تاسیسات سری صحرای آریزونا تناقض سیاستهای ترامپ را آشکار میکند
- فیصل اسلام
- سردبیر اقتصادی، بیبیسی
- درگزارش از آریزونا
در میان کاکتوسهای صحرای آریزونا، خارج از شهر فینیکس، مجموعهای خارقالعاده از ساختمانها در حال شکلگیری است که آینده اقتصاد جهانی و جهان را شکل خواهد داد.
آنچه قرار است از دل این ساختوسازهای پر سر و صدا بیرون بیاید، صرفا یک کارخانه نیمهرساناهای پیشرفته نیست؛ بلکه قرار است در نهایت، این مجموعه پیشرفتهترین تراشههای جهان را به صورت انبوه تولید کند. این کار، برای نخستین بار، در خاک آمریکا انجام میشود و شرکت تایوانی پشت ساخت این پروژه وعده داده است که میلیاردها دلار دیگر نیز در آن سرمایهگذاری کند تا تهدید اعمال تعرفه بر تراشههای وارداتی را از میان بردارد.
از دید من، این مهمترین کارخانه جهان است و شرکتی آن را میسازد که شاید نامش را نشنیده باشید: شرکت تولید نیمهرسانای تایوان یا تیاسامسی. این شرکت ۹۰ درصد از نیمهرساناهای پیشرفته جهان را تولید میکند. تا پیش از این، تمام این تراشهها در جزیره تایوان ساخته میشد که تنها ۱۰۰ مایل از سرزمین اصلی چین فاصله دارد. تراشه اپل در آیفون شما، تراشههای انویدیا که پاسخهای چتجیپیتی را پردازش میکند، تراشههای موجود در لپتاپ یا شبکه رایانهای مورد استفاده شما، همگی تولید تیاسامسی هستند.
تاسیسات این شرکت در آریزونا که با نام «فَب ۲۱» شناخته میشود، به شدت تحت محافظت و مراقبت است. آوردن کاغذ سفید یا دستگاههای شخصی به داخل آن ممنوع است تا از درز طراحیها به بیرون جلوگیری شود. این کارخانه میزبان برخی از مهمترین سرمایههای فکری جهان است و فرایند تولید این تراشهها، از پیچیدهترین و فشردهترین فرایندهای تولید صنعتی در جهان محسوب میشود.
آنها به شدت از اسرار نهفته در این کارخانه محافظت میکنند. مشتریان مهمی مانند اپل و انویدیا به این شرکت اعتماد کردهاند تا طراحیهای محرمانه محصولات آیندهشان را حفظ کند.
اما پس از ماهها درخواست، شرکت تیاسامسی سرانجام به بیبیسی اجازه داد تا از بخشی از انتقال فرایندی بازدید کند که به گفته برخی، حیاتیترین، پرهزینهترین، پیچیدهترین و مهمترین فرایند تولید در جهان است.
نمونه بارز سیاستهای ترامپ
بیشک دونالد ترامپ، خود چنین باوری دارد. او بارها به صورت گذرا به این کارخانه اشاره کرده است. او گفته «تیاسامسی بزرگترین است» و افزوده «ما به تدریج صنعت تراشه را از دست دادیم و حالا تقریبا به طور کامل در تایوان متمرکز است. آنها این صنعت را از ما دزدیدند». این یکی از پیامهایی است که رئیس جمهور آمریکا بارها آن را تکرار کرده است.
تصمیم اخیر شرکت تیاسامسی برای گسترش سرمایهگذاریاش در آمریکا به میزان ۱۰۰ میلیارد دلار، از نظر ترامپ نتیجه تهدیدهای او برای اعمال تعرفه بر تایوان و صنعت جهانی نیمهرساناها است.
