بَمَّت ، نام خانوادگی دوتن از مشاهیر ترک است:
1) حیدر . رهبر جنبش استقلال خواهی قفقاز شمالی ، اندیشمند و نویسنده . در 1308/1890، در ولایت تَمِرخان شورة داغستان زاده شد. در خردسالی پدرش را از دست داد و تحت حمایت مادرش بزرگ شد. نخست علوم اسلامی و عربی را فراگرفت و سپس به تحصیلات عالی پرداخت . در 1331/ 1912 از دانشگاه پطرزبورگ در رشتة حقوق فارغ التحصیل شد و از همین دانشگاه درجة دکتری گرفت . در این هنگام ، در جنبشهای استقلال خواهی شمال قفقاز نقش مهمی داشت و پس از استقلال آن نواحی ، وزیر امورخارجة جمهوری قفقاز شمالی شد. در جمادی الا´خرة 1336/ مارس 1918 با سمت رئیس هیئت ، برای شرکت در کنفرانس صلح ترکیه و قفقاز شمالی ، که در طرابوزان برگزار می شد، به ترکیه رفت . هنگامی که رئیس کمیتة استقلال آذربایجان ـ قفقاز شمالی بود، بر اثر تجاوزات ارضی پی درپی روسها، در 1300 ش /1921، همراه واحدهای نظامی عقب نشینی کرد و به ترکیه پناهنده شد. مدت کوتاهی در طرابوزان اقامت گزید و در آنجا ازدواج کرد و سپس مقیم پاریس شد و به انتشار نشریه ای به نام " قفقاز " پرداخت که مدتها به شش زبان و گاهی ، با افزوده شدن نسخة ترکی ، به هفت زبان منتشر می شد و هدف آن دوام بخشیدن به جنبش استقلال خواهی بود. نادرشاه ، پادشاه افغانستان در 1304 ش / 1925، برای تقدیر از شخصیت او و خدماتش به اسلام ، وی را شهروند افتخاری افغانی اعلام کرد. در 1308 ش / 1929، کتاب " قفقاز و انقلاب روسیه " او منتشر شد. در اثنای جنگ دوم جهانی ، حیدر بمت از دنیای سیاست کناره گرفت و مستقیماً به جهان اسلام روی آورد و به تألیف آثاری دربارة آن پرداخت . در این هنگام ، کاردار سفارت افغانستان در سویس شد. مهمترین اثرش ، " چهره هایی از اسلام " ، را در این دوره منتشر کرد (لوزان 1946، پاریس 1959؛ این اثر به ترکی نیز ترجمه شده است ؛ بهادر دولگر، آنکارا 1963).
حیدر بمت ، که رهبری شایسته و بی باک بود، سراسر عمرش را با پایبندی به باورها و جهان بینی اسلامی سپری کرد و در راه حفظ حقوق مسلمانان کوشید. به عقیدة او، اسلام در جوامع اسلامی ، از لحاظ افکار سیاسی ، عنصر اساسی است و ازینرو لازم است که سرزمینهای مسلمان نشین اتحادیه ای تشکیل بدهند. او در 12فروردین 1344/31مارس 1965، در پاریس درگذشت و در گورستان مسلمانان آن شهر، موسوم به بوبینیی ، مدفون شد. از بمت ، دو فرزند پسر به نامهای نجم الدین و تیمور باقی ماند که از آن دو، نجم الدین (رجوع کنید به ادامة مقاله ) از شخصیتهای معروف جهان اسلام شد.
بمت ، با نام مستعار ژُرژ ریووار نیز آثاری تألیف کرده است که پاره ای از آنها بدین قرار است : " مسئلة قفقاز " (لوزان 1911)؛ " سهم مسلمانان در تمدن " (ژنو1962)؛ " «موقعیت ترکیه » " در لومووا سویس (مونترو، ژوئیة 1943).
منابع :
Bammate collection , ed. IRCICA, Istanbul 1990, XI-XII; Haydar Bammat, Haydar Bammat' i n yay i mlanmam i í otobiyografisi , Istanbul IRCICA Library, no A-5346/1-2; Zeki `Ali, "Haidar Bammate: a noble Muslim figure", Islamic literature , XII/2, Lahor 1965, 1-5.
