حفظ میراث تصوف؛ زيارتگاه حضرت جلال‌الدين بخاری؛ اوچ، اوچ شریف، اسکندریه بر سند در آخرین برخوردگاه دو رود سند و چناب، اکسیدراسه، سیدراسه

دانشنامه آریانا
حفظ ميراث تصوف: زيارتگاه حضرت جلال‌الدين بخاری؛ برنامه سفارت آمريكا برای كمك به‌حفظ يك گنجينه منحصر به فرد مذهبی و معماری.
واشنگتن – در افسانه‌ها آمده است هنگامی ‌كه صوفی ‌صاحب‌نام قرن سيزدهم، حضرت جلال‌الدين بخاری[٢]، به چنگيزخان[٣] پيشنهاد كرد که به اسلام بگراید، فرمانروای ‌كشورگشای ‌مغول او را تهديد به زنده در آتش سوزاندن كرد. اما زمانی ‌كه آتش به‌طور معجزه‌آسايی ‌به گلستانی ‌از گل‌های ‌رز تبديل شد، با آنكه خود خان به اسلام روی نياورد پس از اين اتفاق" احساس همدردی ‌بيشتری ‌در قبال اسلام و مسلمانان در چنگيز‌خان ايجاد شد".
عدم تمايل چنگيزخان به‌روی ‌آوردن به اسلام احتمالاً يك استثناء بوده است. حضرت جلال‌الدين بخاری ‌(١٢٩١–١١٩٢ ميلادی)، از چهره‌های ‌مؤسس صوفی‌گری در آسيای جنوبی، ‌در خلال عمر طولانی ‌زاهدانه و پربارش كمك‌شايان ‌توجهی ‌به نشر اسلام در بخش وسيعی ‌از ايالت‌های ‌پنجاب و سند[۴] كنونی ‌در پاكستان كرد.


تصوير مزار حضرت سید جلال‌الدین بخاری در شهرک اُچ
ارسالی دکتر حشمت حسينی

امروزه، آرامگاه و مسجد اين عارف نامی ‌كه در شهر اوچ شريف[۵] در ايالت پنجاب واقع است، ميعادگاه‌های هزاران صوفی است كه همه ساله به‌منظور شركت در مراسمی ‌تحت عنوان "اورس"[٦] به اين مكان می‌آيند.
آن پترسن[٧]، سفير ايالات متحده در پاكستان در بازديدی ‌كه در سال ٢٠٠٩ از اين حرم داشت، گفت: "غير‌ممكن است كه در اينجا بايستی ‌و از هيبت و شكوه اطرافت و روح و جوهره طريقت كه فضای ‌اينجا را در برگرفته، حيرت‌زده نشوی."
با شروع سال ٢٠٠٧، سفارت ايالات متحده آمريكا در پاكستان در قالب برنامه جهانی ‌معروف به "صندوق سفرا برای ‌حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی[٨]" مبلغی ‌معادل ٠٠٠/۵٠ دلار آمريكا به‌منظور مرمت و بازسازی ‌اين حرم اهدا كرد.
اين صندوق كه توسط هيئت‌های ‌سياسی ‌آمريكا در سفارت‌خانه‌های ‌اين كشور در سراسر جهان اداره می‌شود، نمونه‌ای ‌آشكار از تعهد ايالات متحده به حفظ سرمايه‌های ‌فرهنگی ‌در پاكستان، جنوب آسيا و ساير نقاط جهان است.