از دید ترامپ توسعه و گسترش تاسیسات آریزونا که در ماه مارس اعلام شد، نمونه شاخصی از سیاستهای اقتصادی اوست، به ویژه سیاستی که شرکتهای خارجی را به انتقال کارخانههایشان به داخل خاک آمریکا وامیدارد تا از تعرفههای سنگین در امان بمانند.
چین نیز این تحولات را با دقت زیر نظر دارد. توانمندی تایوان در ساخت تراشه، بخشی از راهبردی است که دولت این کشور از آن با عنوان «سپر سیلیکونی» در برابر تهدید حمله نظامی یاد کرده است. ایده اولیه تایوان این بود که در این فناوری حیاتی به تولیدکنندهای غیر قابل جایگزینی تبدیل شود. اما بحرانهای زنجیره تامین در دوران همهگیری کرونا این معادله را تغییر داد، زیرا از نظر بقیه کشورها اتکا به یک کشور واحد، ریسک بزرگی به نظر رسید.
چین، تایوانِ خودگردان را بخشی از خاک خود میداند، اما تایوان خود را کشوری مجزا از سرزمین اصلی چین میبیند.
به همین دلیل بسیاری از جریانهای اقتصاد جهانی، فناوریهای پیشرفته و معادلات ژئوپلیتیکی در تاسیسات در حال ساخت آریزونا تلاقی میکنند و در دل همین نقطه، تناقض بنیادینی در سیاستهای اقتصادی و دیپلماتیک ترامپ نهفته است.
او این کارخانه را نماد سیاست «اول آمریکا» و ابزاری برای حفظ برتری اقتصادی و نظامی بر چین میبیند. اما تولید این تراشههای فوقپیشرفته و کوچک که در مرزهای علم فیزیک و شیمی شکل میگیرند، اساسا متکی به مجموعهای از پیشرفتهترین فناوریها از سراسر دنیاست.
پاکترین محیط روی زمین
گرگ جکسون، یکی از مدیران تاسیسات، مرا با یک ماشین گلف در محوطه میگرداند. کارخانههای این مجموعه تقریبا نسخهای کپیشده از تاسیسات تیاسامسی در تایوان هستند، همانجایی که او در آن آموزش دیده است. او میگوید: «میتوانم بگویم این تاسیسات احتمالا از پیشرفتهترین و پیچیدهترین مجموعهها در جهان هستند.»
او ادامه میدهد: «واقعا تضاد جالبی است. شما تراشههایی بسیار کوچک با ساختارهایی بسیار ظریف دارید، اما برای ساخت آنها به چنین مجموعه عظیمی با تمام این زیرساختها نیاز است... پیچیدگی و حجم سیستمهایی که باید به کار گرفته شود، سرسامآور است.»
درون ساختمانی که باید با پوشش ویژه وارد آن شد، کارکنان پیش از عبور از پلی که قرار است پاکترین محیط روی زمین را ایجاد کند، لباسهای حفاظتی مخصوص میپوشند. هدف این محیط، محافظت از روند تولید ترانزیستورهای میکروسکوپی خارقالعادهای است که اساس ساخت میکروتراشهها را تشکیل میدهند؛ تراشههایی که همه چیز را در جهان امروز ممکن میسازند.
کنستانتینوس نینیوس، یکی از مهندسان تاسیسات، برخی از نخستین تولیدات تیاسامسی در آریزونا را به من نشان میدهد: یک ویفر یا صفحه نازک سیلیکونی که حاوی چیزی است که با عنوان «تراشههای ۴ نانومتری» شناخته میشوند.
او توضیح میدهد: «در حال حاضر این پیشرفتهترین ویفر موجود در آمریکا است که شامل حدود ۱۰ تا ۱۴ تریلیون ترانزیستور است... کل فرآیند تولید، ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ مرحله دارد.»
او میگوید اگر بتوانید بدنتان را تا همان مقیاس کوچک کنید و وارد این ویفر شوید، لایههای مختلف آن مانند خیابانها و آسمانخراشهای بسیار بلندی به نظر خواهند رسید.
