مردخای وانونو مردی که اسرار برنامه هستهای اسرائیل را فاش کرد، کیست؟
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، پس از حمله به ایران گفت: «ما ضربهای به قلب برنامه تسلیحاتی ایران وارد کردیم.»
این حمله تردید کمی در مورد اهداف جنگی اسرائیل باقی گذاشت.
ایران اصرار دارد که برنامه اتمیاش صلحآمیز است، ولی اسرائیل سالهاست که ادعا میکند ایران مخفیانه برنامه ساخت سلاح هستهای را دنبال میکند.
اسرائیل خود سیاست نه تائید و تکذیب را درباره زرادخانه هستهای خود دنبال میکند اما باور در جهان بر این است که اسرائیل دارای سلاحهای هستهای است.
دلیل افشای این موضوع را میتوان به خاطر یک نفر دانست. کسی که افشاگریهایش باعث شد تا عملیات مخفیانه اسرائیل برای تبدیل شدن به قدرت اتمی لو برود.
End of پربینندهترینها
این کار تقریبا آزادی او را برای نزدیک به دو دهه به یغما برد.
وانونو کارمند سابق مرکز تحقیقات هستهای دیمونا بود و تا سال ۱۹۸۵، به مدت ۹ سال در این تأسیسات کار کرد.
اما قبل از ترک شغل خود، مخفیانه دو حلقه عکس از تأسیسات گرفت.
عکسها تجهیزات استخراج مواد رادیواکتیو برای تولید سلاح و آزمایشگاه مدل دستگاه گرماهستهای را نشان میدادند.
در سال ۱۹۸۶، او به یک گروه ضد هستهای در سیدنی استرالیا پیوست و در آنجا بود که با یک روزنامهنگار آزاد کلمبیایی به نام اسکار گوئررو آشنا شد و او را راضی کرد عکسها را منتشر کند.
بنابراین او با پیتر هونام، روزنامهنگار هفتهنامه بریتانیایی ساندی تایمز، تماس گرفت.
در اکتبر ۱۹۸۶، «ساندی تایمز» مقالهای منتشر کرد که بهعنوان یکی از بهترین مقالات روزنامهنگاری بریتانیا شناخته میشود. عنوان این مقاله این بود: «فاش شد: اسرار زرادخانه هستهای اسرائیل»
منبع این مقاله، مردخای وانونو، تکنسین هستهای اسرائیل بود. افشاگری او شک و تردیدها درباره توانایی هستهای کشورش را تایید کرد و نشان داد که برنامه سلاح هستهای آنها بزرگتر و پیشرفتهتر از آن چیزی بوده که تصور میشد.
او در مرکز تحقیقاتی هستهای «دیمونا» در صحرای نگو، حدود ۱۵۰ کیلومتری جنوب بیتالمقدس، کار میکرد.
این هفتهنامه نتیجه گرفت که اسرائیل به ششمین قدرت هستهای جهان تبدیل شده و احتمالا تا ۲۰۰ کلاهک اتمی در اختیار دارد.
پیتر هونام، خبرنگار ساندی تایمز، در گفتوگو با بیبیسی گفت: «ما مضطرب بودیم، خسته بودیم، بیشتر آدمها تا آن موقع چنین داستان بزرگی ننوشته بودند.»
اما روزی که ساندی تایمز این خبر را منتشر کرد -پنجم اکتبر- منبع اصلی آنها ناپدید شده بود.
خیانتکار یا افشاگر؟
پیتر هونام خبرنگار ساندی تایمز نخستین بار مردخای وانونو را در اوت همان سال در سیدنی، استرالیا، ملاقات کرد و از ظاهر او بهتزده شد.
هونام گفت: «وقتی وانونو را دیدم مرد کوچک و نحیف، تا حدودی طاس، بدون اعتمادبهنفس، با پوشش کاملا غیررسمی بود که مطمئنا شبیه یک دانشمند هستهای نبود.»
او افزود: «ولی او تصمیم گرفته بود تا دنیا را از آنچه در دیمونا دیده بود آگاه کند.»
در اواخر ۱۹۸۵، وانونو تصمیم گرفت کارش را ترک کند و با کوله پشتی راهی آسیا شود. چرا که از نحوه رفتار اسرائیل با فلسطینیها و توسعه سلاح هستهای کشورش ناامید شده بود.
پیش از ترک اسرائیل، او دو رول فیلم از داخل تاسیسات هستهای برداشت. عکسهایی که دستگاههایی برای استخراج مواد رادیواکتیو جهت تولید تسلیحات و مدلهای آزمایشگاهی از دستگاههای ترموالکتریکی را نشان میدادند.
این تصمیم او را ابتدا به لندن و ساندی تایمز برد، بعد به رم و ربودهشدن توسط دستگاه اطلاعاتی موساد، و سپس بازگشت به اسرائیل با حکم زندان طولانی انجامید.
پیتر هونام خبرنگار ساندی تایمز گفت: «او شروع کرد داستان بسیار جالبش را شرح دهد که چگونه ابتدا دوربینی بدون فیلم وارد کرد، و سپس بعدا فیلمی را در جورابش مخفی کرد و عکسهایی را شبها و صبح زود بهطور مخفی گرفت.»
سردبیران ساندی تایمز هونام را تشویق کردند تا وانونو را به لندن بیاورد تا صحت داستانش را بررسی کند.
با وجود نگرانیها، وانونو موافقت کرد به بریتانیا پرواز کند. ساندی تایمز او را در هتلی مخفی بیرون لندن سکونت داد.
