چاپ و حروفچینی ... قدح به شرط ادب گیر زان که ترکیبش ز کاسه سر جمشید و بهمن است و قباد

عنوان  :  چاپ Printنویسنده :  ميثم اميد علي
كلمات كليدي  :  چاپ، چاپخانه، گوتنبرگ، كتاب، ارتباطات كتبي، ارتباط جمعي

واژه print در لغت به‌معنای چاپ، طبع، چاپ کردن، عکس چاپی، مواد چاپی، منتشر کردن و ماشین کردن است. لغات Edition, Impression, Press, Stamp نیز به‌معنای چاپ آمده‌اند.[1] واژه "چاپ" در فارسی، احتمالا از (چاپنا) واژه هندی گرفته شده است. در هند، به چاپ کردن، "چهاپه" و به چاپ‌گر "چهاپه‌گر" می‌گویند. این واژه‌ها، در روزنامه‌های فارسی هند به‌کار می‌رفته است. واژه عربی "طبع" و مشتقات آن نیز، البته اکنون کمتر، در زبان فارسی به‌کار می‌رود، اما برخی ترکیبات آن، مانند "حق طبع" هنوز در زبان فارسی کاربرد دارد.[2] پیش از اینکه اصطلاح مطبعه و چاپ‌خانه رایج شود، اصطلاحات باسمه و باسمه‌خانه و باسمه‌چی که واژه‌ای ترکی هستند، را برای چاپ به‌کار می‌بردند.[3] محصول چاپخانه‌های اولیه که بیرون آمد، مردمی که به نسخ خطی خوش‌نویسی شده (به‌ویژه با مرکب‌های مشکی ماندگار) و گاهی همراه با تذهیب‌های رنگی و زیبا عادت داشتند، دیگر نسخه‌های چاپی کم‌رنگ و بی‌جلوه‌ای را می‌دیدند که سبب شد آن را بدلی، تقلّبی و غیراصل بدانند. به‌همین دلیل، "باسمه‌ای" را به چیزی که بدلی و ساختگی بود، می‌گفتند.[4] چاپ، در اصطلاح عبارت است از فن، صنعت و گاه نیز هنر نقش کردن کلمات و تصاویر بر کاغذ، پارچه، پلاستیک، فلز، شیشه، چوب و نظایر آن‌ها. چاپ، اکنون فرایندی است که برای انتقال نقش و تصویر با سرعت و حجم زیاد به‌کار می‌رود. چاپ در واقع چیزی جز عمل مکانیکی تکثیر نیست. در تاریخ تحول چاپ، ماهیت همین عمل مکانیکی تغییر نکرده، بلکه فقط سرعت و کیفیت آن دگرگون شده است؛ که از سه عنصر اصلی تشکیل می‌شود: "اطلاعات"، "نوشتار و نقش" و "انتقال".[5] پیدایش و تاریخچه چاپ اگر انتقال نقش بر وسیله‌ای را، به کمک ابزار، چاپ تعریف کنیم، پیشینه چاپ مطمئنا به دوره‌های پیش از تاریخ و به عصر سنگ، باز خواهد گشت. پس از پیدایش نخستین تمدن‌های بشری، مانند تمدن‌های سومری و مصری و هندی، از مهر‌های مختلف و انتقال نقش استفاده می‌شده که به‌منزله اولین مراحل پیدایش و تحول چاپ است. اما چاپ به‌گونه‌ای، شبیه روش‌های معمول کنونی، نخستین‌بار در تمدن کهنسال چین ابداع شده است؛ چاپ حدود قرن دوم میلادی و به‌صورت تجربی در تمدن چین کشف شد.[6] شواهد تاریخی مستند و بازمانده نشان می‌دهد که در عصر سلسله‌های سویی و تانگ در چین، میان سده‌های ششم تا دهم میلادی، فن چاپ در چین وجود داشته است و نه‌تنها به‌کمک سنگ و فشردن یا مالیدن آن بر کاغذ، بلکه با چوب، فلز و حتی گل پخته، عمل تکثیر را به‌طور دقیق انجام می‌دادند و به این طریق متونی را در نسخه‌های متعدد تولید می‌کردند.[7] همچنین شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در نیمه اول قرن سیزدهم میلادی، مصادف با عصر استیلای مغول بر ایران، در کشور کره از حروف‌چینی متحرک استفاده می‌شده است.[8] چاپ در اروپا، مقارن با عصر رنسانس، که تولّد نوین فرهنگی اروپاست، ظهور کرد. اختراع چاپ را به یوهانس گوتنبرگ (Johannes Gutenberg: 1398-1468) آلمانی نسبت می‌دهند؛ هرچند که به عقیده بعضی از صاحب‌نظران، همه اصول، قواعد، اجزا و حتی ابزارهای چاپ، پیش از گوتنبرگ و در عصر گوتنبرگ، برای اروپاییان شناخته شده بوده‌ است. گوتنبرگ، نخستین شخص در اروپا بود که برای هر حرف، قطعه‌ی فلزی جداگانه‌ای در نظر گرفت، قطعه‌ها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آن‌ها مرکب مالید، بر ورق‌های کاغذ فشرد و به این ترتیب، چاپ را متداول کرد. روشی که او رواج داد، تا چند قرن تغییر اساسی نکرد.[9] اولین کتابی که گوتنبرگ به کمک همکارش پیترشفر چاپ کرد، کتاب مقدس 42 سطری بود، که از سال 1450 تا 1455 به‌طول انجامید. این چاپ، به کتاب مقدّس گوتنبرگ معروف است.[10] تحوّل چاپ پس از گوتنبرگ روندی کند داشت و تا سده هفدهم تغییر عمده‌ای در آن رخ نداد. از سده هفدهم به بعد، که انقلاب صنعتی گسترش یافت و تقریبا در همه عرصه‌های زندگی رسوخ کرد، در فنون وابسته به چاپ، مانند تولید ابزارها و تجهیزات ماشینی، تولید کاغذ و مرکب و حروف‌چینی تغییرات تازه‌ای رخ داد و چاپ به رشد تدریجی خود ادامه داد. از آغاز سده نوزدهم، تحوّلات چاپ سرعت گرفت. حدود 1810، چاپ استوانه‌ای اختراع شد. در 1830 از ماشین بخار و نیروی آن در چاپ استفاده شد. حدود 1845 چاپ روتاری رواج یافت و سرعتی که دستگاه‌های روتاری به‌بار آورد، چاپ را در مسیر تازه‌ای انداخت. از نیمه دوم همین قرن به بعد، پیشرفت‌ها و تحوّلات عکّاسی دگرگونی‌هایی در چاپ به‌بار آورد که به‌کار بردن واژه "انقلاب" برای آن مبالغه‌آمیز نیست.[11] در سده بیستم، به‌ویژه پس از دو جنگ جهانی، این آهنگ شتابان‌تر شد، تا آنجا که حجم و میزان مطالب چاپ و منتشرشده به‌حدی رسید که از عصر انفجار اطلاعاتی سخن به‌میان آمد. در سال‌های اخیر رواج چاپ دیجیتال (رقومی) با سرعت و دقت کم‌نظیر آن، فناوری چاپ را به‌کلی دگرگون کرده است.[12] سیر تاریخی تحوّل چاپ در ایران چاپ، به‌گونه‌ای که انتقال نقش از صفحه چوبی حکاکی شده بر کاغذ باشد، احتمالا در قرن هفتم ه.ق، در عصر ایلخانیان به ایران راه یافت. ظاهرا خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر مغولان، نخستین شخص در تاریخ ایران است که از فن چاپ منسوب به چینیان و از طریق رواج آن در میان اقوام زردپوست سخن به‌میان آورده است. گیخاتوخان برای تأمین نیازش به پول نقد، در 693 ه.ق، دستور داد پول کاغذی (چاو) را، به‌همان شکلی که در آن زمان در چین رواج داشت، چاپ کنند. این پول در "چاوخانه" تبریز چاپ شد و در همان سال به گردش در آمد. البته مردم پول کاغذی را نپذیرفتند و به تبع آن چاپ کلیشه‌ای به‌مدت چند قرن در ایران منسوخ باقی ماند.[13] پس از گذشت 183 سال از اختراع چاپ با حروف مجزا توسط گوتنبرگ، صنعت‌گران ارمنی جلفای اصفهان، صرفا براساس توصیفی که از نحوه چاپ ماشین‌های گوتنبرگ شنیده بودند، ماشین چاپ با حروف مجزا را دوباره اختراع کردند و سال 1639 میلادی، اولین اثر خود را به‌صورت کتابی چاپ کردند که نسخه‌ای از آن در سال 1950 میلادی در کتابخانه شهر آکسفورد پیدا شد.[14] فعالیت چاپی در جلفا پس از مدتی وقفه، سرانجام در 1687م چاپخانه کلیسای ارامنه به راه افتاد و چند کتاب در آن به‌چاپ رسید.[15] سبب ظهور چاپ در جلفا و رشد آن در آنجا از همه مهم‌تر، حمایت و علاقه شاه‌عباس، محیط آزاد و دور از تنش جلفا برای ارمنیان در دوره صفویه، آزادی فعالیت مذهبی و تشکیلات و ارتباط کلیسای ارمنی بوده است.[16] اولین ماشین چاپ، 180سال پس از چاپ کتاب زبور در جلفا، توسط ولیعهد عباس میرزا، از انگلستان خریداری و وارد تبریز شد.[17] کتاب "فتح‌نامه" درباره فتوحات عباس میرزا با روسیان، "رساله جهادیه" میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی که حاوی حکم جهاد در جنگ دوم روس و ایران است و "رساله آبله‌کوبی" نخستین کتاب‌های فارسی است که در چاپخانه تبریز و با حروفی سربی چاپ و منتشر شد.[18] نخستین چاپخانه در تهران در 1239 ه.ق (1823م) دایر شد که حروف سربی در آن به‌کار برده می‌شد و کتاب "محرق‌القلوب" از آثار آن است.