«رویای برادرحسین»؛ نماینده علی خامنهای در کیهان و تهدید مدام به بستن تنگه هرمز
- مسعود آذر
- بیبیسی
حسین شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان به مناسبتهای مختلف خواهان بستن تنگه هرمز شده و چند روز پیش بار دیگر تهدید کرد که «تنگههرمز را به روی تمامی کشتیهای نفتکش و حتی کشتیهای حامل کالای تجاری و تسلیحاتی دشمن میبندیم».
تهدیدهای پیدرپی نماینده آیتالله خامنهای در موسسه کیهان برای بستن تنگه هرمز یکی از پرتکرارترین پیشنهادات او برای سیاستخارجی ایران شناخته میشود تا جایی که منتقدانش از بستن تنگه هرمز به عنوان «رویای برادرحسین» یاد میکنند و این دستمایه طنز در رسانهها شده است.
رضا رشیدپور، مجری شناخته شده تلویزیون در کنایه به تکرار پیشنهاد آقای شریعتمداری در شبکه ایکس نوشت: «من هر دردی داشتم مادر بزرگم میگفت چایی نبات بخور؛ مثل بستن تنگه هرمز».
فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم هم گفت «حکومت اسلامی» به حسین شریعتمداری بستن تنگه هرمز «بدهکار» است و اگر یک بار تنگه هرمز را ببندیم مشکلات حل میشود.
یادداشت آقای شریعتمداری در سوم اردیبهشتماه در حالی نوشته شده است که در مورد برنامه هستهای و اختلافات ایران و آمریکا در چند هفته گذشته مذاکراتی در مسقط و رم در جریان بوده است.
End of پربینندهترینها
«رویای برادرحسین»
مرور بایگانی روزنامه کیهان در سالهای گذشته نشان میدهد که این روزنامه به طرق مختلف درباره بستن تنگه هرمز تیتر و مطلب نوشته است.
انتشار یادداشتهای حسین شریعتمداری که معمولا با واکنش رسانهها روبرو میشود، فقط بخشی از مطالب مربوط به تنگه هرمز است. ستون خوانندگان، ستون «گفت و شنود»، یادداشت مهمان، نقل قول از مقامهای خارجی، ترجمه یادداشت روزنامههای غربی و اسرائیلی، انتشار و برجسته کردن گزارشها و اظهارات مسئولان درباره بستن تنگه هرمز از جمله دیگر مطالبی است که در این روزنامه به این موضوع اختصاص داده شدهاند.
به عنوان نمونه در ۱۹ فروردینماه ۱۴۰۴ در ستون خوانندگان و بخش یادداشت به نقش تنگه هرمز در مذاکرات ایران و آمریکا اشاره شد و در ۳۱ فررودینماه نیز مطلبی به همین مضمون در ستون خوانندگان منتشر شد.
آقای شریعتمداری، چهره نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی ایران و مخالف مذاکره با آمریکا همچون گذشته با بیاعتمادی و نظرمنفی به نتیجه گفتوگوهای ایران و آمریکا مطالبی نوشته است. در بین نوشتههای اخیر او، میتوان به نوشته ۲۴ فروردینماه او اشاره کرد که با بیان خوشبینی از یک منبع «موثق» به مذاکرات روی خوش نشان داد و پس از ده روز مجدد خواستار استفاده از اهرم تنگه هرمز برای مقابله با تهدیدها شد.
در رسانهها از این روزنامهنگار اصولگرا به عنوان کسی یاد میشود که از «مصونیت آهنین قضایی» برخوردار است و به رغم دادگاهی شدن در موارد مختلف، مانعی برای فعالیت رسانهای او ایجاد نشده است.
۱۶ فروردینماه ۱۴۰۴ درحالی که یک هفته به اولین جلسه مذاکرات نمایندگان ایران و آمریکا در مسقط مانده بود، روزنامه کیهان از احتمال شلیک به ترامپ «به انتقام خون شهید سلیمانی» نوشت.
