Jamshid Kianfar

  · 

‍‍ ‍‍ تاریخ امپراطوری عثمانی ( دوره ۵ جلدی)

تألیف: هامر پورگشتال ،ترجمه: میرزا زکی علی‌آبادی؛ به اهتمام: جمشید کیان‌فر [پیشتر، دودانگه]

وزیری گالینگور، ۴۲۹۲ صفحه ، قیمت دوره: ۲۷۵۰۰۰ تومان

ناصرالدین‌شاه قاجار با تأسیس دارالتألیف و دارالترجمه گام بزرگی در راه پیشبرد فرهنگ ایران زمین برداشت که امروزه نامه دانشوران و صدها ترجمهٔ ارزنده که از آن عصر به یاد مانده گواه صادقی بر این ادعاست. به دستور او اداره دارالترجمه زیر نظر محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه که خود از مترجمین و مؤلفین صاحب‌نام است، انجام می‌گرفت. گاهی شاه شخصاً به افراد فرهنگی مأموریت می‌داد اثری را ترجمه کنند و۷ این کتاب از این گونه آثار است.

این کتاب به بیان تاریخ عثمانی از پیدایش آل عثمان تا سلطنت سلطان عبدالمجید اول می‌پردازد. یوزف فون‌هامر-پورگشتال، خاورشناس برجستهٔ اتریشی‌ در سال ۱۷۷۴ میلادی در شهر گراتس متولد شد. پورگشتال یکی از بزرگترین خاورشناسان اروپا در قرن نوزدهم است. بویژه در ایران‌شناسی و ترک‌شناسی جایگاهی بس ارجمند دارد. در واقع نخستین مطالعات ایرانی در اتریش در آغاز قرن نوزدهم توسط او انجام گرفت. او طی پنجاه سال تحقیق و تتبع بیش از صد کتاب و‌ رساله تألیف کرد. به زبان‌های فارسی، ترکی و عربی تسلط کامل داشت. مهمترین کتاب وی، «تاریخ امپراطوری عثمانی» است که سی سال بر سر تألیف این کتاب عمر گذاشت و از صدها نسخهٔ ترکی و فارسی و عربی و نیز کتب و اسناد اروپایی استفاده کرد. چاپ کتاب از ۱۸۲۷ تا ۱۸۳۵ به طول انجامید و سرانجام در ده جلد منتشر شد. این کتاب مبنای تمام کتاب‌های تاریخی جدید است که دربارهٔ ترکیه عثمانی نوشته شده. دقت نظر مؤلف و توجه او به جزئیات و تفاصیل وقایع که از منابع اصلی و آرشیوها استخراج شده همراه با دید جامع۷ تحلیلی او از سیر حوادث به این کتاب جایگاهی ویژه می‌بخشد.

مترجم کتاب میرزا زکی‌خان از خاندان علی‌آبادی است که از زمان آغامحمدخان به شغل مستوفیگری اشتغال داشتند. وی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در ایران در سال ۱۲۶۰ همراه عده‌ای دیگر برای تحصیل به اروپا فرستاده شد. مدت اقامت آنان در فرانسه حدود سه سال طول کشید. میرزا زکی پس از بازگشت به ایران حدوداً در سال‌های ۱۲۹۳ الی ۱۳۱۳ به دستور ناصرالدین‌شاه این کتاب را از متن فرانسه آن به فارسی ترجمه کرد و برای تکمیل آن، ذیلی از هانری ماتیه را به فارسی ترجمه و بدان اضافه نمود. چنانکه خود می‌گوید: «پورگشتال آلمانی تاریخ مفصل شاهان آل عثمان را از آغاز تا سلطنت سلطان حمید اول تألیف کرده است و من آن را ترجمه نموده‌ام ولی وقایع ایام پنج سلطان دیگر یعنی عبدالحمید اول، سلطان سلیم ثالث، سلطان مصطفی رابع، سلطان محمود ثانی و سلطان عبدالمجید اول را ذکر نکرده، لذا من برای تکمیل کار او و‌ رفع نقص به ترجمه حال این پنج تن از کتاب هانری ماتیه پرداختم.»

اساس کار استاد کیان‌فر برای تصحیح کتاب نسخ موجود در کتابخانه ملی ایران و کتابخانه مجلس بوده. ایشان دربارهٔ روش تصحیح کتاب در مقدمه آورده‌اند که: پس از بررسی‌های گوناگون با صاحب‌نظران بر آن شدم که متن ترجمه را عیناً حفظ و حتی اعلام رجال و اماکن را به همان شیوه‌ای که مترجم ضبط کرده رعایت کنم و تنها ضبط صحیح را بین دو قلاب قرار دهم ..‌. از حاشیه‌نویسی و ارجاع به پاورقی و ضبط اختلاف نسخ که چندان زیاد نبود، سرباز زدم و تنها در دو مورد به زیرنویس پرداختم. نخست برای دادن ضبط لاتین اماکن و رجال از متن فرانسه کتاب و دوم در زمانیکه شخصیتی -از علما و ادبا و رجال- معرفی شده و توضیح متن کتاب کافی به نظر نمی‌رسید.

All reactions:

141You, Cyrus Nasrollahzadeh, Mojtaba Mmohammadi and 138 others