مبارک‌آباد \ mobārak-ābād \ ، باغ ـ روستایی آباد در شمیران در دورۀ قاجار، و امروزه محله‌ای واقع در محدودۀ منطقۀ ۴ شهرداری، در شمال شرقی تهران.
روستای مبارک‌آباد که در گذشته به کاظم‌آباد نیز معروف بوده، و در دورۀ فتحعلی شاه قاجار، از روستاهای آباد شمیران به شمار می‌آمده است، نخست به مهدی ملک‌الکتاب فراهانی، داماد میرزا عیسى قائم‌مقام بزرگ فراهانی (د ۱۲۳۸ ق) و از شاعران و خوش‌نویسان دورۀ فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار، تعلق داشت (بامداد، ۴ / ۱۶۸)، اما پس از آنکه به دنبال قتل میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام بزرگ فراهانی (د ۱۲۵۱ ق)، پسر عیسى قائم‌مقام بزرگ، ملک‌الکتاب از بیم جان به قم رفت و در حرم حضرت معصومه (ع) بست نشست، تمامی اموال و املاکش ازجمله روستای مبارک‌آباد به دستور محمد شاه مصادره شد و به میرزا نصرالله صدرالممالک اردبیلی، از صوفیان نعمت‌اللٰهی که با حاجی میرزا آقاسی روابطی نزدیک داشت، واگذار شد؛ البته میرزا تقی‌خان امیرکبیر در دورۀ صدارتش مالکیت این املاک را به ملک‌الکتاب بازگرداند (همو، ۴ / ۱۷۰؛ فراهانی، «یا» ـ «یج»؛ خان‌ملک، ۳۲۲-۳۲۳).
روستای مبارک‌آباد در دورۀ مظفری به عین‌الدوله (د ۱۳۴۶ ق)، صدراعظم مظفرالدین شاه، تعلق داشت و وی عمارتی باشکوه نیز در آنجا بنا کرده بود (نک : ه د، عین‌الدوله، عمارت). در ۱۳۲۴ ق، هم‌زمان با جنبش مشروطه‌خواهی مردم ایران، شماری از علما، تجار و رؤسای اصناف که از ستمگریهای عین‌الدوله به ستوه آمده بودند، عزل او را از مظفرالدین شاه درخواست کردند. عین‌الدوله که اوضاع را مناسب نمی‌دید، به ملک خود در مبارک‌آباد رفت و در برابر خواستۀ مخالفان پایداری کرد و استعفا نداد. مظفرالدین شاه پس از برگشت از سفر فرنگ، اوضاع را مطلوب ندید؛ ازاین‌رو، ناصرالملک را به مبارک‌آباد نزد عین‌الدوله فرستاد و وی نیز صدراعظم را مجبور به استعفا کرد (معیرالممالک، رجال ... ، ۲۰۶).
ظاهراً باغ ـ روستای مبارک‌آباد در ۱۳۲۹ ق، آبادی و طراوت خود را از دست داده بود. به گزارش معیرالممالک، در همین سال در مبارک‌آباد اثری از درختان سرسبز و باغهای میوه نبوده است (نک : همو، وقایع ... ، ۷۵). بعدها رضاخان هروی (بصیرالدوله) بخشی از این منطقه را به‌صورت اقساط از عین‌الدوله خریداری کرد. پس از فوت رضاخان هروی، این اراضی به مالکیت خاندان هروی ازجمله بدرالسلطنه، دختر وی، و همسر عیسى صدیق، از دانشمندان برجستۀ دورۀ پهلوی اول و دوم، درآمد. نام میدان هروی که امروزه در این محله واقع است، برگرفته از نام همین خاندان است. در دورۀ قاجار، اراضی مبارک‌آباد به همراه اراضی لویزان و شمس‌آباد یک منطقه به شمار می‌رفتند، اما بعدها، از یکدیگر جدا شدند (ستوده، ۲ / ۷۴۷؛ «شناسنامه ... »، بش ؛ صدیق، ۲۹۹-۳۰۲).
