۱۳۹۲ فروردین ۲۱, چهارشنبه

اسدی طوسی و لُغَت فُرس او


ابونصر علی بن احمد اسدی طوسی شاعر ایرانی قرن پنجم هجری و سرایندهٔ اثر حماسیگرشاسپ‌نامه است. وی در سال ۴۶۵ هجری در گذشت. مقبره وی در تبریز است.
اسدی از چند جهت دیگر هم در تاریخ ادبیات ایران حائز اهمیت است: کهن‌ترین دستنویس فارسی که به دست آمده‌است به خط اسدی طوسی‌است. علاوه بر این وی نخستین واژه‌نامهٔ فارسی را (بنا بر آنچه امروز ما رسیده‌است) به نام لغت فرس تدوین کرد.

محتویات

  [نمایش] 

آثار و افکار اسدی [ویرایش]

مقبرةالشعرای تبریز، محل دفن حدود ۴۰۰ تن از دانشمندان و ادیبان نام‌آور ایران است.
اسدی به داستان‌سرایی گرائیده و به نظم داستان‌هایی که از بسیاری جهات به شاهنامه فردوسینزدیک است، پرداخته است. شعرهای اسدی به واسطه تناسب و حسن استعمال، جلوه خاصی یافته و به تشبیه و مجازهای تازه و صنایع لفظی و معنوی مشحون است. اسدی طوسی از علمای لغت بوده و در این فن استاد بوده و بسیاری از دیوان‌های گذشتگان را به دقت و ژرف‌نگری خوانده و لغات کمیاب را به دست آورده و گاهی همان کلمات را در اشعار خود به کار برده و بدین سبب در گرشاسب‌نامه بسیاری از لغات فارسی که حتی در اشعار قرن پنجم و ششم هم کم‌تر استعمال شده است، دیده می‌شود. آوردن این لغات اگرچه نظر به حفظ زبان، شایسته تحسین و یکی از دلایل برتری این منظومه است اما تا حدی به فصاحت و رواج آن آسیب رسانده است. بهترین گواه، آن است که شاهنامه فردوسی که چندین برابر منظومه اسدی است از این کلمات کمتر دارد، با این‌که عنایتفردوسی به نگهداری زبان بیشتر بوده است.

گرشاسپ‌نامه [ویرایش]

موضوع این کتاب، داستان پهلوانی است به نام گرشاسب که برحسب روایات پدر نریمان، نیای رستمبوده و در هند و دیگر سرزمین‌ها رزم‌ها کرده و نام‌آور شده است. این کتاب در تاریخ ۴۵۸ هجری قمرییعنی ۵۸ سال پس از اختتام شاهنامه فردوسی به انجام رسیده است. گرشاسپ‌نامه از روی گرشاسپ‌نامه‌ای که ابوالمؤید بلخی شاعر و نویسنده قرن چهارم به نثر آورده است، اقتباس شده و ظاهرأ جزو داستان‌های شاهنامه ابومنصوری هم بوده است. گرشاسب‌نامه منظوم با اصل داستاناختلاف چندانی ندارد و اسدی تغییری در آن اعمال ننموده است.

فرهنگ لغات یا لغت فُرس [ویرایش]

اسدی در تألیف این کتاب خدمتی در خور ستایش به زبان فارسی کرده و علاوه بر ضبط و تعریف واژگان‌، به ذکر نام و شعرهای پیش‌گامان مانند ابوشکور بلخی، شهید بلخی و رودکی نیز پرداخته است. واژه‌نامه اسدی به جهت دقت و صحت تفسیر، بهترین واژه‌نامه و نیز قدیمی‌ترین فرهنگ موجود در زبان فارسی است.

آثار [ویرایش]

صاحب مجمع‌الفصحا چهار قصیده مناظره را به نام اسدی توسی مشتمل بر مناظره آسمان و زمین -مناظره شب و روز - مناظره مغ و مسلمان -مناظره نیزه و کمان، ضبط کرده است. گرشاسب‌نامه و لغت فرس از آثار بزرگ این شاعر دانشمند است. در زیر، چند بیت از گرشاسب‌نامه به نام «در وصف دختر کورنگ‌شاه و آمدن جمشید نزد وی» درج می‌شود:
جم اندیشه از دل فراموش کردسه جام می از دست او نوش کرد
ز دادار پس یادکردن گرفتبه آهستگی رأی خوردن گرفت
به جم گفت: می دوست داری مگرکه چیزی جز از می نخواهی دگر؟
جمش گفت: دشمن ندارمش نیزشکیبد دلم گر نیابمش نیز
به اندازه به، هرکه او می‌خوردکه چون خورد افزون، بکاهد خرد
عروسی است می، شادی آیین اوکه باید خرد داد کابین او
ز دل برکشد می، تف درد و تابچنان چون بخار زمین، آفتاب
دل تیره را روشنایی می استکه را کوفت می، مومیایی می است
به رادی کشد زفت، بدمرد راکند سرخ رخساره زرد را
به خاموش، چیره‌زبانی دهدبه فرتوت، زور جوانی دهد
خورش را گوارش، می افزون کندز دل درد و انده بیرون کند
خورش نِه بر ِمیهمان، گونه گونمگویش از این کم خور و زآن فزون
اگرچه بود میزبان خوش‌زبانپزشکی نه نغز آید از میزبان

منابع [ویرایش]

پ
  • شاعران پارسی‌گو
  • شاعران پارسی‌گوی سده پنجم (قمری)
  • مدفونان در مقبرةالشعر


    • لُغَتِ فُرْسْ یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامهٔ مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سدهٔ پنجم هجری آن را تألیف کرده‌است.[۱]

    محتویات

      [نمایش] 

    تاریخچه [ویرایش]

    این فرهنگ بعد از رساله ابوحفض سغدی و تفاسیر فی لغه الفرس به تالیف شرف‌الزمان قطران بن منصور ارموی شاعر معروف (۴۶۵ هجری قمری) نگاشته شده‌است که از این دو اثر اثری نیست در نتیجه کتاب لغت فرس اولین فرهنگ لغت موجود است.[۲]

    دلیل نگارش [ویرایش]

    گفته می‌شود نگارش این واژه‌نامه به تشویق اردشیر بن دیلمسپار قطبی نجمی (شاعر) بوده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایهٔ حرف آخر آن‌ها است.[۳]
    اسدی همان‌گونه که خود در کتاب لغت فرس گفته‌است این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند.[۱]

    اشکالات [ویرایش]

    مطالب این کتاب طی سال‌های متوالی تغییرات بسیاری داشته و در هر زمان برای تکمیل به آن مطلبی را افزوده‌اند چنانکه به جرات نمی‌توان گفت آنچه از اسدیست کدامست با این همه کتاب جالب و سودمندی است و اساس کار همه فرهنگ‌نویسان بعد از اسدی بوده است. [۴]

    منبع [ویرایش]

    1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران(جلد دوم)، انتشارات فردوس، چاپ هفدهم
    2. ↑ مقدمه فرهنگ معین
    3. ↑ عزیزالله، علیزاده. فرهنگ عمید. راه رشد، ۱۳۸۹. شابک ‎۹۷۸-۶۰۰-۵۰۰۹-۶۷-۵.
    4. ↑ مقدمه فرهنگ معین

    ارسال شده توسط در