مجموعه هاست.  اشعه فرا بنفش پر انرژی تأثیری چون گلوله های ریز دارد.  آنها به انگیزش/تنشیط و تخریب ملکول های درون مواد پرداخته تغییرات شیمیائی در ساختار درونی آنها را افزایش می دهند.  در سازواره های زنده این اشعه موجب آفتاب سوختگی و انواع سرطان می شود و در مواد بی جان ساختار ملکولی را بشدت منهدم/تخریب می کند. 

در برخی فضاهای نمایش اغلب می توان کل روشنائی/نورپردازی عمومی را زیر 30 فوت شمع[27]نگاه داشت.  هر کجا دغدغه های حفاظت شدید باشد جدول زیر راهنمای نور پردازی اشیاء همراه با پرهیز از آسیب بازه فرابنفش (UV) نور است.

 

ش. 4.6  سطوح نور پردازی

برخی مواد نسبت به اشعه فرابنفش بشدت حساس اند.  موادی چون مو، پر، ابریشم، عاج و برخی رنگها در برابر آسیب نور حساسیت خاصی دارند.  متون و منابع راجع به تأثیرات نور فرابنفش بر اشیاء فراوان/وافر است و با ادامه پژوهشها فزونتر هم می شوند.

در میان منابع نور مصنوعی که برای نور پردازی عمومی بکار می رود نور فلورسنت بیشترین اشعه فرابنفش را تولید می کند.  نور التهابی/گداخته سیمابى/تابان[28] بیشترین گرما را تولید می کند.  از جمله روشهای ساده کاهش اشعه زیانبار نصب فیلترهای فرابنفش برای نور فلورسنت و رعایت فاصله و تهویه برای نور التهابی/گداخته سیمابى/تابان است. 

از آنجا که چشم مردم/انسانْ برای دیدن اشیاء نیازمند نور است مجموعه هائی که به نمایش گذارده می شود در معرض درجاتی معین از آسیب انرژی قرار می گیرند.  زوال حالتی انباشتی/تصاعدی داشته و برگشت ناپذیر است.  با این همه مدیریت صحیحْ کلید افزایش "عمر" قابل نمایش اشیاء با بروز تغییراتی جزئی است. 

حفاظت مناسب/کافی مجموعه ها بایستی شامل رویکردی منظم به اداره/تدبیر نور باشد.  محدود کردن ساعات قرار گرفتن اشیاء در برابر نور و کاهش شدت آن موثر ترین راههای جلوگیری از آسیب دیدگی است.  نور سنج هائی که کلیه فرکانس های نور، از جمله نور مرئی و فرابنفش، را اندازه گیری می کند در بازار موجود است.  یکی از انواع رایج نور سنج آنی است که عکاسان برای اندازه گیری شدت نور مرئی بکار می گیرند. شدت نور/روشنائی را حسب لومِن یا فوت شمع نشان می دهند.  

هدف مدیریت مجموعه ها استفاده از کمترین نور ضروری برای نمایش مناسب اشیاء است.  تحقق این هدف به نور محیط در محدوده نمایش بستگی دارد.  تاریکی و روشنی از زمره مدرکات اند نه سطوحی ثابت از شدت نور.  چنانچه روشنائی یک گالری در حد سه فوت شمع باشد شیئ که با نوری در سطح پنج تا ده فوت شمع روشن شده باشد رخشان بنظر می رسد. در بیشتر موارد این سطح از نور برای مجموعه ها مجاز/پذیرفتنی است.  در تعین حد اکثر نور مجاز برای شیئی مفروض راهنمائی کارشناسان موزه داری و حفاظت نیاز است.  در بیشتر موارد می توان نور پردازی شیئی نمایش داده شده را حسب اینگونه نیازها برنامه ریزی و طراحی کرد.  امروزه به استفاده و توسعه و تکمیل شیوه هائی چون کارگیری از فیبر نوری مشغولند که نوری تولید می کنند که عملا هیچگونه نور فروسرخ و فرابنفش ندارند.[29]

 

دغدغه های خاص محیط های خرد

در بسیاری موارد برپا کننده نمایشگاه/نمایشگاه سازْ محیط هائی کوچک در دل محیط های بزرگتر ایجاد می کند.  این پیکر بندی/ترتیب/صورت را جعبه در جعبه می نامند (نک. ش. 4.1).  جعبه آئینه ها و ویترین های نمایش در این پیکر بندی جای می گیرند.  آن دسته از اشیاء مجموعه ها که در این جعبه آئینه ها و ویترین ها نهاده می شوند در معرض محیط های خرد قرار می گیرند. 