[19] در سال 1240 قمری، عباس میرزا، یک دستگاه چاپ سنگی نیز به تبریز آورد. دستگاه چاپ سنگی دیگری میرزا صالح شیرازی -بنیان‌گذار روزنامه در ایران- پس از آن خرید و به تهران آورد.[20]نخستین کتاب چاپ سنگی تهران "تاریخ معجم" است که در 1259 چاپ شده است.[21] در عصر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار چاپ رونق بیشتری گرفت. چاپخانه‌های تازه‌ای تأسیس گردید. چاپ سربی و سنگی در کنار هم رواج داشت. و برای نخستین‌بار در ایران روزنامه و مجله انتشار یافت.[22] شیوه‌های چاپ[23] شیوه‌های چاپ در جهان را می‌توان در سه دسته اصلی ذیل گرد آورد: 1. چاپ برجسته؛ در این روش، حوزه تصویر، بالاتر از حوزه بی‌تصویر قرار می‌گیرد. قانون حاکم بر این روش چاپ، درست مانند عملکرد مهر لاستیکی است. این روش، اصل حاکم در قدیمی‌ترین اسلوب چاپ (چاپ لترپرس) است. گوتنبرگ از این روش استفاده می‌کرد. این شیوه چاپ سه نوع دارد: الف) چاپ لترپرس تخت (Letter Press)؛ هنوز هم برای چاپ کارهای کوک و کم‌تیراژ مثل کارت ویزیت، سربرگ و اعلامیه در ابعاد کوچک، از روش قدیم حروف فلزی که گوتنبرگ مخترع آن بود، استفاده می‌شود. البته مراکز چاپ از این سیستم چاپ یا اصلا استفاده نمی‌کنند، یا بسیار کم مورد نیازشان است. ب) چاپ لترپرس دورانی (Rotary Letter Press)؛ اساسی‌ترین تفاوت میان این روش با چاپ افست عبارت است از وجود صفحه‌ای با تصاویر و نوشته‌های برجسته. ج) چاپ فلکسوگرافی (Flexography)؛ روش فلکسوگرافی نوع دیگری از چاپ برجسته و بسیار پیشرفته‌تر است؛ که در آن از پلیت‌های برجسته استفاده می‌شود. در این روش، پلیت چاپ از جنس کلیشه ژلاتینی تهیه شده و انعطاف‌پذیر است. فلکسوگرافی، سریع‌ترین و ارزان‌ترین روش سیستم رول در صنعت چاپ جهان است. 2. روتوگراور یا چاپ گود (Rotogravure)؛ در این روش، تصویر مورد نظر پایین‌تر از سطح صفحه سیلندر گراوری قرار می‌گیرد. از چاپ گود یا چاپ هلیوگراور در سراسر جهان برای چاپ انواع ورقه‌های بسته‌بندی استفاده می‌شود. 3. چاپ هم‌سطح؛ در این روش، پلیتی را برای چاپ به‌کار می‌گیرند که سطح آن نه برجسته است و نه فرورفته، بلکه صاف و یک‌دست است. به این روش لیتوگرافی، چاپ سنگی یا سنگ‌نگاری و چاپ صاف هم گفته‌اند. اکنون به این روش، چاپ افست (Offset) می‌گویند. مراحل چاپ[24] یکی از معناهای چاپ، مجموع عملیاتی است که متن خام را به اثر درخور انتشار، مانند کتاب، مجله، روزنامه و جزوه تبدیل کند. چاپ در این معنا از این مراحل اصلی تشکیل می‌شود: 1) تحویل گرفتن خبر، 2) آماده‌سازی خبر برای چاپ (شامل آماده ساختن خود خبر، تهیه طرح، تصویر، نقشه، جدول و اشکال بصری لازم)، 3) حروف‌چینی (حروف‌نگاری) و صفحه‌آرایی، 4) نمونه‌خوانی، 5) بازبینی آخرین نمونه، 6) تنظیم نهایی، 7) لیتوگرافی، 8) بازبینی نمونه اوزالیدی، 9) چاپ (به‌معنای اخص) و 10) مراحل پایانی و تحویل دادن اثر چاپی. تأثیرات چاپ در تاریخ فرهنگی بشر، از ابتدا تاکنون، شاید پس از اختراع خط هیچ رویدادی به اهمیت اختراع چاپ نباشد. به‌قول مارتین لوتر، چاپ، رهایی دوم نوع بشر بود، رهایی از جهل. چاپ این امکان را فراهم آورد که اندیشه‌ها با سرعت و به سهولت به‌میان همه آحاد مردم برده شود. همین تأثیر زیر و زبرساز بود که موجب شد اصطلاح "انقلاب دوم فرهنگی" تاریخ بشر را برای اختراع چاپ به‌کار ببرند.[25] تا قرن هفده میلادی، به‌سبب فشار قدرت‌های سیاسی و مذهبی مسیحیت، آزادی بیان و عقاید در اروپا وجود نداشت. به‌همین لحاظ، لزوم انتخاب اصطلاحی که نیاز افراد را به‌بیان نظریات آنان نشان دهد و وسایل بیانی را مشخص سازد، احساس نمی‌گردید. در این زمینه توسعه صنعت چاپ در پخش اندیشه‌ها و آگاهی انسانی تحوّل بزرگی پدید آورد. به‌همین سبب نخستین اصطلاحی که به‌طور کلی معرّف آزادی بیان باشد، از کلمه چاپ یا طبع اقتباس گردید.[26] مارشال مک‌لوهان (Marshall McLuhan: 1911-1980) از دوره چاپی، به‌عنوان کهکشان گوتنبرگ یاد کرده و می‌گوید: چاپ، به منطقه‌گرایی و قبیله‌گرایی در محدوده فضا و زمان خاتمه داد و فرهنگ دست‌نویس قرون وسطی، با اختراع چاپ متحوّل گشت، چاپ، توانست افکار و عقاید انسان‌ها را از دوردست تاکنون امتداد بخشد و در نتیجه، یک ساختار گفت و شنود انسانی را در معیار جهانی تدارک ببیند. مک‌لوهان معتقد است که فناوری چاپ توانست حس بینایی را امتداد بخشد؛ در نتیجه نسبت‌های حواس را تغییر دهد. این تغییر، خود، پیامدهای دیگری را داشت که در توضیح آن می‌گوید: هنگامی که نسبت‌های حواس تغییر کند، انسان نیز تغییر می‌کند. نسبت‌های حواس، زمانی تغییر می‌کنند که هریک از حواس یا کارکردهای بدنی و ذهنی، به‌صورت یک فناوری نمود یابد. هرگاه خلاقیّت انسان، بخشی از وجودش را به‌صورت یک فناوری مادی نمایان کند، در این صورت، مجبور است آن فناوری را جزئی از خود ببیند و حتی خود آن شود. از نظر روانی، کتاب چاپی، که تداومی از حس بینایی محسوب شد، افق‌های دید و نقطه‌نظرهای ثابت را شدت بخشید و به‌دنبال آن، فضا را به‌عنوان عنصری دیداری، یک‌دست و متداوم مطرح ساخت.[27] ارتباطات کتبی و شفاهی[28] اختراع خط و چاپ، ایجاد دو شیوه و دو نظام دگرگون‌ساز در انباشتن، انتقال و بازیافتن اطلاعات است. اختراع خط، سنّت شفاهی را به سنت کتبی تغییر داد. بار سنگینی را از حافظه و توانایی‌های ذهنی بشر برداشت و اینها را آزاد ساخت تا به‌گونه بهتری در خدمت هدف‌های بهتر و خلّاق‌تر به‌کار گرفته شوند. با اختراع چاپ، سنّت کتبی تقویت و بر دامنه، ابعاد، سرعت و امکانات آن افزوده شد و فرهنگ نوشتاری پدید آمد و قوام و استحکام یافت. چاپ و نشر، به یکی از بنیادی‌ترین فعالیت‌ها و نهادهای جامعه تبدیل شد. به‌ویژه انتشار روزنامه‌ها، مجلّه‌ها و سایر نشریات ادواری و غیرادواری، خطوط اصلی رخسار ارتباطی جامعه را تغییر داد. بشر پیش از اختراع خط هم به برقراری ارتباط نیاز داشت و این نیاز را با ارتباط شفاهی و تکیه بر حافظه برآورده می‌ساخت. به ارتباطات پیش از اختراع خط که بشر برای انتقال اطلاعات از آن استفاده می‌کرد، اصطلاحا ارتباطات شفاهی می‌گویند. ارتباط شفاهی محدودیت‌هایی داشت که انتقال کتبی آن‌ها را ندارد، از جمله: -      در شفاهی، ارتباط و انتقال اطلاعات بدون تماس حضوری ممکن نیست؛ -      نیازمند زمانی است که متناسب انتقال باشد؛ -      محدودیت مکانی دارد؛ -      بسیاری چیزها، مانند شکل، تصویر، نقشه، طرح و هر آنچه جنبه‌ی بصری و تصویری دارد، از این طریق قابل انتقال نیست؛ -      میزان و حجم انتقال از این راه بسیار محدود است. [1]. مهاجری، عباسعلی؛ فرهنگ علوم مطبوعات و ارتباطات، تهران، مژده، 1369، چاپ اول، ص339. [2]. آذرنگ، عبدالحسین؛ مبانی نشر کتاب، تهران، سمت، 1384، چاپ پنجم، ص79. [3]. افشار، ایرج؛ سیر کتاب در ایران، تهران، امیرکبیر، 1344، چاپ اول، ص24. [4]. حدادی، نصرالله؛ مکتب و مدرسه، همشهری هفتگی (ضمیمه تهران)، شماره 124، 1381، ص21. [5]. آذرنگ، عبدالحسین؛ پیشین، ص80. [6]. بورستن، دانیل جی؛ فن چاپ پیش از گوتنبرگ، حسین معصومی همدانی، مجله نشر دانش، 1365، دوره7، شماره2، ص36. [7]. گاور، آلبرتین؛ تاریخ خط، عباس مخبر و کورش صفوی، تهران، مرکز، 1367، چاپ اول، ص244. [8]. آذرنگ، عبدالحسین؛ پیشین، ص122. [9]. همان، ص123-124. [10]. همان، ص124. [11]. همان، ص125-126. [12]. همان، ص14 و 126. [13]. همان، ص126. [14]. محسنیان راد، مهدی؛ ایران در چهار کهکشان ارتباطی، تهران، سروش، 1387، چاپ دوم، جلد2، ص829. [15]. رائین، اسماعیل؛ اولین