2) نجم الدین . اندیشمند و مرد سیاسی سرشناس جهان اسلام . در 18 آذر 1301/ 8 دسامبر 1922، در پاریس متولد شد. فرزند حیدر بمت بود. تحصیلات متوسطه را در دبیرستان بوفون پاریس و در اکول نوولِ شایّی سور لوزان ، و تحصیلات عالی را در دانشکدة حقوق دانشگاه لوزان انجام داد. بعدها از همین دانشکده درجة دکتری گرفت و تا 1326 ش / 1947 در دانشگاه سوربون حقوق روم تدریس می کرد. از 1326 ش /1947 تا 1331 ش / 1952، در کالج ترینیتیِ دانشگاه کیمبریج و دانشگاه ازهر در موضوعات اسلامی تحقیق کرد و مدتی بعد، در «مدرسة زبانهای شرقی * » پاریس به این تحقیقات ادامه داد.
نخستین سمت رسمی خود را در 1327 ش / 1948 در سازمان ملل عهده دار شد. در کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در ژنو، به نمایندگی از طرف کشور افغانستان ، شرکت کرد (1328 ش / 1949). از شهریور (سپتامبر) همین سال به عضویت یونسکو درآمد و به ترتیب ، از 1328/ 1949 تا
1333 ش / 1954 مأمور ارشد دفتر مشاورة حقوقی ، از 1333 ش / 1954 تا 1337 ش / 1958 مسئول روابط سیاسی کشورهای عربی ، خاورمیانه و اروپای شرقی ، از 1339 ش / 1960 تا 1343 ش / 1964 مسئول هماهنگی طرح شرق ـ غرب یونسکو، از 1343 ش / 1964 تا 1346 ش /1967 مدیر ] بخش [ علوم انسانی ، از 1349 ش / 1970 تا 1353 ش / 1974 مدیر امور فرهنگی ، از 1354 ش / 1975 تا 1358 ش / 1979 مشاور معاون مدیر کل در ] امور [ فرهنگ و ارتباطات بود. علاوه بر وظیفه اش در یونسکو، از 1355 ش / 1976، نمایندگی پاریس در سازمان کنفرانس اسلامی را نیز بر عهده گرفت و عضو کمیتة تدارک اعلامیة اسلامی حقوق بشر شد و نزد معاون دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی ، با سمت مشاور در هویت فرهنگی ، به فعالیت پرداخت . علاوه بر این ، در فعالیتهای مرکز تحقیقات تاریخی ، هنری و فرهنگی اسلامی استانبول ، شرکت مؤثر داشت .
از 1356 ش /1977، در دانشگاههای پاریس ، از جمله دانشگاه سوربون ، تمدن اسلامی و جامعه شناسی تدریس می کرد. علاوه بر تسلط به زبانهای فرانسه ، انگلیسی ، روسی ، آلمانی ، اسپانیایی و ایتالیایی ، در عربی و فارسی و ژاپنی معلومات ارزنده ای داشت و در مجموع ، از دانش بسیار وسیعی بهره مند بود. او با فعالیتهای علمی خود به فرهنگ اسلامی خدمات زیادی کرد و دربارة تمدن و هنر اسلامی و شهرسازی و علم محیط زیست در اسلام مقاله نوشت و سخنرانی کرد. بمت که به تبعیت افغانستان درآمده بود پس از آنکه روسها در 1358 ش / 1979 افغانستان را اشغال کردند، به شهروندی پاکستان درآمد. در اواخر عمر، کتابخانة شخصی خود را، که از پدر و پدربزرگش به ارث برده و خود در تکمیل آن کوشیده بود، به کتابخانة مرکز تحقیقات تاریخی ، هنری و فرهنگی اسلامی استانبول ـ واقع در سرای (کاخ ) ییلدیز ـ اهدا کرد. در این مرکز فهرست ویژه ای برای کتابهای اهدایی او تهیه شده است (استانبول 1990).