ولی او بیقرار شد و به هتلی در مرکز لندن انتقال یافت. جایی که اتفاقی غیرمنتظره رخ داد.
هونام گفت: «در آن آخر هفته، او در خیابان با زنی ملاقات کرده بود، چند بار او را دیده بود و با او به سینما رفته بود و من پرسیدم مطمئنی این زن واقعا همان کسی است که میگوید؟»
در مدت اقامتش در لندن، هونام بیشتر نگران امنیت وانونو شد و مرتبا حال او را جویا میشد.
او گفت: «وانونو آخرین بار گفت: من فقط چند روز میخواهم به شمال انگلستان بروم، نگران نباش و من گفتم هر کاری میکنی، دو بار در روز تلفن کن تا من مطمئن شوم که سالمی.»
یک ماه بعد، دولت اسرائیل فاش کرد که وانونو دستگیر شده است. او قربانی یک تله اغواگری در رم شد و بیهوش با قایق به اسرائیل منتقل شد.
در زمان انتقال از زندان در داخل یک ون، او برخی جزئیات از نحوه ربوده شدنش را روی کف دستش نوشت و دستش را پشت شیشه برد تا خبرنگاران منتظر بتوانند این اطلاعات را ببینند.
او گفت که در لندن، یک مأمور موساد متولد آمریکا به نام شریل بنتوف، که خود را به عنوان یک توریست جا زده بود، با او دوست شده بود.
این مامور موساد در ۳۰ سپتامبر او را فریب داد تا چند روزی را با هم به رم بروند. وقتی به آنجا رسید، او را ربودند و بیهوشش کردند.
وانونو در مارس ۱۹۸۷ به اتهام خیانت و جاسوسی محاکمه و به ۱۸ سال زندان محکوم شد. بیشتر از نیمی از این زمان را در انفرادی گذراند.
او در یک مصاحبه ضبط شده از زندان گفت: «میخواستم دنیا از آنچه در جریان است مطلع شود… این خیانت نیست، این اطلاعرسانی به جهان است، بر خلاف سیاستهای اسرائیل.»
او در ۲۱ آوریل ۲۰۰۴ آزاد شد اما اجازه خروج از اسرائیل به او داده نشد.
از آن زمان چند بار بهخاطر نقض شرایط آزادی مشروط یا آزادیش مجددا دستگیر شده است.
وانونو قبل از دستگیری مجدد در سال ۲۰۰۹ فریاد زد: «۱۸ سال است که از من چیزی نگرفتهاید؛ سه ماه دیگر هم چیزی از من نخواهید گرفت! اسرائیل! شرم بر تو.»
معامله پنهان
تا قبل از افشاگریهای وانونو، اطلاعات کمی درباره توانمندیهای هستهای اسرائیل، حتی نزد نزدیکترین متحدانش در دست بود.
باور بر این است که اسرائیل برنامه هستهایاش را اندکی بعد از تاسیس کشور در ۱۹۴۸ آغاز کرد.
دیوید بنگوریون، اولین نخستوزیر این کشور، ارزش بازدارندگی هستهای را فهمید، اما نمیخواست روابط دوستانه با غرب را بهخاطر گسترش سلاحهای غیرمتعارف در منطقهای بی ثبات به خطر بیندازد.
بنابراین اسرائیل به توافقی محرمانه با فرانسه برای ساخت دیمونا دست یافت، نیروگاهی که گمان میرود مواد اولیه سلاحهای هستهای را در دهه ۱۹۶۰ تولید کرده باشد. اسرائیل سالها ادعا میکرد که دیمونا، یک کارخانه نساجی است.
بازرسان آمریکایی در دهه ۱۹۶۰ چند بار از این سایت بازدید کردند، اما گفته میشود از وجود سطوح زیرزمینی بیخبر بودند چون ورودی آسانسورها و تونلها با آجر و گچ پوشانده شده بود.
طبق تخمین مرکز کنترل تسلیحات و عدم اشاعه، اسرائیل هم اکنون حدود ۹۰ کلاهک هستهای دارد.
با این حال، این کشور سیاست رسمی ابهام در مورد قابلیتهای هستهای خود را حفظ کرده است و رهبران اسرائیل طی سالها بارها تکرار کردهاند که «اسرائیل اولین کشوری نخواهد بود که سلاحهای هستهای را وارد خاورمیانه میکند.»
از سال ۱۹۷۰، ۱۹۱ کشور به «معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای» پیوستهاند. توافقی برای جلوگیری از اشاعه هستهای و تشویق به خلع سلاح.
پنج کشور – ایالات متحده، روسیه، بریتانیا، فرانسه و چین – اجازه داشتن سلاح دارند چون قبل از روز نخست ژانویه ۱۹۶۷ بمب اتمی ساخته و آزمایش کرده بودند.
اسرائیل به این معاهده نپیوسته است.
در اسرائیل وانونو را بهعنوان خائن میشناسند، اما هوادارانش در سال ۲۰۰۴ با آزادیاش او را «قهرمان صلح» نامیدند.
او در اولین مصاحبه پس از آزادی با بیبیسی گفت که «پشیمان نیست.»
او در ادامه گفت: «من کاری که کردم، این بود که به دنیا اطلاع دادم چه در خفا در حال انجام است. نگفتم باید اسرائیل را نابود کنیم، یا باید دیمونا را خراب کنیم. گفتم ببینند چه دارند و خواستم خودشان قضاوت کنند.»