[↑] گنج خانه
علاوه بر اهميت مذهبی، ‌حرم حضرت جلال‌الدين بخاری ‌از گنجينه‌های ‌معماری ‌و تاريخی ‌محسوب می‌شود كه در طول سال پذيرای ‌هزاران بازدیدکننده از سراسر قاره آسيا و ساير مناطق جهان است.
شهر اوچ شريف مدفن تعدادی ‌از معروف‌ترين عارفان مسلك تصوف است و آرامگاه‌های ‌آنان در زمره شاهكارهای ‌معماری ‌اسلامی ‌قرار دارد كه اين شهر را به بزرگ‌ترين مركز تجمع ابرار و قديسين در ايالت پنجاب تبديل كرده است.
آرامگاه حضرت جلال‌الدين بخاری ‌نه پس از وفات وی ‌كه در قرن ١۵ و به سبك معماری ‌دوران پيش از امپراتوری ‌مغول ساخته شده است. ساختار گنبدی ‌شكل اين بنا از چينش استادانه آجرهايی ‌تشكيل شده كه در تركيب آن بتن به‌كار نرفته است. نمای ‌بيرونی ‌اين بنا با طرح‌های ‌زيبای ‌كاشی‌های ‌آبی ‌رنگ لعاب‌دار پوشيده شده است.
كاشی‌كاری ‌پيچيده روی ‌ديوارها و كف اتاق‌ها و همچنين ستون‌های ‌چوبی ‌نمای ‌داخلی ‌همگی ‌با كمك دست ساخته و رنگ‌آميزی ‌شده‌اند. در اين ساختمان عناصری ‌از هنر ترك و ايرانی ‌و معماری ‌آن زمان به‌چشم می‌خورد كه با عقايد و منش و مرام سخاوتمندانه پيروان اهل تصوف سنخيت دارد.
براساس مدارك مربوط به اين پروژه، ‌حرم حضرت جلال‌الدين بخاری ‌"از بهترين نمونه‌های ‌ساخت گنبد، رنگ‌كاری ‌چوب و همچنين كاشی‌كاری‌های ‌دستی ‌است كه مختص جنوب ايالت پنجاب است."


[↑] كار بازسازی
اگرچه غنای ‌سنت تصوف در پاكستان هنوز ياد و خاطره حضرت جلال‌الدين بخاری ‌را زنده نگه‌داشته است، با اين حال، ساختمان حرم سال‌‌ها مورد بی‌توجهی ‌واقع شده و در معرض تخريب قرار گرفته است. چالش پيش‌روی ‌كارشناسان بازسازی ‌اين پروژه، نه صرفاً بازسازی ‌خرابی‌ها كه حفظ يكپارچگی ‌و ماهيت تاريخی ‌بنايی ‌بود كه به‌معنای ‌كامل كلمه غير قابل جايگزينی ‌است.
كارگران خرابی‌ها و كنده‌های ‌چوبی ‌پوسيده را با استفاده از يك چوب جنگلی ‌مخصوص به‌نام "شيشام"[۹] تعمير كردند. كوره‌های ‌محلی ‌آجرهای مخصوصو كاشی‌هايی ‌با طرح‌های ‌متمايز برای ‌اين پروژه توليد كردند. از آنجا كه در كار مرمت این بنا از مصالح خاصی ‌استفاده می‌شد، صنعتگران و متخصصان بسيار چيره دست محلی ‌برای ‌انجام اين كار بی‌نهايت دقيق و دشوار يك ساله به كار گرفته شدند.
سفير پترسن در اظهارات سال ٢٠٠٩ خود به مناسبت پايان موفقيت‌آميز اين پروژه صندوق سفرا برای ‌حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی ‌گفت: "معماری استثنایی اين زيارتگاه متعلق به قرن پانزدهم، نه‌تنها به‌خاطر هزاران مريدی ‌كه همه ساله در زمان مراسم "اورس" از اين مكان ديدار می‌كنند، بلكه برای ‌نسل‌های ‌آينده بايد حفظ و نگهداری ‌شود."