محیط های خرد مجموعه ای پیچیده از متغیرها را نمایان می سازند.  این دست محیط فوق العاده مهم است چرا که مجموعه ها مستقیما و بدون هرگونه مانع و رادع در معرض آنها قرار می گیرند.  دما، رطوبت نسبی، واکنش/تفاعل مواد و مشکلات آفات جملگی در فضای کوچکتر تشدید می شود.

معمولا جعبه آئینه و ویترین مجموعه هائی بسته اند که تنها انرژی امکان ورود و خروج از آنها را دارد.  در این جعبه آئینه ها وسائل نورپردازی در داخل محیط بسته قرار دارند و بالا رفتن دما از دغدغه ها/نگرانی های مهم است.  بسا که در داخل یک ویترین منابع خارجی انرژی چندین پا دور تر باشد و با این همه آن مقدار گرما در داخل  ویترین حبس می شود که تأثیری چشمگیر بر دمای درون ویترین گذارد.

سطوح بالاتر انرژی چندین مسئله ایجاد می کند.  دمای بالا فعالیت ملکولی را افزوده باعث تشدید هر نوع واکنش شیمیائی در حال وقوع می شود.  همچنین از یاد نبرید که رطوبت نسبی نیز با دما ارتباط مستقیم دارد.  هر چه دما بالا تر رود رطوبت نسبی کاهش یافته موجب خشکی/تجفیف می شود.

آنچه این مشکل را پیچیده تر می کند روشن کردن چراغها در ساعات بازدید عموم و خاموش کردن شبانگاهی آنهاست که موجب نوسان سریع و چشمگیر دما و رطوبت نسبی می شود.  این عوامل باعث شکل گیری وضعیت هوائی بالقوه نامساعد برای اشیاء مجموعه می شود. 

معمولا روش های تنظیم محیط های خرد شامل دو رویکرد است:

• دور نگاه داشتن منابع انرژی از محیط های خرد تا حد امکان، و کاهش تأثیرشان از این طریق.
• استقرار حائل/میانجی در محیط های خرد بمنظور کاهش نوسانات.

بسته به اینکه شیئ تا چه حد نسبت به نور، دما و رطوبت حساس باشد یک یا هر دوی این اقدامات تنظیمی ضرورت می یابد.  موادی چون عاج، مو، پر، چوب، چرم، ابریشم، برخی سنگ ها، انواع کاغذ و بسیاری رنگها بوضوح از تغییرات محیط تأثیر می پذیرند.  باید در جهت تأمین و تضمین شرایطی با ثبات برای این مواد فوق العاده دقت کرد.

از آنجا که حفظ سطح ثابتی از انرژی از راه نور پردازی دائمی (روش گذاردن شبانه روزی لامپ ها) نه مقرون به صرفه است و نه مرجح، سطح انرژی فراز و فرود دارد.  بهترین/مرغوب ترین روش استفاده از حائل ها در برابر تغییرات رطوبت آنی است که خود بخود در برابر تغییرات محیط واکنش نشان می دهد.  دو روش اصلی حائل گذاری در برابر تغییرات محیطی از این قرارند:

• استفاده از خاصیت میان گیری/حائلیتِ اشیاء و مصالح ساختمانی.
• استفاده از مواد حائل مصنوعی

بسیاری از اشیاء مجموعه و مصالح ساختمانی در برابر تغییرات محیط حائل های "طبیعی" اند.  چوب، کاغذ، رنگ اکریلیک،[30] سنگ، پارچه/قماش و بسیاری مواد دیگر با جذب و دفع رطوبت و دما نسبت به تغییرات ایندو در هوا واکنش نشان می دهند.  با نهادن اشیاء مجموعه در محیط خردی که حجم هوای گرداگرد مجموعه حدودا پنج برابر حجم اشیاء است، میانگیری/حائلیت طبیعی کمک مهمی به حفظ شرایط با ثبات می کند[31].   از سوی دیگر نسبت یک به پنجاه محیطی فاقد هر گونه خاصیت میانگیری/حائلیت ایجاد می کند. 