دستکاری اتمها در فرایند تولید
شرکت تیاسامسی در سال ۱۹۸۷ به درخواست دولت تایوان تاسیس شد. در آن زمان «موریس چانگ»، مدیر اجرایی صنعت تراشه، مامور شد تا این شرکت و تاسیسات مربوط به آن را راهاندازی کند. هدف این شرکت، فعالیت به عنوان یک کارخانه تخصصی تولید تراشه برای طراحیهای سایر شرکتها بود. این مدل به طرز شگفتانگیزی موفق شد.
محرک اصلی پیشرفت در این فناوری، کوچکسازی ریزترین اجزای موجود در تراشههاست. این اندازهها امروزه در مقیاس یکمیلیاردم متر یا نانومتر سنجیده میشوند. این پیشرفت بود که باعث شد تلفنهای همراه به تلفنهای هوشمند تبدیل شود و حالا نیز مبنای گسترش انبوه هوش مصنوعی در جهان قرار گرفته است.
این فناوری نیازمند پیچیدگی و هزینهای حیرتانگیز است، از جمله بهکارگیری نور فرابنفش با طول موج بسیار کوتاه. از این نور برای حکاکی بلوکهای سازنده پیچیده دنیای مدرن در فرایندی به نام «لیتوگرافی» استفاده میشود.
وابستگی جهان به تیاسامسی، بر پایه ماشینآلاتی فوقتخصصی در ابعاد یک اتوبوس استوار است. این ماشینها تقریبا به طور کامل از شرکتی هلندی به نام ایاسامال تامین میشوند، از جمله برای تاسیسات آریزونا.
این ماشینآلات نور فرابنفش را دهها هزار بار از قطراتی از قلع مذاب عبور میدهند که پلاسما ایجاد میکند، و سپس این پلاسما از مجموعهای از آینههای بسیار تخصصی عبور داده میشود.
فرایند تقریبا تمام خودکار تولید هر ویفر سیلیکونی، طی هزاران مرحله و در لایههای مختلف، در مدت چند ماه تکرار میشود تا در نهایت یک ویفر سیلیکونی با ابعاد صفحههای موسیقی قدیمی و ارزشی در حدود یک میلیون دلار، با تراشههای ۴ نانومتری شکل بگیرد.
آقای نینیوس با شگفتی به من میگوید: «فقط تصور کن یک ذره، مثلا یک ذره گرد و غبار، وارد این فضا شود. در این صورت ترانزیستورها کار نخواهند کرد. به همین دلیل تمام این محیط از اتاقهای جراحی بیمارستان هم تمیزتر است.»
رویکرد محتاطانه تایوان
تایوان به منابع خام ویژهای دسترسی ندارد، اما دانش فنی و مهارت لازم را دارد تا در فرآیند پیچیده تولید این واحدهای اتمی سازنده زندگی مدرن، سالها جلوتر از سایر شرکتها حرکت کند.
برخی از مقامهای دولت تایوان نسبت به گسترش مرزهای این فناوری فراتر از این جزیره محتاطاند. ترامپ اما فرصت را از دست نداد و مدعی شد تصمیم شرکت تیاسامسی برای انتقال پیشرفتهترین فناوری خود به آمریکا، نتیجه سیاستهای اقتصادی او بوده است.
او گفت این اتفاق بدون تهدید به اعمال تعرفه بر تایوان و صنعت نیمهرساناها ممکن نبود. کسانی که در تیاسامسی با آنها صحبت کردم، در قبال این ادعا برخوردی دیپلماتیک دارند.
بخش زیادی از این پروژه، در دوران ریاستجمهوری جو بایدن و تحت قانون تراشهها برنامهریزی و حمایت مالی شده بود.
