قتل در مسیر مدرسه؛ سیاستمدار جنجالی اوکراین در مادرید کشته شد
- جیمز واترهاوز
- خبرنگار بیبیسی در اوکراین
قتل آندری پورتنوف، از مقامهای پیشین اوکراین، در حومه مادرید باعث شوکه شدن هموطنانش شد، اما مرگش اندوه عمومی به دنبال نداشت.
این مقام جنجالی پیشین، پس از آنکه فرزندانش را مقابل مدرسه آمریکایی در مادرید، پایتخت اسپانیا، پیاده کرد، در پارکینگ هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد.
تصویر پیکر بیجان او که چهارشنبه گذشته با لباس ورزشی رو به زمین افتاده بود، پایانی نمادین برای زندگی فردی بود که نامش با فساد گسترده در اوکراین و نفوذ روسیه گره خورده بود.
رسانههای اوکراینی به تهدیدهای مکرر پورتنوف علیه روزنامهنگاران و نفوذ عظیم او در دوران ریاستجمهوری ویکتور یانوکویچ، رئیسجمهور پیشین طرفدار روسیه، پرداختهاند.
الکساندر هولوبوف، خبرنگار، در این باره نوشت: «کسی که خواهان قتل مخالفان سیاسی بود، حالا خودش طعم آن را چشید.»
وبسایت خبری «اوکراینسکا پراودا» او را «وکیل شیطان» لقب داد.
در این میان، سرهی ولاسنکو، نماینده پارلمان و رقیب سیاسی سابق، با تعابیری محتاطانه گفت: «نمیتوان انسانها را کشت. حتی وقتی درباره مرگ کسی صحبت میکنیم، باید انسان باقی بمانیم.»
پورتنوف شخصیتی جنجالی و مورد نفرت عمومی بود. هرچند انگیزههای قتل او در نگاه نخست واضح بهنظر میرسد، اما هنوز پرسشهای بیپاسخ زیادی باقی مانده است.
«مهره اصلی»
پورتنوف پیش از ورود به سیاست مدیریت یک شرکت حقوقی را بر عهده داشت.
او ابتدا با یولیا تیموشنکو، نخستوزیر وقت که به غرب گرایش داشت، همکاری میکرد، اما در سال ۲۰۱۰ و پس از پیروزی یانوکویچ، به جناح طرفدار روسیه پیوست.
کریستینا بردینسکیخ، خبرنگار اوکراینی میگوید: «این یک خیانت بزرگ بود، چون تیموشنکو چهرهای غربگرا بود و یانوکویچ حامی کرملین.»
این مشاور به اولین معاون رئیس دفتر ریاستجمهوری اوکراین تبدیل شد و در سال ۲۰۱۲ قانون تازه مجازات کیفری کشور را تدوین کرد. منتقدانش میگویند که پیشرفت او بیشتر نه به خاطر سیاست، بلکه به دلیل تمایل به کسب قدرت و نفوذ بود.
کریستینا میگوید: «او فقط یک وکیل خوب بود، همه میدانستند خیلی باهوش است.»
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰، اوکراین با سیستمی قضایی مواجه شد که نیاز مبرمی به اصلاح داشت. میخایلو ژرناکو، کارشناس حقوقی، معتقد است پورتنوف این سیستم را به گونهای تغییر داد که دولت بتواند طرحهای غیرقانونی را پنهان کند و تلاشهای روسیه برای کنترل کشور را بپوشاند.
او میگوید: «پورتنوف مهره کلیدی، مغز متفکر و معمار این سیستم قضایی فاسد بود که برای خدمت به دولت طرفدار روسیه در آن زمان طراحی شده بود.»
«سیستم فاسد»
در طول بیش از یک دهه، پورتنوف با استفاده از دادگاهها و قاضیانی که تحت کنترل داشت، علیه روزنامهنگارانی که درباره او گزارشهای منفی منتشر میکردند، شکایت کرد. تلاشهایش برای کنترل سیستم قضایی منجر به تحریمهای آمریکا علیه او شد.
آن زمان، واشنگتن او را به انتصاب مقامهای وفادار در پستهای ارشد برای منافع شخصی متهم کرد و همچنین به «خرید آرای قضایی» متهم شد.