نجم الدین بمت ، که شخصیتی گیرا و خلقیاتی استوار داشت ، برای خدمت به اسلام ، در تمامی همایشهای اسلامی بین المللی که از خاور تا باختر و از شمال تا جنوب برگزار می شد، شرکت می جست و فعالیت می کرد. در 26 دی 1363/ 15 ژانویة 1985 درگذشت و در 5 بهمن /24 ژانویه در گورستان مسلمانان ، بوبینیی ، در جوار قبر پدرش ، به خاک سپرده شد.
آثار. مهمترین آثار منتشر شدة نجم الدین بمت ، از این قرار است : " جنبه هایی از هنر اسلامی " (پاریس 1946)؛
" موضوعات و اوزان در ادب اسلامی " (پاریس 1958)؛ " چهره هایی از جهان اسلام " (پاریس 1959؛ این کتاب در اصل تألیف پدرش ، حیدر بمت ، است و نجم الدین قسمتی از آن را نوشته است )؛ " موقعیت علم و فن در تمدن اسلامی " (لس آنجلس 1964)؛ " مشرق در آیینه " (پاریس بی تا.)؛ " مکه و مدینة امروزی " (پاریس 1980، با همکاری حمزه قائدی و هاشم تیجانی ). دو اثر به نامهای " و پرنده خود در حال گشادن بال " (پاریس 1987) و " شهرهای اسلامی " (پاریس 1987) در بردارندة مقاله ها و سخنرانیهای اوست که پس از مرگش منتشر شده است . گذشته از اینها، او با تهیة برنامه هایی دربارة تمدن اسلام برای تلویزیون فرانسه ، توجه تمام اروپا را به این مسائل جلب کرد.
منابع :
Bammate collection, ed. IRCICA, Istanbul 1990, IX-X, XIII-XVI; Ekmeleddin I hsanog § lu, "Late Professor Necmettin Bammate", Newsletter (ed. IRCICA), no.8, Istanbul 1985, 23-27.
/ اکمل الدین احسان اوغلو ( د. ا. د. ترک ) /
1) حیدر . رهبر جنبش استقلال خواهی قفقاز شمالی ، اندیشمند و نویسنده . در 1308/1890، در ولایت تَمِرخان شورة داغستان زاده شد. در خردسالی پدرش را از دست داد و تحت حمایت مادرش بزرگ شد. نخست علوم اسلامی و عربی را فراگرفت و سپس به تحصیلات عالی پرداخت . در 1331/ 1912 از دانشگاه پطرزبورگ در رشتة حقوق فارغ التحصیل شد و از همین دانشگاه درجة دکتری گرفت . در این هنگام ، در جنبشهای استقلال خواهی شمال قفقاز نقش مهمی داشت و پس از استقلال آن نواحی ، وزیر امورخارجة جمهوری قفقاز شمالی شد. در جمادی الا´خرة 1336/ مارس 1918 با سمت رئیس هیئت ، برای شرکت در کنفرانس صلح ترکیه و قفقاز شمالی ، که در طرابوزان برگزار می شد، به ترکیه رفت . هنگامی که رئیس کمیتة استقلال آذربایجان ـ قفقاز شمالی بود، بر اثر تجاوزات ارضی پی درپی روسها، در 1300 ش /1921، همراه واحدهای نظامی عقب نشینی کرد و به ترکیه پناهنده شد. مدت کوتاهی در طرابوزان اقامت گزید و در آنجا ازدواج کرد و سپس مقیم پاریس شد و به انتشار نشریه ای به نام " قفقاز " پرداخت که مدتها به شش زبان و گاهی ، با افزوده شدن نسخة ترکی ، به هفت زبان منتشر می شد و هدف آن دوام بخشیدن به جنبش استقلال خواهی بود. نادرشاه ، پادشاه افغانستان در 1304 ش / 1925، برای تقدیر از شخصیت او و خدماتش به اسلام ، وی را شهروند افتخاری افغانی اعلام کرد. در 1308 ش / 1929، کتاب " قفقاز و انقلاب روسیه " او منتشر شد. در اثنای جنگ دوم جهانی ، حیدر بمت از دنیای سیاست کناره گرفت و مستقیماً به جهان اسلام روی آورد و به تألیف آثاری دربارة آن پرداخت . در این هنگام ، کاردار سفارت افغانستان در سویس شد. مهمترین اثرش ، " چهره هایی از اسلام " ، را در این دوره منتشر کرد (لوزان 1946، پاریس 1959؛ این اثر به ترکی نیز ترجمه شده است ؛ بهادر دولگر، آنکارا 1963).