در راهرو ورودی ساختمان، عکسهایی از بازدید بایدن در سال ۲۰۲۲ نصب شده است. در این تصاویر، محل ساخت کارخانه با پرچمهای آمریکا پوشانده شده و بنری با شعار «آیندهای ساخت آمریکا» در آنها دیده میشود.
رز کاستانارس، رئیس تیاسامسی آریزونا، میگوید: «زنجیره تامین نیمهرساناها جهانی است. در حال حاضر هیچ کشوری وجود ندارد که بتواند همه مراحل را، از تولید مواد شیمیایی تا ساخت ویفر و بستهبندی، به تنهایی انجام دهد. بنابراین بازگرداندن کامل این فرایند به داخل مرزهای یک کشور به این سادگی نیست.»
زنجیرههای تامین مستقل از چین
در مورد زنجیره تامین نیمهرساناها، اعمال تعرفه کمکی نخواهد کرد. این زنجیره در سراسر جهان گسترده است. از ویفرهای سیلیکونی ساخت ژاپن گرفته، تا ماشینآلات مورد نیاز از هلند و آینههای خاص از آلمان، همه چیز از سراسر جهان تهیه میشود. و حالا ممکن است همه آنها مشمول عوارض وارداتی شوند.
با این حال مدیرعامل تیاسامسی خیلی زود و با حضور در مراسمی با ترامپ در کاخ سفید، تایید کرد که تاسیسات این شرکت در آمریکا گسترش خواهد یافت. در هفتههای اخیر بزرگان دنیای فناوری آمریکا – از تیم کوک، مدیرعامل اپل تا جنسن هوانگ از انویدیا – صف کشیدهاند تا به جهان اعلام کنند که کارخانه آریزونای تیاسامسی قرار است بخش قابلتوجهی از تراشههای محصولات آمریکایی آنها را تولید کند.
صنعت جهانی تراشه نسبت به چرخههای اقتصادی بسیار حساس است، اما فناوری پیشرفته آن حاشیه سود بسیار خوبی دارد که میتواند فشار برخی از این تعرفههای برنامهریزیشده را تا حدی خنثی کند.
در پس این پروژه، چندین لایه سیاسی نهفته است. این کارخانه در مرکز راهبرد آمریکا برای برتری در حوزههای فناوری، هوش مصنوعی و اقتصادی بر چین قرار دارد.
هر دو دولت بایدن و ترامپ سیاستهایی را برای محدود کردن دسترسی چین به فناوریهای پیشرفته نیمهرسانا تدوین کردهاند، از جمله ممنوعیت صادرات ماشینهای شرکت ایاسامال به چین و قوانین جدید برای ممنوعیت استفاده از تراشههای هوش مصنوعی هواوی در نرمافزارها یا فناوریهای آمریکایی در تمام نقاط جهان.
لای چینگ ته، رئیسجمهور تایوان، به تازگی از کشورهای دموکراتیکی مانند ژاپن و آمریکا خواسته تا زنجیرههای تامین «غیر سرخ» برای مقابله با چین ایجاد کنند.
با این حال، همه متقاعد نشدهاند که این راهبرد موثر است. فناوران چینی نشان دادهاند که توانایی دور زدن تحریمها و توسعه فناوری بومی را دارند. بیل گیتس نیز این هفته گفت که این سیاستها «چینیها را وادار کرده است تا در زمینه ساخت تراشه و سایر حوزهها با تمام سرعت حرکت کنند».
ترامپ میخواهد کارخانه تیاسامسی در آریزونا به سنگبنای عصر طلایی آمریکا تبدیل شود. اما داستان این شرکت تا به امروز، شاید بهترین نمود موفقیت جهانیسازی مدرن باشد.
فعلا این نبردی برای تسلط فناوری و اقتصادی در سطح جهان است، نبردی که در آن فناوری ساخت کارخانهای تایوانی، که حالا بخشی از آن به صحرای آریزونا منتقل شده، به عنوان یک دارایی حیاتی به شمار میرود.