نتایج

متون و منابع راجع به مسائل حفاظت و موزه داری در مراقبت از مجموعه ها فراوان است و روز افزون.  لازم است طراحان نمایشگاهها با همان اشتیاق دیگر متخصصان موزه از مسائل نگهداری مجموعه ها آگاه باشند و مانند.  اولویت طراحان نمایشگاهها باید رایزنی با موزه داران و متخصصان حفاظت و خواندن منابع و متون ذیربط باشد.  وقتی ایمنی مجموعه مطرح باشد بی خبری حسنی نیست.

---

[1] - Museology.

[2] - Atmospheric particulate matter - also known asparticulates or particulate matter (PM) - are tiny pieces of solid or liquid matter associated with the Earth's atmosphere. They are suspended in the atmosphere as atmospheric aerosol, a term which refers to the particulate/air mixture, as opposed to the particulate matter alone. However, it is common to use the term aerosol to refer to the particulate component alone.^[1] Sources of particulate matter can be man made or natural. They can adversely affect human health and also have impacts on climate and precipitation. Subtypes of atmospheric particle matter include suspended particulate matter (SPM),respirable suspended particle (RSP; particles with diameter of 10 micrometres or less), fine particles, and soot.

[3] - Biological organisms.

[4] - Reactiity.

[5] - Primary concerns.

[6] - System.

[7] - Micro-environment.

[8] - Macro-environment.

[9] - اچ‌وی‌ای‌سی (به انگلیسی:( HVACآغازه/سرنام بر ساخته از حروف نخستین 'Heating, Ventilating and AirConditioning  به معنای «گرمایش، تهویه و تهویه‌مطبوع» است و در برگیرنده فناوری‌های مربوط به ایجاد آسایش برای محیط‌های داخلی ساختمان می‌باشد. طراحی سیستم‌های اچ‌وی‌ای‌سی یکی از زیرگروه‌های اصلی مهندسی مکانیک و بر اساس اصول ترمودینامیک، مکانیک شاره ها/سیالات و انتقال گرما شکل گرفته است. گاهی بحث مربوط به سرد سازی (Refrigeration) نیز به آن اضافه می‌شود و نام آن بصورت اچ‌وی‌ای‌سی‌آر (HVACR) یا اچ‌وی‌ای‌سی و آر (HVAC&R) بیان می‌شود حتی در برخی موارد بحث تهویه (ventilating) از آن حذف شده و بصورت اچ‌ای‌سی‌آر (HACR) نیز به‌کار می‌رود. اچ‌وی‌ای‌سی نقش مهمی در طراحی ساختمان‌های اداری و صنعتی متوسط تا بزرگ مانند آسمانخراش‌ها و محیط‌های دریایی مانند آکواریوم‌ها دارد که ایمنی و سلامت محیط آنها تابع تغییرات رطوبت و دما است.

[10] - مهراز دقیقا برابر با آرشیتکت انگلیسی، یا به عبارت درست تر آرشیتکت انگلیسی درست همتای مهراز پارسی  است که از 1550م. در انگلیسی رایج شده و از فرانسه میانه و لاتین و دارای ریشه ای  یونانی است.  در فارسی بنای عرب را راز و استاد رازان را مهراز یا راز بزرگ می گفتند و بسا که هنوز هم در برخی جا ها گویند.  مطلب بر گرفته از "آنلاین اتیمولوژی دیکشنری" به قرار زیر است:

Architect (n.)  1550s, from Middle French architecte, from Latin architectus, from Greek arkhitekton "master builder, director of works," from arkhi- "chief" (see archon) + tekton "builder, carpenter" (see texture). An Old English word for it was heahcræftiga "high-crafter."

[11] - Trap.

