بانك اطلاعات كتب و نسخ خطی
دیوان حافظ شیرازی (2)
اطلاعات كتاب اصلی:
در صفحات:578تا584
زبان كتاب:فارسی
مولف:شمس الدین محمد بن كمال الدین متخلص به حافظ و مشهور به خواجه مطلق ( در زبان ادبا ) و خواجه حافظ
توضیحات درباره مولف كتابخانه ص 725 مجالس -
العشاق مجلس چهلم،مجالس المومنین ص 303 - 304، هفت اقلیم ص 180 - 183، ریاض العارفین ( چاپ
اول ) ص 167 - 185، مجمع الفصحا ج 2 ص 11 - 14، فارسنامه ناصری ص 144 و 145 گفتار دوم،
آثار عجم فرصت الدوله ص 169 - 173، طرائق الحقائق ص 305 - 307 ج 2، مقدمه دیوان
چاپ قدسی و مقدمه چاپ آقای پژمان.
همه اطلاعات: [ 522 ] دیوان حافظ شیرازی ( فارسی)
شمس الدین محمد بن كمال الدین متخلص به حافظ و مشهور به خواجه مطلق
(در زبان ادبا ) و خواجه حافظ ، از مشاهیر شعرا و معاریف سخنوران ایران میباشد،
از آثار موجوده او كمال نفسانی و اطلاعات حكمی و عرفانی وی هویدا و بنابر تصریح
خود وی قرآن كریم را با چهارده قرائت در حفظ داشته و آنچه نصیبش گردیده
همه را از دولت قرآن دانسته و بدین مناسبت تخلص خود را حافظ قرار داده
و مدعی شده كه چون وی كسی لطائف حكمی را با نكات قرآنی جمع ننموده،
خداوندگار نگارنده حضرت آقای حاج شیخ یوسف حدائق ادام الله ظله العالی كه
شصت سال از شصت و شش سال عمر خویش را در تعلم و تعلیم اخبار ماثوره از اهل
بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و تفسیر قرآن كریم و فقه و اصول و حكمت
صرف نموده و با اصول و مبانی و آثار عرفا هماره سروكار داشته چندیست كه بمطالعه
این دیوان اشتغال و ادعای این بزرگ را تصدیق و طالبین را بشرح ابیات و مقالات
این لسان الغیب و تطبیق آنها با آیات و اخبار و قواعد حكمی مستفید میفرمایند.
بنابر مقدمه ای كه معاصر وی محمد گل اندام كه از نگارش وی ظاهرست در
مجلس درس قوام الدین عبدالله با خواجه شریك در استفاده بوده، خواجه بنظم
و ترتیب اشعار خود نپرداخته و استاد مكرر دستور فرموده كه گل اندام بدین كار
مبادرت نماید ولی تا پس از مرگ استاد و خواجه موفق بدین كار نگردیده و پس
از آن بجمع و ترتیب آن پرداخته عین عبارت مقدمه اینست: " محافظت درس
قرآن و ملازمت شغل سلطان و تحشیه كشاف و مصباح و مطالعه مطالع و مفتاح (1)
{1} و تحصیل قوانین ادب و تحسین دوانین عرب از جمع ابیات و غزلیاتش مانع آمدی
و از تدوین و اثبات ابیاتش وازِع گَشتی الخ "
بنابراین نسبت تالیف تفسیری بخواجه درست خواهد بود ولی بدبختانه تاكنون
نسخه ای از آن بدست نیامده است و از جمله: " ملازمت شغل سلطان " كه در مقدمه
است معلوم میشود كه در دستگاه شیخ ابواسحق و آل مظفر مقام دبیری داشته
و نگارنده مجموعه ای كه شامل چند رساله و چندین مكتوب مركب از نظم و نثر
میباشد و بسال 786 نگاشته شده در كتب خطی مجلس شورای ملی ایران یافته و با ادله ای
كه در فهرست آنجا خواهد نوشت آنرا از خواجه میداند، و موید كامل بر صحت
قول گل اندام خواهد بود.