حیدر بمت ، که رهبری شایسته و بی باک بود، سراسر عمرش را با پایبندی به باورها و جهان بینی اسلامی سپری کرد و در راه حفظ حقوق مسلمانان کوشید. به عقیدة او، اسلام در جوامع اسلامی ، از لحاظ افکار سیاسی ، عنصر اساسی است و ازینرو لازم است که سرزمینهای مسلمان نشین اتحادیه ای تشکیل بدهند. او در 12فروردین 1344/31مارس 1965، در پاریس درگذشت و در گورستان مسلمانان آن شهر، موسوم به بوبینیی ، مدفون شد. از بمت ، دو فرزند پسر به نامهای نجم الدین و تیمور باقی ماند که از آن دو، نجم الدین (رجوع کنید به ادامة مقاله ) از شخصیتهای معروف جهان اسلام شد.
بمت ، با نام مستعار ژُرژ ریووار نیز آثاری تألیف کرده است که پاره ای از آنها بدین قرار است : " مسئلة قفقاز " (لوزان 1911)؛ " سهم مسلمانان در تمدن " (ژنو1962)؛ " «موقعیت ترکیه » " در لومووا سویس (مونترو، ژوئیة 1943).
منابع :
Bammate collection , ed. IRCICA, Istanbul 1990, XI-XII; Haydar Bammat, Haydar Bammat' i n yay i mlanmam i í otobiyografisi , Istanbul IRCICA Library, no A-5346/1-2; Zeki `Ali, "Haidar Bammate: a noble Muslim figure", Islamic literature , XII/2, Lahor 1965, 1-5.
2) نجم الدین . اندیشمند و مرد سیاسی سرشناس جهان اسلام . در 18 آذر 1301/ 8 دسامبر 1922، در پاریس متولد شد. فرزند حیدر بمت بود. تحصیلات متوسطه را در دبیرستان بوفون پاریس و در اکول نوولِ شایّی سور لوزان ، و تحصیلات عالی را در دانشکدة حقوق دانشگاه لوزان انجام داد. بعدها از همین دانشکده درجة دکتری گرفت و تا 1326 ش / 1947 در دانشگاه سوربون حقوق روم تدریس می کرد. از 1326 ش /1947 تا 1331 ش / 1952، در کالج ترینیتیِ دانشگاه کیمبریج و دانشگاه ازهر در موضوعات اسلامی تحقیق کرد و مدتی بعد، در «مدرسة زبانهای شرقی * » پاریس به این تحقیقات ادامه داد.
نخستین سمت رسمی خود را در 1327 ش / 1948 در سازمان ملل عهده دار شد. در کنفرانس بین المللی صلیب سرخ در ژنو، به نمایندگی از طرف کشور افغانستان ، شرکت کرد (1328 ش / 1949). از شهریور (سپتامبر) همین سال به عضویت یونسکو درآمد و به ترتیب ، از 1328/ 1949 تا
1333 ش / 1954 مأمور ارشد دفتر مشاورة حقوقی ، از 1333 ش / 1954 تا 1337 ش / 1958 مسئول روابط سیاسی کشورهای عربی ، خاورمیانه و اروپای شرقی ، از 1339 ش / 1960 تا 1343 ش / 1964 مسئول هماهنگی طرح شرق ـ غرب یونسکو، از 1343 ش / 1964 تا 1346 ش /1967 مدیر ] بخش [ علوم انسانی ، از 1349 ش / 1970 تا 1353 ش / 1974 مدیر امور فرهنگی ، از 1354 ش / 1975 تا 1358 ش / 1979 مشاور معاون مدیر کل در ] امور [ فرهنگ و ارتباطات بود. علاوه بر وظیفه اش در یونسکو، از 1355 ش / 1976، نمایندگی پاریس در سازمان کنفرانس اسلامی را نیز بر عهده گرفت و عضو کمیتة تدارک اعلامیة اسلامی حقوق بشر شد و نزد معاون دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی ، با سمت مشاور در هویت فرهنگی ، به فعالیت پرداخت . علاوه بر این ، در فعالیتهای مرکز تحقیقات تاریخی ، هنری و فرهنگی اسلامی استانبول ، شرکت مؤثر داشت .