[12] - Psychrometer. A psychrometer is a device used to monitor heat index. A psychrometer has two bulbs: one wet and one dry. Both bulbs are traditional thermometers, though one is covered with a wet towel. After a period of time, the water on the wet bulb evaporates and at that time, the temperature is measured on each bulb. The difference between the temperatures is noted. Then each is used on a chart to find the relative humidity of that temperature and area. A small difference between the temperature of the bulbs shows a high relative humidity coming from a low evaporation rate. In dry air, evaporation happens faster showing a large difference in temperature thus giving you a low relative humidity. Psychrometers are very popular in Canada and Australia.

Example: 30˚C Dry Bulb + 20˚C Wet Bulb = ~40% relative humidity

[13] - واسنجی یا کالیبراسیون (calibration ) مطابقت با استاندارد را تعیین می‌کند. کالیبراسیون اندازه‌گیری و تعیین صحت وسیله اندازه‌گیری در مطابقت با مرجع تایید شده می‌باشد.  هدف کالیبراسیون ایجاد نظامی موثر به منظور کنترل صحت و دقت پارامترهای مترولوژیکی دستگاه‌های آزمون و وسایل اندازه‌گیری و کلیه تجهیزاتی است که عملکرد آنها بر کیفیت فرایند تاثیرگذار می‌باشد. این کار به منظور اطمینان از تطابق اندازه گیری‌های انجام شده با استانداردهای جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.  تعریف دقیق کالیبراسیون در استاندارد ملی ایران به شماره ۴۷۲۳ آمده‌است. کالیبراسیون اجازه می‌دهد که میزان تصحیح لازم را نسبت به نشاندهی تعیین کنیم. با کالیبراسیون ممکن است خواص اندازه شناختی دیگری نظیر اثر کمیتهای تاثیر گذار نیز تعیین شود. در واقع کالیبراسیون ویژگیهای کارآمدی دستگاه یا مواد مرجع را بوسیله انجام مقایسات مستقیم مشخص می‌کند. کدام دستگاهها باید کالیبره شوند هر وسیله‌ای که برای اندازه گیری به کار می‌رود و در روشهای اجرایی به استفاده از آن اشاره شده‌است، نیاز به تعیین صحت و دقت یا کالیبراسیون دارد.

[14] - تغییرات قائم دما (گرادیان قائم دما). با صعود از سطح زمین هر چه بالاتر رویم دمای هوا کاهش پیدا می كند . نسبت كاهش دما به ارتفاع را در جو ، گرادیان عمودی دما گویند .كاهش دما در ارتفاعات بالاتر سه دلیل عمده دارد :
1-    منبع اصلی گرما برای هوا سطح زمین می باشد . بدیهی است با دور شدن از منبع گرما دمای هوا کاهش می یابد.
2-    مقدار بخار آب به تدریج كه بالا می رویم كم می شود ، لذا در ارتفاعات بالا تر هوا نمی تواند گرمای زیادی در خود نگهدارد.
هوا در نتیجه گرم شدن زمین به طرف بالا صعود می كند و در هنگام صعود منبسط شده و در جه حرارت آن كم می شود .

[15] -  گرادیان) به  انگلیسی ( gradian واحد زاویه مسطح  برابر با  یک چهارصدم یک گردش .

The gradian is a unit of plane angle, equivalent to ¹⁄₄₀₀ of a turn

همچنین: The gradian is a unit of plane angle, equivalent to ¹⁄₄₀₀ of a turn.

[16] - Sling psychrometer.