چاپخانه ایران، تهران، آلیک، 1347، چاپ اول، ص26-27. [16]. مولانا، حمید؛ سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، تهران، دانشگاه تهران، 1358، چاپ اول، ص28. [17]. محسنیان راد، مهدی؛ پیشین، ص886. [18]. آذرنگ، عبدالحسین؛ پیشین، ص128 و مولانا، حمید؛ پیشین، ص17. [19]. افشار، ایرج؛ پیشین، ص24. [20]. محسنیان راد، مهدی؛ پیشین، ص890. [21]. افشار، ایرج؛ پیشین، ص24. [22]. آذرنگ، عبدالحسین؛ پیشین، ص129. [23]. دمیرچی، اسماعیل؛ آشنایی با صنعت چاپ از حروف‌چینی تا صحافی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1383، چاپ سوم ، ص63-71. [24]. آذرنگ، عبدالحسین؛ پیشین، ص80-81. [25]. همان، ص10. [26]. معتمدنژاد، کاظم؛ وسایل ارتباط جمعی، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1384، چاپ چهارم، ص74. [27]. مک‌لوهان، مارشال؛ برای درک رسانه‌ها، سعید آذری، تهران، مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه‌های صدا و سیما، 1377، ص199-198. [28]. آذرنگ، عبدالحسین؛ پیشین، ص12-7. همچنین تاریخچه صنعت چاپ و چاپخانه چاپ و نشر و کتاب و صنعت چاپ و تاریخچه - آکاایران تاریخچه صنعت چاپ و چاپخانه چاپ و نشر و کتاب و صنعت چاپ و تاریخچه ریشه لغوی واژه چاپ احتمالا از کلمه chappn (چاپنا) که کلمه‌ای هندی است گرفته شده است. ولی عده ای معتقدند که از «چاو» مقولی گرفته شده است «چاو ، نام نوعی پول در عصر ایرانیان بوده است). از لغات دیگری که برای چاپ بکار رفته می توان به «طبع» و «باسعه» اشاره کرد... تعریف چاپ impression چاپ به معنی اعم ، فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی «حروف ، ارقام ، خطوط و تصاویر) بوسیله انداختن اثر این نقوش بر روی کاغذ ، پارچه یا مواد دیگر و بالاخص چاپ مواد خواندنی بر روی کاغذ است. در واقع چاپ کردن و پخش کردن (چاپخش) ، پخش عمده ای معنای قلمرو نظر را دربر می گرفت. اما دیگر چاپ مهمترین ابزار نشر نیست و جای خودش را به اشکال دیگری داده است. تعریف نشر pablication عمل چاپ و ارایه یک کتاب یا مدرکی دیگر به عموم که به آن انتشار تیر گویند. نشر در واقع تلاتی گاه پدید آورندگان و خوانندگان است. دید کلی صنعت نشر کتاب به معنای تولید صنعتی کالایی فرهنگی به نام کتاب است. امروزه شیوه‌هایی که در روند تولید کتاب و تکثیر آن به کار می رود، کاملا صنعتی است. از اینرو نشر کتاب ، صنعتی است در کنار صنایع دیگر و نه کمتر از آنها. صنعت نشر کتاب در حال گسترش است البته به شرطی که کتاب ، رسانه اطلاعاتی و ارتباطی کار آمدی باشد. به طور کلی انتشار کتاب ، اشاعه گسترده یکی از موثرترین و سهل ترین رسانه‌هاست. تاریخچه همان گونه که در این نوشته خواهیم دید، چگونگی پیدایش صنعت چاپ- با آن که غربی ها آن را به نام خود می دانند- چندان آشکار و بدیهی نیست، اما به گفته ای باید کشور چین را مبدأ آغاز چاپ دانست. در ایران نیز ظهور صنعت چاپ و ورود چاپخانه، به دورانی بیش از صد سال بازمی گردد. برخی چاپ در ایران را به دوران مغول مربوط می دانند. با این حال، صنعت چاپ به شکل جدید به دوره قاجار بازمی گردد. مقاله ای که می خوانید، نگاهی است به این موضوعات و تحول و تطور چاپ و چاپخانه در تاریخ. قبل از اختراع چاپ، کتاب ها را با دست تکثیر می کردند. در آتن، اسکندریه و روم، عده ای از نسّاخان، شاهکارهای ادبی را استنساخ می کردند و این کار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت. کتاب به اندازه ای گرانبها بود که تعداد کمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه، در عصر کاوش و پیشرفت، امکان خواندن و پژوهش محدود بود. در بیشتر دوران قرون وسطی، کاغذ پوست گوسفند و گوساله به کار می رفت. از یک قرن پیش از شارلمانی، دیگر پاپیروس مورد استفاده قرار نگرفت. مسلم است که کاغذ برای اولین بار از جهان اسلام به اروپا راه یافت زیرا کاغذ، اولین بار در آن دسته از سرزمین های مدیترانه که با سرزمین های اسلامی تماس مداوم داشتند دیده شده است. مسلمین، راز تولید کاغذ را از چینی ها آموخته بودند. برای ساختن کاغذ، الیاف گیاهی را خرد و خمیر می کردند، خمیر را به صورت لایه ای نازک و یکنواخت روی صفحه ای یا پارچه ای پهن می کردند و می فشردند تا آبش گرفته شود و آنگاه الیاف را در هم می فشردند. حوالی پایان قرون وسطی- به ویژه هنگامی که چاپ متداول گردید- کاربرد کاغذ، جایگزین کاربرد پوست و کاغذ پوست شد. منشا هنر چاپ را باید در چین جست وجو کرد، گرچه اشپیل فوگل در کتاب خود هیچ اشاره ای به نقش مشرق زمین و به طور اخص، چین در ابداع چاپ ننموده است و آن را از مهمترین ابداعات فناوری تمدن غربی می شمارد، اما بسیاری از مورخان و نویسندگان همانند هنری لوکاس، نقش چین را در چاپ نادیده نگرفته اند و بر این باورند که این هنر از چین به اروپای غربی رسیده است. به این ترتیب، مراحل تحول چاپ در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما براساس آنچه عبدالحسن آذرنگ در کتاب خود می نویسد: «در حدود سال ۱۰۴۰ میلادی، کیمیاگری چینی به نام «پی شنگ» از گل و نوعی چسب مخصوص، ترکیبی به وجود آورد و با آن حروفی متحرک ساخت و سپس این حروف را پخته و سفت کرد. پی شنگ حروف را کنار هم قرار می داد و با وسیله ای فلزی محکم می کرد و بر روی آن مخلوطی از رزین، موم و خاکستر می مالید و صفحه حروف را به آرامی حرارت می داد. پس از انتقال نقش صفحه بر کاغذ و تکثیر آن، باز حروف را به آرامی حرارت می داد و از هم جدا می کرد که این ابتکار پی شنگ را راه حل حروفچینی با حروف متحرک می دانند». از سده دوازدهم به بعد، صنعت چاپ در غرب با کمک قالب های چوبی و حکاکی دستی صورت گرفته بود، اما آنچه در سده پانزدهم ابداع محسوب شد، عبارت بود از تکمیل دستگاه چاپ فلزی و متحرک که نسخه های فراوانی را با سرعت بیشتر چاپ می کرد. تحول در صنعت چاپ تا رسیدن به دستگاه فلزی را باید یک روند تدریجی به حساب آورد که در فاصله سال های ۱۴۴۵ تا ۱۴۵۰ میلادی به اوج رسید. یوهانس گوتنبرگ اهل مانیتس، نقش مهمی را در تکمیل این صنعت ایفا کرد. «انجیل گوتنبرگ» که در سال ۱۴۵۵ یا ۱۴۵۶ میلادی به پایان رسید، اولین کتاب واقعی محصول نوع چاپ متحرک بود. در نیمه دوم سده پانزدهم، چاپ جدید به سرعت در اروپا رواج یافت. چاپخانه ها در دهه ۱۴۶۰ میلادی در سراسر خاک امپراتوری مقدس روم تاسیس شد و با گذشت ده سال، به ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و اروپای شرقی رسید؛ مخصوصاً ونیز که به مرکز چاپ معروف شد و تعداد چاپگران این شهر تا سال ۱۵۰۰ میلادی به قریب صد تن بالغ شدند و حدود دو میلیون جلد کتاب در آنجا به چاپ رسید. اما در ایران؛ رافائل دومان در خاطرات خود می نویسد: «به خاطر نبودن صنعت چاپ، کتاب در اینجا(ایران) خیلی گران است. قیمت کتاب بر حسب سطور کتاب تعیین می شود. محتوای کتاب در تعیین قیمت آن هیچ تاثیری ندارد. یک کتاب با هزار سطر به قیمت دو عباسی فروخته می شود. اگر با خط خوش نوشته شود، تا ۵ عباسی قیمت دارد». در هر صورت ورود واژه چاپ به زبان فارسی را به اواخر قرن هفتم هجری و به زمان سلطنت گیخاتوخان پسر اباقاخان مغول نسبت می دهند و آن پول کاغذی بوده که به آن چاو یا کااو (Cao) می گفتند. برخی هم برآنند که واژه چاپ، همان چهاپ یا چهاپه که در زبان هندی به مفهوم مهری بوده که بر روی پارچه می زدند و آن را منقوش می ساختند، بوده است. در سال ۱۶۴۰ میلادی در دوره صفویه، بازرگانی ارمنی که از ارامنه ساکن آمستردام بود، دستگاه چاپی را با حروف ارمنی خریداری و به جلفای اصفهان وارد کرد. به دنبال آن، عده ای از بزرگان و پادشاهان صفوی به فکر ایجاد چاپخانه با حروف فارسی و عربی افتادند که پس از چندی به فراموشی سپرده شد تا دوران عباس میرزای نایب السلطنه که اولین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی توسط میرزا زین العابدین در تبریز دائر شد و اولین کتاب منتشرشده آن، رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود که در سال ۱۲۳۳ در جریان جنگ ایران و روسیه و پس از عهدنامه گلستان به چاپ رسید. این رساله حاوی فتاوای جهاد علمای آن زمان بود. در همین چاپخانه کتاب «مآثرالسلطانیه» و بعضی کتب دیگر از جمله «رساله آبله کوبی» به طبع رسیده است. اما این چاپخانه نیز در سال ۱۲۴۵ تعطیل شد. در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود و به این خاطر آن را باسمه خانه، بصمه خانه و مطبعه و دارالطباعه و دارالطبع می نامیدند. اما قدیمی ترین کتابی که به زبان فارسی در جهان به طبع رسیده است، دو کتاب به نام های «داستان مسیح» و «داستان سن پیدرو» است که هر دو با ترجمه لاتین در سال ۱۶۳۹(۱۰۹۴ هجری) یعنی یازده سال پس از وفات شاه عباس اول در شهر «لیدن» توسط فردی به نام Ludovico ce dieu طبع شده است. همین شخص صفحاتی چند از ترجمه انجیل به زبان فارسی را هم به چاپ رسانده است. کتاب های فارسی پیش از اینکه در ایران به چاپ برسد در ممالک هندوستان، عثمانی، مصر و شهرهای اروپایی به چاپ رسیده است. در هندوستان توسط ماموران انگلیسی مقیم کلکته، نخستین چاپخانه برای طبع کتب فارسی در ۱۲۲۵ دائر شد. از قدیمی ترین کتاب های فارسی چاپ عثمانی، «فرهنگ شعوری» است که در سال ۱۲۵۵هجری چاپ شده است. در مصر(مطبعه بولاق) هم کتب فارسی چاپ می کرده اند که اولین کتاب به نام «مفاتیح الدریهفی اثبات القوانین الدریه» در سال ۱۲۴۲ از چاپ خارج شده است. دیگر از کتاب هایی که در آنجا چاپ شده است، یکی «گلستان سعدی» و دیگر «پندنامه عطار» است که هر دو در سال ۱۲۴۴ به چاپ رسید. در شهرهای اروپایی مانند لندن، رم، پاریس، ونیز، لیدن، پطرزبورگ و... نیز کتب فارسی به نفاست به چاپ رسیده است. پس از عباس میرزا، میرزازین العابدین استاد چاپ در سال ۱۲۴۰ به فرمان فتحعلیشاه به تهران فراخوانده شد تا به کمک منوچهرخان معتمدالدوله، اولین چاپخانه سربی دارالخلافه را راه بیندازد. کتاب «محرق القلوب» از آثار آن است. نخستین کتاب چاپ سنگی تهران، «معجم» است که در ۱۲۵۹ به چاپ رسید. چاپ سنگی هم مانند چاپ حروفی و سربی، اول در تبریز به دستور عباس میرزا و همت میرزاصالح شیرازی از روسیه به تبریز وارد شد و آغاز به کار کرد. اولین کتاب هایی که توسط چاپ سنگی به چاپ رسید، قرآنی به خط میرزا حسین خوشنویس معروف، به سال ۱۲۵۰ بود و از دیگر کتاب ها می توان به «زادالمعاد» تالیف علامه محمدباقر مجلسی چاپ شده در ۱۲۵۱ق و «حدیقه الشیعه» ملااحمد مقدس اردبیلی در سال ۱۲۶۰ق اشاره کرد. پس از مدت ها امیرکبیر روزنامه وقایع اتفاقیه را که پس از قتل او روزنامه دولت علیه ایران و سپس به نام ایران نامیده شد، منتشر کرد. فرمان ها و دستورات شاه و وقایع و حوادث هر هفته که غالباً مربوط به دستگاه سلطنت بود، در آن روزنامه چاپ می شد و در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، این روزنامه به وسیله میرزاابوالحسن خان صنیع الملک نقاش باشی، مصور گردید. ناصرالدین شاه در سفر اول خود به اروپا، هنگام بازگشت به ایران یک دستگاه چاپخانه سربی با حروف فارسی و لاتین خرید و به ایران فرستاد. این چاپخانه مدتی به علت نبودن سرپرست و حروفچین معطل ماند تا آنکه در سال ۱۲۹۲ هجری، بارون لویی دونرمان فرانسوی از ناصرالدین شاه امتیاز روزنامه لاپاتری را به زبان فرانسه گرفت و چاپخانه به وسیله او به کار افتاد. در این دوره، چاپخانه های دیگری در تبریز و بوشهر و اصفهان دائر شد و روزنامه هایی از قبیل روزنامه ملتی و روزنامه علمی و مریخ انتشار یافت. در شیراز، یک روزنامه نیمه فارسی و نیمه عربی به وسیله طبیب مخصوص ظل السطلان در حدود سال ۱۲۸۹ هجری تاسیس شد که بعداً فقط به فارسی منتشر می شد. توجه ناصرالدین شاه به امر تاریخ نویسی و ترغیب نویسندگانی چون رضاقلی خان هدایت و محمدحسن خان صنیع الدوله و لسان الملک سپهر به نوشتن کتب تاریخی، یک امر طبیعی بود زیرا او می خواست حوادث دوران سلطنت قاجاریه- خاصه وقایع دوره سلطنت خودش- را در کتاب ها ثبت و ضبط کند. کتب سنگی را در ایران، معمولاً بیش از ۷۰۰ یا ۸۰۰ نسخه چاپ نمی کردند، چراکه سنگ چاپ بیش از این قابلیت استنساخ نداشته است، اگرچه «اکمال الدین» شیخ صدوق(تهران ۱۳۰۱) را در یکهزار و هشتاد جلد به چاپ رسانده بودند. خطی که در نوشتن کتاب برای چاپ سنگی به کار می رفت، بیشتر خط نسخ و نستعلیق و گاه شکسته بود. کاغذی که برای چاپ استفاده می شد غالباً کاغذ روسی و روزنامه بود و گاه کاغذهای فرنگی که از طریق خلیج فارس وارد می شد مورد استفاده قرار می گرفت. کاغذ آبی رنگ در بعضی از کتاب هایی که می خواستند صورت تزئینی داشته باشد به کار می رفت نظیر «منتخب دیوان کبیر شمس» که به نام «شمس الحقایق»(تهران ۱۲۸۰) طبع شده است و نیز مرسوم بود که در چاپ بعضی از کتب، کاغذهای رنگارنگ به کار برند؛ یعنی هر چند صفحه را به یک رنگ مخصوصی چاپ می کردند؛ مانند «دیوان انوری» که در سال ۱۲۶۴ در دارالطباعه دارالسلطنه تبریز چاپ شده است و ده رنگ کاغذ در آن استفاده شده است و اشخاص خیری که بانی انتشار می شدند، آن را وقف عام می ساختند تا نسخ آن کتاب تماماً به کسانی که استحقاق دارند مجاناً داده شود. بنا بر آنچه گفته شد، با ورود چاپ سنگی، چاپ حروفی و سربی به مدت ۲۲ سال در حاشیه قرار گرفت تا اینکه در اواخر قرن سیزدهم قمری، چاپ سربی در اغلب شهرهای بزرگ مانند تبریز، تهران، اصفهان، مشهد، رشت و چند شهر دیگر رواج یافت و تا پیروزی انقلاب، تنها روش چاپ در کشورمان محسوب می شد. با ورود کامپیوتر به کشور در دهه ۱۳۶۰ش این وسیله برای حروفچینی و صفحه آرایی مورد استفاده قرار گرفت و فعالیت در حوزه نشر را بسیار تسریع و تسهیل کرد. و در نهایت آنکه حروفچینی سربی چه به صورت دستی و چه حتی با دستگاه های سطرچین، از حدود آغاز دهه ۱۳۷۰ روبه انقراض کامل نهاد. سیر تحولی و رشد دگرگونی در چاپ و نشر ، پس از گوتنبرگ روندی کند داشت و تا سده هفدهم میلادی تغییر عمده ای در آن رخ نداد. در این قرن ، یوهان رینمان (Yohan Rynmann) است که در آوگسبورگ آلمان ، پس از آشنایی با چاپ به نشر کتاب روی آورد و حدود 200 کتاب منشتر ساخت. از سده هفدهم به بعد انقلاب صنعتی باعث و بانی پیشرفت‌های عظیمی در متون چاپ شد. در سده هجدهم ، چاپ به رشد تدریجی خود ادامه داد و در این قرن ، آمریکا به عنوان کانونی تازه اما پرتوان وارد صحنه نشر جهان شد و تاثیر بسزایی در پیشرفت و نوآوریهای نشر داشت. در قرن نوزدهم ، تحولات چاپ و نشر کتاب به حدی سرعت و کیفیت چاپ را افزایش داد که این قرن را عصر جدید کتاب نامیدند. در قرن بیستم ، عواملی بر چاپ تاثیر گذاشتند که مهم ترین آنها به این شرح هستند: 1. سرمایه کافی ناشران 2. دانش فنی و مهارتهای تخصصی 3. علاقه و دلبستگی فرهنگی 4. آرمانها و اهداف 5. مناسبات خوب 6. مخاطره پذیری و عامل بسیار مهم دیگر در این سده ، رواج کامپیوتر و ظهور پدیده نشر رومیزی