پیش از ضمیمه‌شدن اراضی روستای مبارک‌آباد به تهران بزرگ، اقتصاد اهالی این روستا برپایۀ کشاورزی و کارگری در مهمات‌سازی در سلطنت‌آباد (امروزه پاسداران) استوار بود. غلات، بنشن، صیفی‌جات، انار و انجیر از عمده محصولات کشاورزی این منطقه به شمار می‌رفت. آب مورد نیاز اهالی برای آشامیدن و کشاورزی نیز از قناتی که از لویزان سرچشمه می‌گرفت، تأمین می‌شد. گفتنی است در ۱۳۲۸ ش، مزرعۀ مخلص‌آباد جزو این روستا بوده است (کریمان، ۴۴۱؛ فرهنگ ... ، ۱ / ۲۰۰؛ معتمدی، ۳۹۳؛ طباطبایی، ۱۶۴).
مبارک‌آباد در سرشماری ۱۳۳۵ ش، ۱۱۳ تن جمعیت داشته است ( گزارش ... ، ۶). در آن سالها، این روستا بار دیگر طراوت خود را به دست آورده، و مکانی برای ساخت ویلاهای تابستانی اعیان شده بود («تاریخچه ... »، بش ). روستای مبارک‌آباد در اواسط دهۀ ۱۳۴۰ ش در جریان توسعۀ شهری، به شهر تهران ضمیمه، و از آن پس به یکی از محله‌های این شهر بدل شد.
امروزه (۱۳۸۸ ش)، محلۀ مبارک‌آباد از شمال به بزرگراه شهید بابایی، از جنوب به بزرگراه شهید زین‌الدین، از شرق به بزرگراه امام علی، و از غرب به بزرگراه شهید صیاد شیرازی منتهی می‌شود. براساس تقسیمات شورایاری محله‌ها در ۱۳۸۷ ش، محله‌های مبارک‌آباد و حسین‌آباد با یکدیگر ادغام، و از آن پس یک محله شدند. دانشکدۀ شهید رجایی، نگارخانۀ برگ، خانۀ فرهنگ صدف واقع در بوستان صدف، و مسجد جامع مبارک‌آباد جملگی در این محله واقع‌اند. دربارۀ سبب نام‌گذاری مبارک‌آباد گفته می‌شود از آنجا که در گذشته، این اراضی برای کشاورزی بسیار مرغوب، و به‌سبب فراوانی محصول، برای کشاورزان منطقه پربرکت و مبارک بوده، مبارک‌آباد نامیده شده است (طباطبایی، همانجا؛ «تاریخچه»، بش ؛ محمودیان، ۲۰).
مآخذ
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۵۷ ش؛ «تاریخچۀ منطقه»، شهرداری تهران[۱] (مل )؛ خان‌ملک‌ساسانی، احمد، سیاستگران دورۀ قاجار، تهران، ۱۳۳۸ ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، ۱۳۷۴ ش؛ «شناسنامۀ محلات منطقۀ ۴»، شهرداری تهران[۲] (مل )؛ صدیق، عیسى، یادگار عمر، تهران، ۱۳۴۰ ش؛ طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران ۱۰۰، ویژه‌نامۀ صدسالگی شهرداری تهران، تهران، ۱۳۸۷ ش؛ فراهانی، محمدحسین، حالت، تهران، ۱۳۱۲ ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ ش؛ کریمان، حسین، تهران در گذشته و حال، تهران، ۱۳۵۵ ش؛ گزارش مشروح حوزۀ سرشماری تهران، وزارت کشور، تهران، ۱۳۳۷ ش؛ محمودیان، علی‌اکبر و دیگران، اطلس شهرستان شمیران، تهران، ۱۳۸۱ ش؛ معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، ۱۳۸۱ ش؛ معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، ۱۳۶۱ ش؛ همو، وقایع الزمان، به کوشش خدیجه نظام‌مافی، تهران، ۱۳۶۱ ش؛ نیز:
Tehran ۱, www.tehran.ir / Default.aspx?tabid=۱۷۵۷& language=fa-IR (acc. Jul.۲۲,۲۰۰۲); Tehran ۲, www. tehran.ir / Default.aspx ? language = fa - IR & Page ContentID=۳۰۳۱&tabid=۲۱۴۹۹ (acc. Jul.۲۲,۲۰۰۹).
حسن موسوی‌زاده