[17] - به عنوان نمونه عملی و رایج در ایران نک.  مدیا یا بستر این نوع فیلترها از جنس الیاف شیشه ای بهم پیوسته (امرگلاس یا امرکول) عموماً به ضخامت 25و یا 100 میلیمتر می باشد که پس از برش در داخل قاب مقوایی مقاوم و یا فلزی قرارداده میشود که قسمتهای باز قاب مقوایی در بر گیرنده 75 درصد از سطح قاب جهت عبور هوا  از سطح فیلتر می باشد ،  فیلترهای الیاف شیشه ای بصورت پد در ابعاد مختلف با قاب و بدون قاب و یا بصورت فیلترهای رول (رولوماتیک) 20متری و 40 متری در عرضهای مختلف عرضه میگردد .
مشخصات فنی :
در طبقه بندی یورونت تحت درجه ی ای یو 2 ، 3 و 4 قرارداشته و افت فشار اولیه آن در سرعت هوای عبوری 5/2 متر بر ثانیه 25 تا 30 پاسکال بوده و قدرت جذب خاک مصنوعی آن از نقطه نظر راندمان وزنی بین 70 تا 98  درصد اندازه‌گیری شده است . افت فشار نهائی پیشنهادی  این نوع فیلترها 20 پاسکال می باشد . ابعاد متداول این پیش فیلترها برابر 595*595*و295*595 و 490*490  میلیمتر و با ضخامتهای 50 و 100 میلیمتر می باشد . ابعاد غیر متداول نیز پذیرفته میشود . 
موارد مصرف : این پیش فیلترها بصورت گسترده ای در هواساز ، کارخانجات داروسازی ، بیمارستانها ، کوره های رنگ، هودهای آشپزخانه و همچنین در مکانهائیکه دارای حرارت می باشند قبل از فیلترهای پانل، کیسه ای ، هپا  و  اولپا بکار گرفته می شوند تاعمر مفید فیلترهای نامبرده را افزایش دهند .   کد سفارش این پیش فیلترها     SAF-Amer/G        و   SAF-Amer/C   می باشد .

[18] - Damp mopping.

[19] - High-tech.

[20] - Air-lock.

[21] - Microflora.

[22] - Inventory.

[23] - Buffering.

[24] - Mountings.

[25] - Curing.

[26] - Off-gassing.

[27]- فوت شمع (FC: foot-candle) واحد انگلیسی روشنائی برابر با یک لوِمن بر یک فوت مربع است.  فرهنگ اصطلاحات علمی بنیاد فرهنگ ایران.

  لومِن(Lumen ) واحد اندازه‌گیری شار نوری و برابر است با مقدار نوری که از منبعی نقطه‌ای به شدت یک کاندلا (شمع) داخل مخروطی به زاویه رأس یک استرادیان پخش می‌شود.

رابطه لومن و کاندلا (شمع) به صورت زیر بیان می‌شود: 1 lm = 1 cd·sr.  ویکی پدیا با کمی آرایش و پیرایش.

[28] - Incandescent light. 

[29] - امروزه روز لامپ های روشنائی ال ائی دی خیال همه را از بابت "فرو" و "فرا"، هر دو، راحت کرده است.  مصرف ناچیز انرژی و دوامی که پهلو به ابد می زند نیز مزایای کمی نیست!  این دست لامپ ها فعلا به علت نو بودن فن آوری کمی گرانند که گمانم به مرور این هم حل می شود.   از نخستین انتشار متن اصلی این کتاب توسط انتشارات راتلج بسال 1994 میلادی و ترجمه بد فرجام ما از آن در  حدود سالهای  9-1388خورشیدی در سازمان شهید میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری و سفارت سیار سیاسی و انواع و اقسام آش کشکِ خاله و دوغ چمخاله، فیبر نوری که هچ، لامپ های روشنائی ال ائی دی اختراع و رایج شده که گذشته از مصرف ناچیز و عمر بس طولانی هیچ بازه فرابنفشی ندارد و بازه فروسرخ آن هم ناچیز است.  بنگرید به متن و لینک زیر و اندیشه کنید اوضاع و دوائی سرِ کلِ ما را!!

 LED lamps do no emit UV radiation which means that organic materials such as manuscripts, artwork and artifacts are not harmed. This benefit is particularly useful for museums and galleries where existing halogen lamps can cause UV degradation of displayed materials. Another benefit of LED’s having no UV emissions is that insects are not attracted to LED lights. LED lamps are therefore ideal for use in the food industry and as well as buildings which run external lighting for illumination.

http://www.matrixled.com.au

[30] - Latex paint.

[31] - Stolow, Nathan (1977) "The Microclimate: A Localized Solution," Washington, DC: American Association of Museums, p. 1.