و همین طور انقلاب الکترونیک است. کاربرد کامپیوتر ، چاپ را همانند فعالیتهای دیگر ، به خود وابسته کرده است. امکانات فراوان کامپیوتری برای چاپ و نشر کتاب به حدی است که تصور وابستگی نام چاپ به کامپیوتر پذیرفتنی تر است تا چاپ بدون کامپیوتر. امروزه فعالیت‌های اساسی و عمده چاپ در یک جا جمع شده است و اصطلاح نشر رومیزی (desktop publishing) را بر آن نهادند. انواع چاپ روشهای چاپ شیوه‌های چاپ در جهان از ابتدا تاکنون از چند شیوه اصلی خارج نیست. در بعضی منابع شیوه‌های چاپ را به 3 دسته اصلی تقسیم می کنند. • چاپ برجسته • چاپ مسطح • چاپ گرد البته شیوه‌های دیگری نیز استفاده می شود که به آنها نیز می پردازیم. • چاپ اوزالید Diazotype : برای ارائه نمونه قبل از چاپ به صاحب کار • چاپ باسمه‌ای Block printing : کشیدن تصاویر یا چاپ یک طرح روی کاغذ یا مواد دیگر با قالبهای چوبی یا فلزی. • چاپ سری Typography: بوسیله حروف سری و متحرک انجام می شود. • چاپ سنگی Lithography : روشی که بر اساس دفع متقابل آب و چربی اختراع شده است و در آن برای چاپ از سنگ استفاده می شود. • چاپ فلزی Metallography : اگر در روش چاپ سنگی به جای سنگ از فلز استفاده کنیم. • چاپ زیروگرافی Xerography : این روش چاپ را چاپ فوری نام نهاده اند. • چاپ عکس Gacsimile : بازسازی دقیق یک اثر خطی یا چاپی • چاپ استنسیلی : چاپ از خلال پرده ای نازک و خلل پذیر. چاپ افست چاپ افست یکی از پر رونق ترین و فراوانترین چاپ هاست. شاید یکی از دلایل آن چاپ روی کاغذ با کیفیت بسیارعالی و در تیراژهای نسبتا پایین است. البته در چاپ اسکرین تیراژهای پایین تر از چاپ افست، معمول و متداولتر است و حتی از نظر صرفه اقتصادی مناسبتر، اما اگر جنبه کیفیت چاپ را نیز در نظر داشته باشیم. چاپ افست مناسبترین است. گاهی چاپ افست را به دلیل عدم برجستگی یا فرورفتگی در رابط (زینک) چاپ مسطح نیز نامیده می شود. برای چاپ افست باید مراحل زیر را انجام بدهید : 1)طراحی طرح مورد نظر (در این جا فرض را بر این می گیریم که کار چهار رنگ می خواهد چاپ شود)وقتی می گوییم چاپ چهار رنگ منظور این نیست که فقط در طرح چهار رنگ وجود دارد .بلکه رنگهای موجود در طرح ترکیبی از همان چهار رنگ اصلی ( Cyan , Magenta , Yellow , blacK ) هستند . پس می توانید تعداد رنگهای ترکیبی زیادی در طرح داشته باشید مثل صورتی، بنفش ، قهوه ای ،و... بعد از انتخاب گزینه CMYK برای فایل ایجاد شده میتوان از پالت Channels تعداد کانالهای رنگ را مشاهده کرد . همین جا یه نکته ای رو که خودم تجربه کردم بهتون بگم انتخاب رنگ درچاپ خوب طرح خیلی مهمه سعی کنید از رنگهای کدر برای زمینه کاری که توش ریزه کاری دارید مثل متن استفاده نکنید . اگر مجبور به انتخاب یه همچین رنگی بودید از فونتهای خواناتر استفاده کنید . یه نکته دیگه اینکه از اطراف کادر همیشه چند میلی متر به داخل فاصله بزارید تا موقع برش قسمتی از متن یا طرح حذف نشه . 2) خوب حالا فرض می کنیم طرح آماده شده فایل JPG یا TIF اونو می سازیم . البته طرح رو نیز با فرمت اختصاصی نرم افزار ذخیره کنید . 3)برای چاپ کار طراحی شده باید فرم چاپی ایجاد کنیم .یعنی یک طرح به تنهای چاپ نمیشه بلکه همراه طرحهای دیگه در یک فرم چیده شده و برای چاپ آماده می شه .در اینجا نوع کار هم خیلی مهمه برای چاپ یه ست اداری سربرگ، فاکتور ،کاغذ یاداشت ،پاکت نامه و...در یک فرم چیده میشوند چرا که باید بر روی کاغذ چاپ شوند .اما فرم مربوط به کارت ویزیت ، بروشور ،فولدرو... بر روی کاغذ مقوا گلاسه چاپ میشوند .وبرای جعبه کالاها عمدتا از مقوای پشت طوسی استفاده می شود که ضخامت بیشتری دارد . 4) ابعاد فرم های چاپی متفاوت هست وبه تعدادو ابعاد کارهای طراحی شده شما بستگی مثلا : 35*50 - 25*35 -44*60 - 50*70 ابعاد های متداول فرم های چاپی هستند . نکته :گاهی وقتا یک کار خودش یه فرم میشه مثل پوستر یا جلد کتاب ومجله . 5) یک فایل با ابعاد های گفته شده در بالا ایجادمی کنیم .کارهای طراحی شده راکه با فرمت TIF ذخیره کردیم به درون آن منتقل می کنیم(فرمت TIF از کیفیت بیشتری برخورداراست تا JPG ) کارها را کنار هم می چینیم دراین هنگام باید دقت داشته باشید برای خط برش بین کارها فاصله بگذارید . (تقریبا 3 میلی متر) از قسمت بالای کار نیز 1.5 تا 2 سانتی متر فاصله بگذارید که در اصطلاح به آن لب پنچه گفته می شود . سعی کنید فرم را با کار پر کنید وجای خالی روی آن باقی نگذارید (برای استفاده بهینه از هزینه انجام شده .) نکته : نرم افزار Freehand امکانات ویژهای برای چیدن فرم دارد. 6) فرم چاپی را با فرمت TIF ذخیره کرده و این فایل را روی CD کپی کنید . 7) حالا باید از روی فرم چاپی فیلم تهیه کنید . به مکانهای که این خدمات را عرضه می کنند لیتوگرافی گفته می شود .در لیتوگرافی از روی فرم شما توسط دستگاه Image setter فیلم تهیه می شود برای هر کانال رنگ یک فیلم برای یک فرم چهار رنگ چهار عدد فیلم به ابعاد فرم چاپی تهیه می شود .در فتوشاپ از طریق پالت channela می توانید تعداد کانالهای رنگ را ببینید. نکته :قیمت تهیه فیلم سانتی محاسبه می شود . بعد از تهیه فیلم نوبت به تهیه زینک است .زینک ها ورق های نازکی از آلیاژهای ساخته شده با آلومینیوم و روی هستند که فیلم بر روی آنها معکس می شود این عمل توسط دستگاهی که به اصطلاح به آن دستگاه کپی زینک می گویند انجام می گردد .فیلمها در دستگاه قرار داده شده وتوسط دستگاه به شدت نور به آن تابانده می شود . بدین ترتیب محتویات فیلم بر روی ورقه های زینک منعکس یا کپی می شود. در این مرحله نیز برای هر رنگ یک زینک گرفته خواهد شد . (برای کار چهار رنگ چهار زینک ). نکته :امروزه با پیشرفت صنعت چاپ دستگاههای به بازار آمده که مرحله تهیه فیلم را حذف می کند ومستقیما از روی CD فرم چاپی زینک تهیه می نماید .در این روش کار از کیفیت بیشتری برخورداربوده وقیمت کار نیز کمی بیشتر میشود به این دستگاه، Plate setter گفته می شود . 9) زینک به چاپخانه منتقل میشود و توسط ماشین چی (شخصی که با دستگاهای چاپ کارمیکند)زینک را به ماشین چاپ می بندد.ماشینهای چاپ چهار رنگ داری چهار مخزن رنگ هستند که هر زینک از یک رنگ تغزیه میکند . در دستگاه چاپ علاوه بر زینک ها کاغذ های سفید نیز قرار دارند . ماشین برای چاپ فرم، چهار بار رنگ را روی آن منتقل می کند تا کار چهار رنگ چاپ شود .این کاغذها به تعداد مورد نظر شما چاپ میشوند عمدتا 1000برگ به بالا چون چاپخانه ها برای هر نوبت چاپ پول 5000 برگ را در یافت می کنند . 10) اگر فرم چاپ شده کاغذی باشد به مرحله برش فرستاده می شود . 11) اگر کار مقوای گلاسه با شد یک تا دومرحله دیگر را باید طی کند . 12)اگر در فرم طرحی با کادر خاص داشته باشیم مثلا کادر منحنی یا شکسته برای جعبه یا هر چیز دیگر .در این مرحله یک برگ از فرم چاپ شده را به قالب گیری برده واز روی آن قالب تهیه می کنند . نکته :قالبها یک تخته نئوپان به ابعاد فرم چاپی هستند که در محل خطوط خاص موجود در فرم تیغهای عمودی بر روی تخته نصب شده است . 13) بقیه فرمهای برای روکش زدن آماده می شوند .اگر دقت کرده با شید روی جلد کتابها یا سطح کارتهای ویزیت روکشی براق وجود دارد .این عمل نیز توسط دستگاهای مخصوص در چاپخانه انجام می شود .