آیا ارسطو مهم‌ترین شخصیت تاریخ است؟
آیا ممکن است ارسطو تأثیرگذارترین فردی باشد که تاکنون زیسته است؟ جان سلرز، فیلسوف بریتانیایی، قطعا چنین باوری دارد.
او استدلال می‌کند که تاثیر این متفکر یونان باستان آن‌قدر فراگیر است که ما حتی متوجه نمی‌شویم تا چه اندازه دنیای ما تحت نفوذ ایده‌های او شکل گرفته است.
از سیاست گرفته تا علم، از ادبیات تا منطق، تاثیر ارسطو همه‌جا دیده می‌شود. او زندگی دریایی را مطالعه کرد و پایه‌های زیست‌شناسی را بنا نهاد. او به بررسی نظام‌های سیاسی مختلف پرداخت و به این ترتیب، پیشگام در علم سیاست شد. تحلیل او از داستان‌سرایی در فن شعر هنوز هم بر سینمای مدرن تاثیرگذار است. در زمینه منطق نیز اصول استدلالی که او مطرح کرد، پایه‌های فلسفه، و حتی عصر دیجیتال را بنا نهاد.
سلرز، که استاد دانشگاه رویال هالووی لندن است، می‌داند که ادعایش جسورانه است. اما او اصرار دارد که تاثیر ارسطو بی‌نظیر است. او می‌گوید ارسطو «نحوه تفکر ما را شکل داده است».
یک ادعای جسورانه
سلرز در مقاله‌ای برای مجله آنتیگونه جمله‌ای تامل‌برانگیز مطرح می‌کند: «ارسطو نه‌تنها بزرگ‌ترین فیلسوف تاریخ است، بلکه مهم‌ترین انسانی است که تاکنون زیسته است.»
این ادعایی خارق‌العاده است که او در کتاب خود، «ارسطو: درک بزرگ‌ترین فیلسوف جهان»، آن را بیشتر بررسی می‌کند.
سلرز این طور به یاد می‌آورد: «وقتی مطالعه فلسفه را شروع کردم، می‌دانستم که ارسطو مهم است، اما او را شخصیتی دشوار و پیچیده می‌دیدم. هر بار که سعی می‌کردم نوشته‌های او را بخوانم، تقریبا بلافاصله گم می‌شدم.»
با گذشت زمان، او فهمید که برای درک ارسطو باید صبور بود. او می‌گوید: «باید بدانید که چگونه او را بخوانید. آهسته.»
کتاب جان سلرز قصد دارد خوانندگان را در مسیر فهم ایده‌های ارسطو راهنمایی کند و تاثیر ماندگار او را برجسته سازد.
زندگی سرشار از آموختن
در کنار سقراط و افلاطون، ارسطو یکی از سه ستون اصلی فلسفه کلاسیک است. او در شمال یونان متولد شد و در ۱۸ سالگی برای تحصیل در آکادمی افلاطون به آتن رفت. او ۲۰ سال را به‌عنوان دانشجو و استاد در آنجا گذراند.
با اینکه به افلاطون احترام می‌گذاشت، اما دیدگاه‌های مستقلی داشت. پس از مرگ استادش، آتن را ترک کرد و در جزیره لسبوس به مطالعه طبیعت پرداخت. شهرت او گسترش یافت و بعدها برای آموزش پسر فیلیپ، پادشاه مقدونیه، انتخاب شد؛ پسری که بعدها با نام اسکندر مقدونی شناخته شد.
هنگامی که اسکندر فتوحاتش را آغاز کرد، ارسطو به آتن بازگشت و آکادمی خود را تاسیس کرد. او سالهای پایانی عمرش را به تدریس، نوشتن و پژوهش سپری کرد و در ۶۲ سالگی درگذشت.
هرچند تنها بخش کوچکی از آثار او باقی مانده است، اما همچنان نزدیک به یک میلیون واژه از نوشته‌های او موجود است، میراثی شگفت‌انگیز در دنیای اندیشه.
اندیشمند دانشمند
ارسطو نه تنها یک فیلسوف بود، بلکه یکی از نخستین دانشمندان تاریخ نیز محسوب می‌شود.
خیلی پیش از اختراع میکروسکوپ و کشف ژنتیک، او جهان طبیعی را به صورت نظام‌مند مطالعه کرد و حیوانات و گیاهان را دسته‌بندی کرد. این کار او پایه‌های زیست‌شناسی را به‌عنوان یک شاخه علمی بنا نهاد.
البته برخی از نتایج کارهای او بعدها اشتباه از آب درآمدند. اما سلرز استدلال می‌کند که دستاورد اصلی ارسطو روش‌شناسی او بود. او اصرار داشت که مشاهده و شواهد، و نه پیش‌فرض‌های ذهنی، باید مبنای فهم ما از جهان باشد.
این اصل هنوز هم در قلب علم مدرن قرار دارد.
میراث سیاسی و ادبی
ارسطو همین روش نظام‌مند را در سیاست نیز به کار برد.
او قانون اساسی شهرهای مناطق مختلف یونان را گردآوری و مقایسه کرد تا بفهمد چه عواملی باعث شکوفایی برخی جوامع می‌شود و چرا برخی دیگر شکست می‌خورند. این رویکرد، که بر شواهد به‌جای نظرات شخصی متکی بود، تحولی بنیادین در مطالعات اجتماعی به شمار می‌رفت و پایه‌های علوم اجتماعی را بنا نهاد.
تاثیر او بر ادبیات نیز به همان اندازه عمیق بود. در کتاب فن شعر، او نمایشنامه‌های یونانی را تحلیل کرد و داستان‌ها را به سه بخش اساسی آغاز، میانه و پایان تقسیم کرد؛ ساختاری که هنوز هم در فیلم‌ها و کتاب‌های امروزی دیده می‌شود.
پدر منطق و اخلاق
یکی از ماندگارترین دستاوردهای ارسطو، کار او در زمینه منطق بود.
او اصول اساسی را معرفی کرد، از جمله این که هر گزاره‌ای یا درست است یا غلط؛ اصلی که اکنون به عنوان «قانون طرد شق ثالث» شناخته می‌شود. این مفهوم ساده اما قدرتمند، پایه‌گذار بسیاری از مباحث فلسفی و حتی کدهای باینری در دنیای رایانه‌ها شد.
ارسطو همچنین یکی از بزرگ‌ترین پرسش‌های زندگی را بررسی کرد: این که چگونه باید زیست؟
در کتاب اخلاق نیکوماخوسی، او استدلال می‌کند که انسان‌ها زمانی به شکوفایی می‌رسند که تعقل، روابط اجتماعی و کنجکاوی فکری را متعادل کنند. او معتقد بود که زندگی خوب یعنی پرورش خویشتن‌داری، ارتباط با جامعه و دنبال کردن دانش.
تاثیری که دیگر آن را درک نمی‌کنیم
سلرز معتقد است که ایده‌های ارسطو آن چنان عمیق در اندیشه مدرن تنیده شده‌اند که ما دیگر به آن‌ها توجه نمی‌کنیم.
او می‌گوید: «مفاهیم او همه جا هستند، اما ما آن‌ها را بدیهی می‌دانیم.»
پس آیا ارسطو مهم‌ترین شخصیت تاریخ بود؟
سلرز استدلالی محکم ارائه می‌دهد. اما در نهایت، این خواننده است که تصمیم می‌گیرد. آیا ارسطو صرفا یک متفکر بزرگ بود، یا آن طور که سلرز می‌گوید، مهم‌ترین انسان تاریخ؟