[↑] حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی
حرم حضرت جلال‌الدين بخاری ‌تنها پروژه بازسازی ‌اماكن فرهنگی ‌در پاكستان كه توسط صندوق سفرا برای ‌حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی ‌سفارت آمريكا تأمين بودجه شده، محسوب نمی‌شود. از سال ٢٠٠١ ايالات متحده آمريكا از طريق صندوق سفرا برای ‌حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی، منابع مالی ‌لازم را برای ‌١١ پروژه بازسازی ‌در اختيار گذاشته است
كه در اين ميان می‌تـوان به پـروژه‌هـای ‌زيـر اشــاره كـرد: بازســازی ‌دروازه علـم‌گـيری[۱٠] قلعه لاهور[۱۱] متعلق به قرن ١٧ و محافظت از خرابه‌های ‌يك صومعه بودايی ‌در تاكسيلا[۱٢] واقع در ايالت پنجاب كه به خاطر وجود نقوش ديواری ‌متعلق به قرون سوم تا هفتم ميلادی ‌در آن از اهميت برخوردار است.
در سال ٢٠٠٧، صندوق سفرا برای ‌حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی ‌مبلغی ‌را برای ‌حفظ و مرمت نسخ خطی ‌باستانی ‌پشتو، عربی ‌و فارسی ‌متعلق به قرون شانزدهم تا نوزدهم اختصاص داد. در اين پروژه همچنين به‌منظور تسهيل دسترسی ‌دانشمندان و محققان پاكستانی ‌و ساير كشورها به اين منابع، فرمت الكترونيكی ‌اين نسخ نيز تهيه شد.
صندوق سفرا برای ‌حفاظت از سرمايه‌های ‌فرهنگی، كه در سال ٢٠٠١ با رأی ‌كنگره ايالت متحده تشكيل شد، تا به‌حال منابع مالی ‌مورد نياز برای ‌بيش از ۵٠٠ پروژه بازسازی ‌در ١٠٠ كشور جهان را به مبلغ بيش از ٢٠ ميليون دلار تأمين كرده است.
مبلغ كمك پرداختی ‌در بيشتر موارد، مانند پروژه مرمت و بازسازی ‌حرم حضرت جلال‌الدين بخاری، ‌بين ١٠ هزار تا ١٠٠ هزار دلار متغير است. با اين حال، در جنوب آسيا و ساير مناطق جهان، اين صندوق از چندين پروژه بازسازی ‌بزرگتر با بودجه‌هايی ‌بين ۵٠٠ هزار تا ٩٠٠ هزار دلار هم حمايت مالی ‌می‌كند.[۱٣]


[↑] يادداشت‌ها

يادداشت ۱: اين گزارش توسط هاوارد سينكوتا خبرنگار سايت رسمی حکومت آمريکا برشتۀ تحرير درآمده است.


[↑] پی‌نوشت‌ها

[۱]- Howard Cincotta
[۲]- Hazrat Jalaluddin Bukhari
[۳]- Genghis Khan
[۴]- Punjab and Sindh provinces
[۵]- Uch Sharif
[۶]- صورت درست اين کلمه "عرس" (Urs) است. عرس واژه‌ای است عربی و مراسمی را گویند که به‌خاطر تجلیل از شخصیت عارفان و متصوفین بزرگ اسلامی در روز رحلتش برپا نمایند و پیرامون مقام و منزلت و شخصیت متوفا سخنرانی نمایند. در افغانستان، هند و پاکستان، در پایان مراسم خوانندگان و نوازندگان و به‌ویژه قوالان به خواندن‌های قوالی می‌پردازند و سرودهای مذهبی می‌خوانند و اگر متوفا شاعر باشد، اشعار او را می‌خوانند. دکتر حشمت حسينی
[٧]- Anne Patterson
[۸]- Ambassadors Fund for Cultural Preservation (AFCP)
[۹]- Sheesham
[۱٠]- Alamgiri Gate
[۱۱]- Lahore Fort
[۱۲]- Taxila
[۱۳]- هاوارد سينكوتا، حفظ میراث تصوف: زیارتگاه حضرت جلال‌الدین بخاری، سایت حکومت آمریکا