(به این مرحله روکش زنی گفته می شود). نکته :روکش ها انواع مختلف دارند که چند تا از آنها را نام می برم .UV،UR،سلفون، ورنی سرد ،ورنی داغ و برخی رزین ها (مواد شیمیایی خاص ) که وقتی روی ناحیه ای خاص از یک فرم توسط زینک مالیده می شوند باعث باد کردن و متلاشی شدن الیاف کاغذ در آن ناحیه می شوند که جلوه ای مانند کرکی شدن در آن ناحیه ایجاد می‌کند ( احتمالا پوستر هایی رو دیدین که تصویر یک جوجه در آن است وبدن جوجه کاملا برجسه و کرکی شده ! ) ..... 14)بعد از ساخت قالب فرمهای چاپی که حالا روکش زده شده وسرد شده اند روی قالب قرار داده شده و با فشاری تعین شده پرس می شوند تا خطوط خاص برش زده شوند وطرحها از فرم چاپی جدا شوند.به دستگاهی که این عمل را انجام می دهد دستگاه لتر پرس گویند. 15) اگر فرم چاپی شما داری خطوط خاص نباشند مثلا یه فرم کارت ویزیت مستطیل شکل نیازی به قالب گیری ندارند ودر چاپخانه توسط دستگاهی به نام گیوتین برش داده می شوند . نکته: وقتی می گویند از اطراف کادر طرح کمی به داخل کادر فاصله بگذارید برای آن است که در اغلب چاپخانه ها عمل گیوتین زدن را کمی بی دقت انجام می دهند بنابراین ممکن است کناره های طرح زده شود . 16)اگر در فرم چاپی شما طرحی مانند پاکت نامه یا جعبه باشد برای چسباندن آن به مرحله پاکت چسبانی برده می شود . 17)مرحله آخر کارها تفکیک ، بسته بندی وآماده تحویل می شوند . ویرایش وتلخیص:آکاایران حروفچینی { پست شده در شهریور ۰۷ ۱۳۹۱ توسط مدیر سایت } برچسب ها : اطلاعات حروفچيني, انجيل گوتنبرگ, تاریخچه, حروف چاپي فارسي, حروفچيني با رايانه‌هاي شخصي, حروفچيني با ماشين تحرير, حروفچيني دستي, حروفچيني رايانه‌اي,حروفچيني نوري, حروفچینی, خط چینی, خوشنويسي با رايانه, خوشنویسی, روش‌هاي جديد حروفچيني, غلط‌گيري, ماشين‌هاي حروفچيني, ماشين‌هاي حروفچيني سربي, مزاياي عمده ماشين‌هاي اينترتايپ, يوهانس گوتنبرگ, چاپ حروفی موضوعات : مقالات این واژه در زبان انگلیسی، به معنی چیدن حروف مجزای سربی در کنار هم از روی متنی دستنوشته یا ماشین شده به منظور تکثیر آن متن از طریق چاپ است که امروزه کم و بیش منسوخ شده است. در کاربرد امروز، استفاده از هر یک از شیوه‌های تایپ رایانه‌ای برای چاپ را نیز می‌توان حروفچینی خواند، و چون این عمل، دیگر “چیدن حروف سربی در کنار یکدیگر” نیست، بعضی اصطلاح حروف‌نگاری را برای آن پیشنهاد کرده‌اند. تاریخچه. بشر از دیرباز کوشیده است راهی کم‌زحمت و مکانیکی برای تکثیر متون ابداع کند. نسخه‌برداری با دست، کاری زمان بر و پرهزینه بود. چینیان، نخستین کسانی بودند که راه‌هایی عملی برای تکثیر تصاویر و متون یافتند. روش مورد استفاده آنان، حکاکی روی چوب و سپس آغشتن سطح چوب به مرکّب و آنگاه انتقال آن به کاغذ بود؛ و همین عمل با نام “بصمه” یا “باسمه” در قرون گذشته به ایران رسید و هنوز در تهیه پارچه‌های قلمکار از آن استفاده می‌شود. چینیان به فکر تهیه حروف مجزا و چیدن آنها کنار یکدیگر نیز افتادند و نام “پی شِنگ” به عنوان اولین شخصی که در نیمه قرن یازدهم میلادی از حروف مجزای چوبی استفاده کرد در تاریخ صنعت چاپ ثبت شده است (۳: ج ۱، ص ۸۴۱). در چین، تکمیل فن حروفچینی و چاپ حروفی به‌سبب مشکلات خط‌چینی در همین حد متوقف ماند، تا این که چند قرن بعد، چاپ حروفی در اروپا از نو ابداع گردید. چاپ باسمه‌ای از قرن چهاردهم میلادی در بعضی از کشورهای اروپایی رواج یافته بود و برخی صنعتگران این کشورها در همان ایام کوشش‌هایی را برای استفاده از حروف مجزای چوبی یا فلزی آغاز کرده بودند. ولی یوهانس گوتنبرگ[۲]  آلمانی، که به عنوان مخترع حروفچینی و چاپ حروفی مشهور شده است، سرانجام توانست در دهه ۱۴۴۰ راه‌های عملیِ ساختن حروف فلزی مجزا را با استفاده از فنون قالب‌گیری و ریخته‌گری (حروف‌ریزی) و نیز شیوه چاپ حروف چیده شده در کنار یکدیگر را با دستگاه منگنه پیدا کند. این دستگاه پس از تکمیل، به صورت ماشین چاپ مسطح (برجسته یا برآمده)[۳]  درآمد (۷). نخستین کتابی که به این شیوه چاپ شد، نسخه‌ای از کتاب مقدس مسیحیان بود که به “انجیل گوتنبرگ” معروف شده است. در ایران، قدیمی‌ترین کتاب چاپ شده با استفاده از حروف مجزا در سال ۱۰۵۰ ق./ ۱۶۴۰ م. به دست کشیشان ارمنی در جلفای اصفهان در اواخر سلطنت شاه صفی به چاپ رسیده است (۲: ج ۱، ص ۷۸۶-۷۸۷). اولین کتاب فارسی که با چاپ حروفی در ایران به طبع رسید، رساله فتحنامه از میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی است که در سال ۱۲۳۳ ق. در تبریز توسط آقا زین‌العابدین تبریزی چاپ شد. چاپ حروفی (سربی) در ایران تا مدت‌ها تحت‌الشعاع چاپ سنگی قرار داشت، ولی سرانجام از اوایل قرن چهاردهم هجری، همزمان با پیدایش جنبش مشروطه و رشد نشریات، رواج یافت و در حدود هشتاد سال، تا اواسط دهه ۱۳۴۰ ش.، روش رایج چاپ در ایران بود. امروزه، شیوه چاپ اُفست شیوه رایج چاپ است و حروفچینی با حروف سربی نیز کم و بیش منسوخ شده است. حروفچینی دستی. اساس چاپ حروفی (سربی)، حروف چاپی بود. هر حرف، قطعه فلزی ریختگی از جنس مخلوطی از سرب و آنتیموان (به اضافه اندکی قلع و مس) بود که بر تارک آن، شکل یک حرف به صورت برجسته و معکوس نقش بسته بود. حروف فلزی دقیقاً با بدنه یک‌شکل و یک اندازه ساخته می‌شد و مجموعه آنها (یک دست حروف کامل) تمام حروف الفبا و علائم نقطه‌گذاری و اعداد و حرکات را در بر می‌گرفت (۱: ۴۹-۵۷). در شعبه (کارگاه) حروفچینی چاپخانه، حروفچین در مقابل گارسِه (جعبه مشبک حاوی حروف سربی) می‌ایستاد و از روی خبر (نوشته‌ای که باید حروفچینی می‌شد) به ترتیبِ حروف نوشته، حرف‌های مناسب را از توی گارسه برمی‌داشت و در “وِرْساد” (ظرف لبه‌دار کوچکی که در دست چپ خود نگاه داشته بود) کنار هم می‌چید و زمانی که یک سطر از حروف پر می‌شد سطر جدیدی را آغاز می‌کرد. حروفچین ماهر چشمش به خبر بود و دستش که جای حروف را می‌شناخت از میان خانه‌های گارسه، حروف مورد نیاز را به سرعت برمی‌داشت و بدون این که به آنها نگاه کند کنار هم می‌چید. انگشتش شیار نشانه روی پایه حرف (راده) را لمس می‌کرد و به راهنمایی آن، همه حروف را در یک جهت کنار هم قرار می‌داد. حروفچین بعد از چیدن هر چند سطر، حروف چیده شده را به رانگا (سینی فلزی چهارگوشی که کنار دست او روی میز قرار داشت) منتقل می‌کرد (۳: ج ۱، ص ۸۴۱). همه وسایل اصلی حروفچینی در ایران، به نام روسی آنها خوانده می‌شود و همین خود نشانه مسیری است که فن حروفچینی و چاپ برای ورود به ایران طی کرده است. حروف چیده شده، بعد از نمونه‌گیری و تصحیح نوبت اول، به دست صفحه‌بند به صورت صفحات کتاب یا روزنامه، کنار هم یا به دنبال هم بسته می‌شد (صفحه‌بندی) و پس از یکی دو نوبت نمونه‌گیری و نمونه‌خوانی و تصحیح، برای چاپ نهایی آماده و به شعبه چاپ فرستاده می‌شد. زمانی که در پایان عمل چاپ، حروفِ چیده شده دوباره به شعبه حروفچینی باز می‌گشت، حروف را پخش می‌کردند؛ یعنی دوباره در خانه‌های گارسه می‌ریختند تا بار دیگر مورد استفاده قرار گیرد. حروف سربی در ماشین چاپ به تدریج فرسوده می‌شد یا می‌شکست و هر چند وقت یک بار باید دوباره نو می‌شد. حروف چاپی فارسی با رعایت اصول خط نسخ، طراحی شده و یادگاری از هنر خطاطان کشورهای اسلامی است. برای استفاده از خط نستعلیق در حروفچینی نیز کوشش‌هایی در اوایل قرن بیستم در آلمان به عمل آمد، ولی به سبب پیچیدگی‌های کار و تنوع شکل‌های گوناگونِ ترکیب حروف، نتیجه مطلوب به دست نیامد تا سرانجام بعد از منسوخ شدن حروفچینی دستی و در دوران حروف‌نگاری رایانه‌ای، این امر در ایران تحقق یافت. رده‌بندی حروف چاپی به چند طریق انجام می‌گیرد: از نظر نازکی و کلفتی خطوط، حروف به دو دسته اصلی نازک (مانند حروفی که متن مقاله با آنها چیده شده)؛ و سیاه مانند حروفی که سرفصل‌ها با آن زده شده تقسیم می‌شود. به این رده‌بندی می‌توان حروف کج (یا خوابیده یا ایرانیک) را هم افزود. این نوع حروف، در اوایل دهه ۱۳۴۰ ش.