با انتشار این خبر در یک روز ۱۶ هزار امضا برای برخورد با حسین شریعتمداری جمع شد و این مطلب مصداق «خلاف امنیت و منافع ملی» دانسته شد، اما هیات نظارت بر مطبوعات ایران بدون اشاره به اسم روزنامه و آقای شریعتمداری اعلام کرد که «به مدیر مسئول آن تذکر رسمی داده است».
در موردی دیگر حسین شریعتمداری در ۲۹ دی ماه ۱۴۰۳ در یادداشتی با عنوان «کاش حاج قاسم بود...» بستن تنگه هرمز را یکی از اهرمهای قدرتمند ایران برای مقابله با تحریمهای آمریکا و اروپا دانست و نوشت: «هر بار در کیهان به استفاده از این اهرم برای مقابله با تحریمها و زورگوئیهای آمریکا و اروپا پرداختیم ...برخی از مدعیان اصلاحات پیشنهاد یاد شده را به سخره گرفتند».
۲۵ مهرماه ۱۴۰۳ وقتی اتحادیه اروپا سه شرکت هواپیمایی ایران را تحریم کرد، آقای شریعتمداری مجددا پیشنهاد بستن تنگه هرمز را مطرح کرد.
در ۲۲ فروردینماه ۱۳۹۸ او در واکنش به اضافه کردن سپاه به فهرست گروههای تروریستی در دولت دونالد ترامپ در یادداشتی با عنوان «تردید نکنید تنگه هرمز را ببنیدید»، نوشت «ما از امکانات و دسترسیهای فراوانی برای پاسخ دندانشکن و پشیمانکننده به آمریکا و متحدانش برخورداریم که نباید آنها را از دست بدهیم...از جمله این امکانات، تنگه هرمز است».
او در این مطلب، بخشی از یادداشت آذرماه سال ۱۳۹۰ خودش را بازنشر کرد که «در صورت تحریم صدور نفت ایران بهترین و موثرترین راه مقابله با آن، بستن تنگه هرمز به روی نفتکشهایی است که از این آبراهه عبور میکنند».
او با اشاره به اینکه نیروها و پادگانهای آمریکا در اقصی نقاط جهان در تیررس قرار دارند، تاکید کرده بود که «تنگه هرمز باید به روی برخی از کشورهای عربی نظیر عربستان، بحرین و امارات که با این تصمیم آمریکا همراهی کردهاند نیز بسته شود».
در نمونه دیگر نماینده علی خامنهای در روزنامه کیهان در ۱۹ اردیبهشتماه ۱۳۹۵در یادداشتی با عنوان «سگها را گشودهاند، سنگها را نبندید!» راه حل مقابله با مصادره اموال ایران در آمریکا را بستن تنگه هرمز دانست.
روزنامه کیهان در تاریخ ۸ آبان ۱۴۰۳ یک گام فراتر از مسایل ایران برداشت و در ستون یادداشت مهمان، «راه حل پایانی» بحران غزه و آتشبس در لبنان را بستن تنگه هرمز دانست و خواستار «به خطر انداختن بازار انرژی و مبادلات تجاری» در این تنگه شد.
آیتالله خامنهای و تنگه هرمز
حسین شریعتمداری به عنوان پرچمدار بستن تنگه هرمز شناخته میشود اما تنگه هرمز از بدو تاسیس جمهوری اسلامی ایران همواره به عنوان یک ابزار برای تهدید کشورهای غربی و منطقه بکار رفته است و روزنامه کیهان قبل از مدیریت آقای شریعتمداری در موسسه کیهان (۱۳۷۲) هم به بستن تنگه هرمز توجه داشت.
در زمان جنگ ایران و عراق، ابوالحسن بنیصدر، رئیس جمهور وقت در اول مهرماه ۱۳۵۹ اعلام کرد که «در صورت حمایت کشورهای دیگر از عراق، تنگه هرمز را خواهیم بست».