تولد خواجه مسلما بسال 728 بوده چرا كه در كاغذیكه بپادشاه هند نوشته
و معذرت از رفتن خود خواسته شمار عمر خود را پنجاه و پنج معین نموده و مرحوم
فرصت الدوله در " دریای كبیر" دعوت شاه محمود بهمنی پادشاه دكن را از خواجه
و قصد رفتن و عدم موفقیت او را بسال 783 معین نموده (این قسمت را شاعر شهیر
و دانشمند نِحریر و خطاط كم نظیر معاصر محمد حسینی متخلص به قدسی كه از شعرای
معمر و بزرگوار كنونی شیراز اند از كتاب مذكور در مقدمه دیوان حافظ كه بخط
ایشان در بمبئی چاپ گردیده نگاشته اند) و سال وفات ایشانرا شعرا " خاك مصلی "
كه سال 791 را میرساند یافته اند ولی جامی در نفحات الانس و سلطان حسین بایُقرا
در مجالس و هدایت در ریاض العارفین بسال 792 نوشته اند و این اختلاف ناشی
از اینست كه قطعه ایرا كه گل اندام در اواخر مقدمه خود بر دیوان نوشته:
بسال ذال و صاد و حرف اول ز دور هجرت میمون احمد
بسوی جنت اعلی روان شد فرید عهد شمس الدین محمد
بخاك پاك او چون بر گذشتم نگه كردم صفا و نور مرقد
و برخی آنرا بسال باوصاد و ذال ابجد ثبت كرده اند، بنابراین 792 میشود چنانكه
بنابر روایت اول 791 خواهد بود و مرحوم اعتصام در ص 213 فهرست كتب
خطی مجلس بنقل از تذكره نویسان سال 794 و 795 را نیز در وفات خواجه نقل
كرده اند ولی در ماخذی كه (1) {2} نگارنده در این هنگام بانها مراجعه نموده این
دو سال اخیر ثبت نگردیده است.
معاصرین خواجه شاه داعی الله، شاه نعمت الله، سید ابو الوفا، شیخ علی كلا،
شیخ زین الدین خوافی، كمال خجندی و شاه ابو اسحق و شاه منصور و شاه شجاع
و شاه محمود پادشاه دكن بوده و در دیوان وی بنام بعضی از ایشان اشعار و
مدایحی ثبت گردیده است.
اشعار خواجه از همان عصر و اوانِ انشاء مطلوب عام و خاص گردیده و خواجه را هم شهره
آفاق كرده، گروهی از معاصرین هم به وی رشگ برده و خود وی در مقطع غزلی گفته:
حسد چه میبری ای سست نظم بر حافظ قبول خاطر و لطف سخن خدا داد است
و همین مطلوبیت و زیادی نسخه برداشتن از آن باعث تحریف و تصحیف بسیار در
آن گردیده و اشعار دیگران هم كه اندك شباهتی باشعار حافظ داشته ( در بعضی از
موارد هم بسیار مبائن با سبك و روش اوست) در دیوان اوداخل شده و تشخیص
آن بسیار كاری دشوار و جز ادیب بارع و سخن شناس ماهر نمی تواند غث {و ثمین جدا کند}
نسخه های مكرر این كتاب
ماخذ كتاب:كتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری سپهسالار - جلد2
در صفحات:582تا582
ردیف كتاب :2
كد دستیابی كتاب:( 202 ) .
نام كتابخانه: كتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری شهر: تهران
تاریخ كتابت:1005
مهدی الیه:بامر علی بن نظام در شهر لار (از توابع فارس است)
آسیب دیدگی: چندین برگ از اول و آخر وصالی شده و نام كاتب از میان رفته است.
همه اطلاعات: ( 1181 )
دیوان حافظ و دیوان قاسم انوار این نسخه بسال 1005 بامر علی بن نظام در شهر لار ( از توابع
فارس است ) بخط نستعلیق خوب نوشته شده، نویسنده صفحه
دست راست را اشعار حافظ ( در حدود 5000 بیت است)
و دست چپ را دیوان قاسم انوار ( قاسمی) ( نیز در همان
حدود از ابیات است) نوشته و تا پنج برگ به اخر مانده همین كار را كرده و چون
دیوان خواجه به آخر رسیده تمام پنج ورق را از اشعار قاسمی پركرده و ملتزم شده
كه در آخر صفحه غزل هر یك را تمام كند، دو صفحه اول هر یك دارای سرلوحی
زیبا و اطراف آنها تذهیب و نقاشی گردیده و میان سطرهای آنها طلااندازی و نقاشی
شده ، چندین برگ از اول و آخر وصالی شده و نام كاتب از میان رفته است.
جلد تیماجی. كاغذ كشمیری . واقف سپهسالار . قطع وزیری. شماره اوراق ( 310 ) صفحه ای
( 20 ) سطر. طول ( 2/1 28 سانتیمتر ). عرض ( 2/1 14 سانتیمتر ) . شماره كتابخانه ( 202 ).