، به تقلید از حروف ایتالیک در حروفچینی لاتینی، برای اولین بار در ایران طراحی شد. مبنای دیگر برای رده‌بندی حروف چاپی، شکل و ویژگی‌های زیبایی‌شناختی آنهاست که، در کاربرد اهل حرفه، “قلم”[۴]  خوانده می‌شود. این اصطلاح اغلب با اسم خاصی نیز به دلخواهِ طراح یا سازنده حروف، مشخص می‌شود؛ مثل قلم‌های “برتولد” یا “اسفرجانی” در دوره‌های گذشته و قلم‌های “لوتوس″، “بدر”، و “نازنین” در زمان حال. مبنای مهم دیگر برای طبقه‌بندی حروف چاپی، اندازه آنهاست که، مانند کفش، واحد اندازه‌گیری خاص خود را دارد. این واحد “پُنط” یا “پونت”[۵]  خوانده می‌شود و در کشورهای قاره اروپا و کشورهای انگلیسی زبان (انگلستان و امریکا) نیز یکسان نیست. پُنط رایج در اروپا پنط دیدو[۶]  نام دارد و دقیقاً برابر با ۳۷۶/۰ میلی‌متر است. پنط انگلیسی و امریکایی اندکی کوچک‌تر است و برابر با ۳۵۱/۰ میلی‌متر است (۱: ۴۹-۵۷). در کار حروفچینی دستی در ایران، پنط اروپایی رایج بوده است. متن روزنامه‌ها را با حروف نازک ۱۰ پنط، متن کتاب‌ها را با حروف نازک ۱۲ تا ۱۶ پنط، پاورقی‌ها را با حروف نازک ۱۰ تا ۱۲ پنط، عناوین سرفصل را با حروف ۲۴ تا ۳۶ سیاه، و تیتر اول روزنامه‌ها را با حروف ۴۸ تا ۶۰ سیاه می‌چیدند. بزرگ‌ترین تیترها را روزنامه‌ها برای جلب حداکثر توجه با حروف ۷۲ سیاه می‌زدند و اگر لازم می‌شد نمونه چاپی تیتر را به کمک فنون عکاسی باز هم بزرگ‌تر می‌کردند. ماشین‌های حروفچینی سربی[۷] . حروفچینی دستی در بهترین شکل خود، با استفاده مناسب از حروف شکیل و خوش‌خوان و تنظیم درستِ فواصلِ میانِ کلمات و اِعمال سلیقه حروفچین، می‌تواند تا حد یک کار هنری ارتقا یابد. کتاب‌های نفیس چاپ شده در ایران نیز با حروف سربی حروفچینی شده‌اند (از بهترین نمونه‌ها، کلیله و دمنه به تصحیح شادروان مجتبی مینوی، چاپ انتشارات دانشگاه تهران، و هر سه جلد دایره‌المعارف فارسی مصاحب است). با این همه، این نوع حروفچینی اساساً کاری کُند، و برای کارکنان شعبه حروفچینی از نظر سلامت زیان‌آور است. از این‌رو، در اواخر قرن نوزدهم کوشش‌های زیادی برای ماشینی‌کردنِ عمل حروفچینی و سرعت بخشیدن به آن به عمل آمد و حاصل این تلاش‌ها، ساخته شدن انواع ماشین‌های حروفچینی بود که کار ماشین تحریر و دستگاه حروف‌ریزی را توأماً انجام می‌دادند. از جمله اینها، ماشین‌های حروفچینی لاینوتایپ[۸] ، اینترتایپ[۹] ، و مونوتایپ[۱۰]  است که هر سه با سربِ مذاب کار می‌کنند (۵). دو ماشین اول، سطرهای مطالب حروفچینی شده را به صورت یک قطعه سرب یکپارچه بیرون می‌دهند، ولی ماشین مونوتایپ ـ که صفحه تایپ آن از قسمت حروف‌ریزی آن جداست و اطلاعات حروفچینی بر روی نوارِ کاغذی باریکی پانچ می‌شود و نوار پانچ شده بعداً به قسمت حروف‌ریزی انتقال می‌یابد ـ حروف سربی را تک‌تک ریخته و کنار هم قرار می‌دهد. انواع فارسی شده این ماشین‌ها در دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ ش. نیز در ایران به کار گرفته شد(۶) مؤسسه اطلاعات تعدادی از ماشین‌های حروفچینی اینترتایپ و مؤسسه کیهان و چاپخانه نوبنیاد شرکت افست ماشین‌های لاینوتایپ را خریداری کردند. در چاپخانه بانک ملی ایران و چاپخانه انتشارات دانشگاه تهران نیز تعدادی ماشین‌های مونوتایپ، که برای حروفچینی کتاب مناسب‌تر بود، مورد استفاده قرار گرفت. از مزایای عمده ماشین‌های اینترتایپ و لاینوتایپ سرعت بالای آنها بود؛ به طوری که هر ماشین می‌توانست به اندازه محصول چند حروفچین دستی کار بیرون بدهد. این ماشین‌های پرطاقت توانایی دو و حتی سه نوبت کار در شبانه‌روز را هم داشتند و با استفاده از آنها، امکان حروفچینی متن یک کتاب راسته (متون ساده و بدون مسئله)، در دو یا سه روز وجود داشت. عیب بزرگ آنها نداشتن امکان برای اِعراب‌گذاری، مشکل حروفچینی همزمان کلمات فارسی و لاتینی، و محدودیت در انواع حروفی بود که حروفچین در اختیار داشت و اغلب از یک قلم در دو یا سه اندازه به صورت‌های نازک و سیاه تجاوز نمی‌کرد. عیب دیگر آنها مشکل غلط‌گیری به خاطر یک تکه‌بودن تمام حروف یک سطر بود، به طوری که برای درست‌کردن یک غلط کوچک تمام سطرِ حاوی اشتباه باید دوباره زده می‌شد و در این میان ممکن بود حروفچین مرتکب خطاهای تازه‌ای بشود، مخصوصاً که مزد او نیز بر اساس تعداد سطوری که زده بود پرداخت می‌شد و سرعت جای دقت را می‌گرفت. در این ماشین‌ها مخزنی از قالب‌های خالی حروف (ماتریس) وجود داشت. وقتی حروفچین در صفحه تایپ، شاسی مربوط به حرف معینی را فشار می‌داد ماتریس آن پایین می‌افتاد و در کنار ماتریس‌های قبلی قرار می‌گرفت تا سطر پر می‌شد. آن گاه سرب مذاب، آن ماتریس‌ها را پر می‌کرد و حروف یک سطر به صورت یکپارچه ریخته می‌شد و ماتریس‌ها هم بلافاصله به مخزن بازگردانده می‌شد. صفحه‌بندی با سطور یک تکه لاینوتایپ یا اینترتایپ، آسان‌تر از صفحه‌بندی در حروفچینی دستی بود و حروف نیز به هنگام چاپ استقامت بیشتری داشتند و زیرفشار ماشین به آسانی شکسته نمی‌شدند (۵). ماشین‌های حروفچینی سربی تا اوایل دهه ۱۳۶۰ ش. هنوز در ایران خدمت می‌کردند تا اینکه در برابر رواج وسیع حروفچینی با رایانه‌های شخصی اجباراً از حرکت باز ایستادند. حروفچینی با ماشین تحریر[۱۱] . در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ ش. چاپ افست در ایران رواج بیشتری یافت و روش‌های مناسب با این شیوه چاپ ـ که یکی از مراحل اصلی آن عکسبرداری از متن حروفچینی شده نهایی (نمونه سفید) است ـ نیز به نوبه خود رایج شد. یکی از این روش‌های جدید حروفچینی استفاده از ماشین تحریرهای برقی و حافظه‌دار شرکت آی.بی.ام. بود که دو ویژگی مهم داشتند: اول اینکه در آنها چکش‌های آشنای حاوی نقش حروف در ماشین تحریر سنتی جای خود را به گوی حاوی نقش حروف داده بود. این گوی‌ها قابل تعویض بودند و، در نتیجه، ماشین تحریرِ واحدی می‌توانست به چند زبان و چند قلم، حروف متفاوت تایپ کند. شرکت سازنده این ماشین‌ها چند نوع حروف فارسی مختلف نیز برای آنها آماده کرده بود. دوم اینکه ماشین قادر بود جزئیات متنی را که روی آن تایپ می‌شد در یک کارت حافظه مغناطیسی ضبط کند و اصلاحاتی را نیز که در مرحله غلط‌گیری روی متن انجام می‌گرفت به خاطر بسپارد و بعد متن بی‌غلط را دوباره با سرعت زیادتری تایپ کند تا برای عکسبرداری مورد استفاده قرار گیرد. در نتیجه این توانایی‌ها ماشین تحریر آی.بی.ام. که جای خود را در سازمان‌ها و شرکت‌ها گشوده بود به کار حروفچینی جزوه و کتاب و گزارش نیز گمارده شد، و تا اوایل دهه ۱۳۶۰ ش. یکی از روش‌های رایج و نسبتاً ارزان‌تر حروفچینی بود. حُسن این روش ارزانی نسبی تهیه و نگهداری وسایل و عیب آن محدودیت در تغییر اندازه حروف بود. به‌طور مثال، امکان زدن تیتر و سوتیتر با این ماشین‌ها وجود نداشت و ماشین‌نویس یا گرافیست ناچار بود برای آماده‌کردن تیترها از چاپخانه مدد بگیرد یا از حروف برگردان استفاده کند. همچنین موجود نبودن امکان اعراب‌گذاری و شکیل نبودن قلم‌های طراحی شده از جمله عیوب این روش برای خط فارسی بود. حروفچینی رایانه‌ای[۱۲] . ماشین‌های بزرگ حروفچینی رایانه‌ای، مانند سری ماشین‌های لاینوترون[۱۳] ، که امروز دیگر کارآیی خود را از دست داده‌اند تا همین اواخر، تا اوایل دهه ۱۳۷۰ ش.