علیاکبر ولایتی، ویر خارجه وقت ایران هم در مهرماه ۱۳۶۲ در سازمان ملل به دولتها هشدار داد که «اگر صدمهای به منافع حیاتی ما در خلیج فارس وارد شود تنگه هرمز را بطور کامل می بندیم و جلو صدور نفت را میگیریم».
موضوع بستن تنگه هرمز در سخنرانیهای آیتالله خمینی در چندین نوبت مطرح شده است. بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در ۳۱ شهریورماه سال ۱۳۶۲ به کشورهای منطقه و اروپایی اعلام کرد که «دولت ایران مصمم است... با تمام قدرت تنگه هرمز را مسدود کند و اجازه ندهد حتى یک قطره نفت از آنجا صادر شود».
علی خامنهای هم در زمان ریاست جمهوریاش و به عنوان رئیس شورای عالی دفاع بارها درباره اهمیت تنگه هرمز و خلیج فارس سخن گفت.
او در سال ۱۳۶۴ در یک مانور دریایی در تنگه هرمز شرکت کرد و گفت «تهدید ایران برای بستن تنگه هرمز جدی است» و در مهرماه همان سال در خطبههای نماز جمعه تهران اعلام کرد که «ملت مسلمان ایران همانگونه که توانست شاه را بیرون کند و تجاوز صدام را دفع نماید قادر است تنگه هرمز را ببندد».
در ۳۰ تیرماه سال ۱۳۹۷آیتالله علی خامنهای در دیدار با اعضای وزارت خارجه ایران از گفتههای حسن روحانی، رئیس جمهور پیشین ایران که تهدید به بستن تنگه هرمز کرده بود، تمجید کرد.
آقای خامنهای گفت «سخنان رئیس جمهور در سفر اخیر به اروپا مبنی بر اینکه "اگر نفت ایران صادر نشود، نفت هیچ کشوری در منطقه صادر نخواهد شد" سخنانی مهم و حاکی از سیاست و رویکرد نظام است».
«عملیات آخوندک» و «جنگ تمام عیار»
روز دوم مردادماه ۱۳۵۸ روزنامه کیهان تیتر نخستش را به «آماده باش ناوگان آمریکا در تنگه هرمز» اختصاص داد. این تیتر نشان از نگرانی آمریکا و کشورهای اروپایی در قبال سیاست ایران بر این آبراه بینالمللی داشت.
محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه پاسداران خبر داد که آمریکا قصد دارد یک کانال در عمان به جای تنگه هرمز حفاری کند تا ایران نتواند با استفاده از این اهرم، صادرات نفت از خلیج فارس به سوی کشورهای اروپایی و آمریکا را تهدید کند. (۲۲ مهرماه سال ۱۳۶۱)
با وجود کشمکشهایی که در سالهای گذشته برسر بستن یا نبستن این تنگه مطرح شده است اما مهمترین تقابلی که به یک درگیری جدی میان ایران و آمریکا ختم شد به سال ۱۳۶۷ برمیگردد که نقش مهمی در آتش بس و پایان جنگ ایران و عراق داشت.
ماجرا از آنجا شروع شد که آمریکا برای حمایت از کشتیهای نفتکش و مقابله با مینهای ایران در خلیج فارس چند ناو و هلیکوپتر مینروب به آبهای این منطقه فرستاد و عملیات شناسایی خود را افزایش داد.
در ۲۵ فروردین ۱۳۶۷، یکی از مینهای رهاشده به وسیله «ایران ارج» به ناوچه آمریکایی «یو.اس.اس ساموئل بی رابرتز» برخورد کرد.
در پی این حادثه نیروی دریایی آمریکا اعلام کرد که چند مین دیگر را در آبهای محل حادثه پیدا کرده است. شماره سریال مینهای ساخت کره شمالی مشابه مینهای کشفشده در کشتی «ایران ارج» بود.