از 1356 ش /1977، در دانشگاههای پاریس ، از جمله دانشگاه سوربون ، تمدن اسلامی و جامعه شناسی تدریس می کرد. علاوه بر تسلط به زبانهای فرانسه ، انگلیسی ، روسی ، آلمانی ، اسپانیایی و ایتالیایی ، در عربی و فارسی و ژاپنی معلومات ارزنده ای داشت و در مجموع ، از دانش بسیار وسیعی بهره مند بود. او با فعالیتهای علمی خود به فرهنگ اسلامی خدمات زیادی کرد و دربارة تمدن و هنر اسلامی و شهرسازی و علم محیط زیست در اسلام مقاله نوشت و سخنرانی کرد. بمت که به تبعیت افغانستان درآمده بود پس از آنکه روسها در 1358 ش / 1979 افغانستان را اشغال کردند، به شهروندی پاکستان درآمد. در اواخر عمر، کتابخانة شخصی خود را، که از پدر و پدربزرگش به ارث برده و خود در تکمیل آن کوشیده بود، به کتابخانة مرکز تحقیقات تاریخی ، هنری و فرهنگی اسلامی استانبول ـ واقع در سرای (کاخ ) ییلدیز ـ اهدا کرد. در این مرکز فهرست ویژه ای برای کتابهای اهدایی او تهیه شده است (استانبول 1990).
نجم الدین بمت ، که شخصیتی گیرا و خلقیاتی استوار داشت ، برای خدمت به اسلام ، در تمامی همایشهای اسلامی بین المللی که از خاور تا باختر و از شمال تا جنوب برگزار می شد، شرکت می جست و فعالیت می کرد. در 26 دی 1363/ 15 ژانویة 1985 درگذشت و در 5 بهمن /24 ژانویه در گورستان مسلمانان ، بوبینیی ، در جوار قبر پدرش ، به خاک سپرده شد.
آثار. مهمترین آثار منتشر شدة نجم الدین بمت ، از این قرار است : " جنبه هایی از هنر اسلامی " (پاریس 1946)؛
" موضوعات و اوزان در ادب اسلامی " (پاریس 1958)؛ " چهره هایی از جهان اسلام " (پاریس 1959؛ این کتاب در اصل تألیف پدرش ، حیدر بمت ، است و نجم الدین قسمتی از آن را نوشته است )؛ " موقعیت علم و فن در تمدن اسلامی " (لس آنجلس 1964)؛ " مشرق در آیینه " (پاریس بی تا.)؛ " مکه و مدینة امروزی " (پاریس 1980، با همکاری حمزه قائدی و هاشم تیجانی ). دو اثر به نامهای " و پرنده خود در حال گشادن بال " (پاریس 1987) و " شهرهای اسلامی " (پاریس 1987) در بردارندة مقاله ها و سخنرانیهای اوست که پس از مرگش منتشر شده است . گذشته از اینها، او با تهیة برنامه هایی دربارة تمدن اسلام برای تلویزیون فرانسه ، توجه تمام اروپا را به این مسائل جلب کرد.
منابع :
Bammate collection, ed. IRCICA, Istanbul 1990, IX-X, XIII-XVI; Ekmeleddin I hsanog § lu, "Late Professor Necmettin Bammate", Newsletter (ed. IRCICA), no.8, Istanbul 1985, 23-27.
/ اکمل الدین احسان اوغلو ( د. ا. د. ترک ) /