، سلاطین بی‌چون و چرای حروفچینی محسوب می‌شدند. هر کدام ده دوازده حروفچین (پانچیست)[۱۴]  داشتند و فقط چاپخانه‌های بزرگ و مؤسسات انتشاراتی توانا استطاعت تهیه و نگهداری آنها را دارا بودند. نسل اول این ماشین‌ها که هنوز هم رایانه‌ای نشده بودند به شیوه عکاسی با نور با استفاده از فیلم یا کاغذ حساس کار می‌کردند. نقش حروف به جای ماتریس فلزی روی صفحات یا استوانه‌های فیلم نگاتیو قرار داشت و حرکات انگشت حروفچین باعث می‌شد نقش حرفِ معیّنی بین منبع نور و عدسی دستگاه قرار بگیرد و تصویر آن بر روی فیلمی که در جلوی عدسی قرار داشت تابانده شود. به این ترتیب، عمل حروفچینی تبدیل به یک سلسله نور تاباندن‌ها از نقش حروفِ متفاوت بر فیلمِ حساس شد و این عمل به حروفچینی نوری[۱۵]  شهرت یافت. در این ماشین‌ها، برای تغییر اندازه حروف، عدسی دستگاه عوض می‌شد و، اگر متنی تنوع حروف داشت، کار کندتر انجام می‌گرفت. حُسن بزرگ این دستگاه‌ها، سازگاری آنها با چاپ اُفست، کیفیت بالاتر نقش حروف چاپی آنها در مقایسه با حروف سربی، و رهاشدن دست‌اندرکاران حروفچینی و چاپ از زیان‌های کار با سرب بود (۴). در نسل‌های بعد، رایانه به مدد انسان آمد و تنظیم فرمان‌ها و سرعت بخشیدن به جریان کار را برعهده گرفت و سپس فرایند عکاسی نیز از جریان حذف شد و نقش هر حرف به جای این که فضای شفاف مشخصی در زمینه سیاه فیلم باشد تبدیل به نقشه‌ای از نقاط سفید و سیاه[۱۶]  در حافظه رایانه شد و، با حذف حرکات مکانیکی، سرعت دستگاه افزایش یافت. در ماشین‌های لاینوترون مدل ۳۰۳ تنها قسمت‌هایی از دستگاه که حرکت مکانیکی داشتند، کلیدهای صفحات تایپ و بخشی از دستگاه بود که قرقره کاغذ یا فیلم حساس را پیش می‌راند. در اوایل دهه ۱۳۵۰ ش.، تعدادی از ماشین‌های بزرگ‌تر حروفچینی رایانه‌ای، که بیشتر از خانواده لاینوترون بود، و تعداد زیادتری از ماشین‌های کوچک‌تر حروفچینی رایانه‌ای از نوع کامپست[۱۷]  وارد ایران شد و در چاپخانه‌های تهران و برخی شهرستان‌ها مورد استفاده قرار گرفت. عیب بزرگ این ماشین‌ها از نظر صاحبان آنها هزینه سنگین تهیه مواد مصرفی لازم برای استفاده از آنها بود؛ چون همه نمونه‌ها روی کاغذ عکاسی گرفته می‌شد و این نمونه‌ها باید در ماشین‌های ظهور و ثبوت خودکار[۱۸]  شسته می‌شد و کاغذهای حساس و داروهای شیمیایی مورد نیاز ماشینِ ظهور نیز باید از خارج وارد می‌گردید و تهیه این مواد در شرایط دشوار اقتصادی و در سال‌های جنگ ایران و عراق بسیار گران و دشوار بود. علاوه بر این، انجام برخی کارهای حروفچینی با این ماشین‌ها، مثل جدول‌بندی، به سبب ناتوانی نسبی رایانه‌ها اشکال داشت. حروفچینی با رایانه‌های شخصی. یکی از ویژگی‌های دهه ۱۳۷۰ ش. در ایران رواج گسترده رایانه‌های کوچک شخصی است که به کارهای اداره و خانه کمک می‌کنند. یکی از نتایج این رواج، و آشنا شدن افراد با رایانه، استفاده وسیع از آن در کار نوشتن و حروفچینی است. رایانه شخصی ابزاری تواناست که سرعت و حجم حافظه و کارآیی آن در سال‌های اخیر چندین برابر شده است. در سال‌های قبل از دهه ۱۳۷۰ ش. که تنها رایانه‌های بزرگ در مؤسسات دولتی ایران به کار مشغول بودند، بازار نرم‌افزار محدود بود و بیشتر برنامه‌های فارسی نویسی، برنامه‌هایی وارداتی و در اصل نوشته شده برای زبان عربی بود که حروف پ، چ، ژ، گ را به آن افزوده بودند؛ و یا برنامه‌هایی بود که اختصاصاً به سفارش مؤسسه صاحب رایانه نوشته شده بود و در دسترس افراد عادی قرار نداشت. ورود رایانه‌های کوچک به بازار این وضع را تغییر داد و بعضی از شرکت‌های رایانه‌ای که کارشان برنامه‌نویسی و تهیه نرم‌افزار بود برای نگارش یک برنامه واژه‌پردازِ مطلوبِ فارسی براساس الگوی بهترین برنامه‌های نشر رومیزی*[۱۹]  جهان، دست به کار شدند. از جمله این مؤسسات شرکت‌های نرم‌افزاری سینا و صابرین بودند که در سال ۱۳۷۱ هر دو، واژه‌پردازهای فارسی خود را ـ که به ترتیب “زرنگار” و “نقش” نام‌گذاری شد ـ به بازار عرضه کردند. هر دو برنامه، توانایی‌های زیادی دارند و مورد استقبال کاربران قرار گرفتند. نرم‌افزار زرنگار که با توجه به سوابق و سنت‌های حروفچینی فارسی تهیه شده بود، مخصوصاً، مورد توجه ناشران و صاحبان مطبوعات قرار گرفت و، در این بخش از حرفه، عملاً کار حروفچینی را قبضه کرد.  [افسوس که امکانات نرم افزاری چون ورد را نداشته جستجو پذیر نیستند]. هر برنامه واژه‌پرداز خوب، امکانات فراوانی دارد که تنوع قلم‌های مورد استفاده برای فارسی و غیرفارسی، امکان تغییر اندازه حروف از ۶ پنط تا ۷۲ پنط، امکان اِعراب‌گذاری کامل، امکان تنظیم فواصل میان کلمات به دلخواه، امکان تایپ کلمات لاتینی در متن فارسی و برعکس، امکان تصحیح متن حروفچینی شده روی صفحه نمایش در حین تایپ یا بعد از آن، امکان خطایابی در متن به شکل خودکار، امکان جدول‌بندی آسان، امکان ادغام تصویر در متن، امکان صفحه‌بندی و امکان رؤیت نتیجه کار برروی صفحه نمایش قبل از گرفتن نمونه چاپی، و بسیاری امکانات دیگر که جست‌وجو و جایگزینی حروف، واژه‌ها، و عبارات از آن جمله‌اند. گرفتن نمونه چاپی از متون حروفچینی شده با رایانه، با دستگاه مخصوصی به نام چاپگر[۲۰] ، روی کاغذ تحریر یا گلاسه سفید انجام می‌گیرد. چاپگرهای لیزری خوب قادرند صفحات متن را با کیفیت بالایی که برای مقاصد چاپ افست کاملاً کافی است به چاپ برسانند و ترکیب “رایانه + نرم افزار توانا + چاپگر لیزری” فرمولی است که امکان حروفچینی حرفه‌ای را در هر اداره و خانه‌ای فراهم آورده، از هر نویسنده و مترجم یک حروفچین بالقوه ساخته، و سبب بیکاری ماشین‌های حروفچینی رایانه‌ای بزرگ و پرهزینه و نیز بعضی از مؤسسات حروفچینی قدیمی شده است. با حضور رایانه‌های شخصی در بازار، می‌توان گفت که تنگنای حروفچینی، که سال‌ها یکی از مشکلات کار نشر کتاب در ایران بود، برای همیشه شکسته شده است. خوشنویسی با رایانه. از دیرباز، امکان حروفچینی با خط نستعلیق آرزویی بود که به سبب مشکلات فنی برآورده نمی‌شد. حتی وقتی شرکت‌های سازنده وسایل حروفچینی رایانه‌ای ماشین‌های خود را که با امکانات فارسی‌نویسی مجهز شده بود به بازار ایران عرضه کردند و علاقه سازمان‌های ایرانی را به دسترسی به امکان حروفچینی با خط نستعلیق دیدند، راه‌های تحقق این امکان را آزمودند، ولی موفق نشدند. اما این کار خوشبختانه در ایران سرانجام در اواسط دهه ۱۳۷۰ ش. به دست برنامه‌نویسان ایرانی تحقق یافت و اکنون سه برنامه خوشنویسی نستعلیق در بازار وجود دارد (نرم‌افزارهای “نشر الف”، “کلک”، و “چلیپا”) که روی هر رایانه کوچک امروزی قابل اجراست. اساس کار، گرفتن “مفردات” خط از یکی از استادان خوشنویسی و سپس ادغام این اجزا در برنامه است. صورت‌های، خط نستعلیق برای برنامه‌نویسان گذشته، به دلیل ترکیبی که حروف با یکدیگر پیدا می‌کردند، بسیار متنوع بود و این تنوعِ با محدودیت‌های رایانه‌های آن زمان قابل مهار نبود؛ ولی با تواناتر شدن رایانه‌های نسل جدید و افزایش توانایی‌ها و گنجایش حافظه آنها دورنمای رفع اشکال پدیدار شد. برنامه‌های خوشنویسی موجود با همکاری استادان حاضر تهیه شده است، اما کاملاً قابل تصور است که روزی برنامه‌ای، با استفاده از نمونه‌های بازمانده از خط استاد بزرگی همچون میرعماد، شیوه خط او را تقلید کند. منبع:nlai.ir