چهار روز پس از اصابت مین به ناوچه ساموئل رابرتز، نیروی دریایی آمریکا در عملیاتی تلافیجویانه با نام «آخوندک» به دو سکوی نفتی ایران در خلیج فارس و بخشی از نیروی دریایی ایران از جمله ناوچه سهند حمله کرد و شماری از نیروهای ایرانی کشته و زخمی شدند.
روزنامه کیهان در ۳۰ فررودینماه ۱۳۶۷ از «جنگ تمام عیار ایران و آمریکا» خبر داد و یک روز بعد از این درگیری، این روزنامه از قول علی خامنهای به عنوان «رئیس شورای عالی دفاع» نوشت: «زورگویی و قلدری آمریکا را قدرتمندانه پاسخ خواهیم داد».
رژیم حقوقی تنگه هرمز
تنگه هرمز یکی از مهمترین گذرگاههای دریایی جهان است که دریای عمان را به خلیج فارس متصل میکند و نقش اساسی در حملونقل جهانی انرژی ایفا میکند. براساس گزارش خبرگزاری رویترز در سال ۲۰۲۳، روزانه کمی بیش از ۲۰ میلیون بشکه نفت (حدود ۲۰ درصد از تولید جهانی) از این گذرگاه عبور میکند.
از منظر حقوق بینالملل، این تنگه تحت رژیم «عبور ترانزیت» قرار دارد؛ رژیمی که بر اساس کنوانسیون حقوق دریاها (۱۹۸۲) تعریف شده و عبور آزاد تمامی کشتیها – اعم از تجاری و نظامی – را تضمین میکند.
موضع ایران و روزنامه کیهان این است که تنگه هرمز مشمول رژیم «عبور بیضرر» است. در این رژیم، که مختص آبهای سرزمینی کشورهاست، دولت ساحلی میتواند در شرایط اضطراری عبور کشتیها را محدود یا متوقف کند. همچنین، پرواز هواپیماهای خارجی نیز نیازمند اجازه رسمی دولت ساحلی خواهد بود.
با این حال، تحلیلهای حقوقی و نص صریح کنوانسیون دریاها نشان میدهد که موضع ایران فاقد وجاهت حقوقی بینالمللی است. تنها دو تنگه در جهان تحت رژیم عبور بیضرر هستند که نام آنها در کنوانسیون ذکر شده و تنگه هرمز در میان آنها نیست.
کارشناسان حقوق بینالملل بستن تنگه هرمز را «خودکشی سیاسی و اقتصادی» تعبیر میکنند؛ چرا که نه تنها وضعیت منطقه را به شدت بحرانی خواهد کرد، بلکه ضربهای سنگین به وجهه بینالمللی ایران وارد خواهد آورد.
علی بیگدلی، کارشناس روابط بینالملل میگوید: «ما حق ممنوعیت عبور کشتیهای اروپایی از تنگه هرمز را نداریم، بعضی افراد مثل آقای شریعتمداری به دلیل ناآگاهی چنین اظهارنظرهایی میکنند».
آقای بیگدلی به کانال تلگرامی «خبرهای فوری مهم» گفته است: «این نوع نظرات عاطفی و غیرعلمی که آقای شریعتمداری دارند یک نوع اعلام جنگ است».
به نظر میرسد که در صورت اقدام احتمالی ایران به بستن تنگه هرمز – با هر ابزاری، از جمله غرقکردن کشتی – این عمل بهعنوان نقض صریح حقوق بینالملل تلقی خواهد شد. شورای امنیت سازمان ملل متحد با احتمال زیاد واکنش نشان خواهد داد و کشورهایی چون چین و روسیه نیز به دلیل تهدید منافع جهانی، بعید است از چنین اقدامی حمایت کنند و میتواند تحریمهای بینالمللی و اقدامات تلافیجویانه نیز به دنبال داشته باشد.