پورتنوف بعدها علیه فعالانی که دراعتراض میدان اوکراین (میدان استقلال) شرکت داشتند، اقدام کرد؛ انقلابی که منجر به سقوط ویکتور یانوکویچ از قدرت شد و باعث شد او مجبور به فرار به روسیه شود.
اکسانا رومانیوک، که روابط خود و دیگر روزنامهنگاران با پورتنوف را به خوبی به یاد دارد، میگوید: «او از تهدیدهای جنسی استفاده میکرد.»
اکسانا رومانیوک به عنوان مدیر مؤسسه اطلاعرسانی جمعی، آزادی بیان در اوکراین را رصد میکند.
هرگاه گزارشی افشاگرانه منتشر میشد، واکنشها همیشه یکسان و تکراری بود. او میگوید: «وقتی مردم فساد او را افشا میکردند، او آنها را به نشر اخبار جعلی متهم میکرد.»
«حتی وقتی روزنامهنگاران اسناد و شهادتهایی برای اثبات اتهامات داشتند، هرگز نمیتوانستند در دادگاه پیروز شوند. امکان دفاع از خود وجود نداشت. سیستم کاملا فاسد بود.»
آندری پورتنوف پس از فرار یانوکویچ، رئیسجمهور سابق اوکراین در سال ۲۰۱۴، در نهایت در مسکو سکونت کرد. ماکسیم ساوچوک، خبرنگار محقق، درباره ارتباطات او با مسکو و همچنین مجموعه املاک گستردهاش در آنجا تحقیقاتی انجام داد.
او به یاد میآورد: «او با الفاظی پاسخ داد که نمیخواهم نقل قول کنم، فحاشیهایی درباره مادرم.»
«این بخشی از شخصیت اوست؛ آدمی بسیار کینهجو.»
حتی پس از ترک اوکراین، پورتنوف تلاش کرد از طریق کنترل «نیوزوان»، شبکه تلویزیونی طرفدار کرملین بر سیاست اوکراین تأثیر بگذارد.
او در سال ۲۰۱۹ به اوکراین بازگشت، اما با آغاز تهاجم تمامعیار در سال ۲۰۲۲ دوباره مجبور به فرار شد.
تلخی ماجرا این است که پورتنوف در نهایت در اسپانیا سکونت گزید و فرزندانش را به مدرسه آمریکایی معتبر فرستاد؛ نکتهای که بسیاری از آن غافل نماندهاند.
همزمان با شادی آشکار برخی از مرگ او، گمانهزنیهای بیپایانی درباره عامل این قتل مطرح شده است.
میخایلو ژرناکو، کارشناس حقوقی، میگوید: «ممکن است روسها مسئول باشند چون او اطلاعات زیادی داشت.»
او اضافه میکند: «او در بسیاری از عملیاتهای مشکوک روسیه دخیل بود؛ ممکن است کار آنها یا گروههای جنایی دیگر باشد. او توانسته بود خیلیها را عصبانی کند.»
با وجود اینکه انگیزهها در این سوی مرز برای بسیاری روشن است، منابع امنیتی اوکراین تلاش میکنند خود را از این قتل دور نگه دارند.
کییف قبلا ترورهایی را در مناطق اشغالی روسیه و حتی در داخل روسیه انجام داده، اما هرگز در اسپانیا اقدامی نکرده است.
برخی گزارشهای رسانههای اسپانیایی حاکی از آن است که این قتل انگیزه سیاسی نداشته و بیشتر به دلایل «اقتصادی یا انتقام» مربوط بوده است.
ماکسیم ساوچوک میگوید: «معلوم نیست چه تعداد زیادی باید مورد بازجویی قرار بگیرند تا چند مظنون پیدا شود؛ چون این فرد هزار و یک دشمن داشت.»
در اوکراین، پورتنوف به عنوان کسی شناخته میشود که به روسیه کمک کرد تا زمینههای لازم برای تهاجم خود را فراهم کند. نفرت عمومی از او از زمان سال ۲۰۲۲ شدت بیشتری یافته است.
با این حال، میخایلو ژرناکو امیدوار است که مرگ او فرصتی برای اصلاحات گستردهتر در دستگاه قضایی باشد.
او هشدار میدهد: «چون مرده است، دلیل نمیشود که اثرش هم از بین رفته باشد. بسیاری از افرادی که او به آنها کمک یا منصوب کرد، هنوز در سیستم باقی ماندهاند.»
