۱۴۰۴ آذر ۹, یکشنبه

 

معاون وزیر بهداشت ایران پس از انتشار ادعای درخواست زیرمیزی استعفا داد

رسانه‌های ایران، روز شنبه ٨ آذر، از استعفای جلیل حسینی معاون سابق وزارت بهداشت و تعیین جانشین برای او خبر دادند. استعفای وی یک روز پس از انتشار نامه‌ای از مادر یک بیمار صورت گرفت که در آن مدعی شده بود جلیل حسینی برای انجام عمل جراحی تقاضای دریافت پنج سکه بهار آزادی کرده است.

جلیل حسینی معاون سابق وزارت بهداشت ایران
جلیل حسینی معاون سابق وزارت بهداشت ایران © Réseaux sociaux
تبلیغ بازرگانی

در پی استعفای جلیل حسینی معاون آموزشی وزارت بهداشت، رسانه‌های دولتی ایران خبر دادند که محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت، طی حکمی علی جعفریان مشاور عالی و جانشین خود را با حفظ سمت به عنوان سرپرست معاونت آموزشی این وزارتخانه منصوب کرده است.

این خبر در حالی منتشر شد که فرهاد تیمورزاده مدیر مسئول انتشارات «تیمورزاده» و نشریهٔ «طبیب»، روز جمعه ۷ آذر، تصویری از دست‌خط یک مادر بندرعباسی را در صفحۀ اینستاگرام خود منتشر کرد که در آن نوشته بود برای درمان بیماری فرزندش در تهران هنگام مراجعه به جلیل حسینی معاون وزیر بهداشت، با درخواست او برای دریافت پنج سکه بهار آزادی روبرو شده است.

بنا بر ادعای مادر این بیمار، جلیل حسینی این درخواست را در بیمارستان ایران‌مهر تهران مطرح کرده و گفته است: «اگر سکه نداری، باید سه تا چهار سال در بیمارستان دولتی تجریش منتظر نوبت عمل باشی.»

این در حالی است که وزارت بهداشت ایران و جلیل حسینی هنوز واکنشی به آنچه در رسانه‌ها مطرح شده است، نشان نداده‌اند.

جلیل حسینی جراح و متخصص اورولوژی، در مهرماه ۱۴۰۳ با حکم محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت دولت مسعود پزشکیان، به‌عنوان معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران منصوب شده بود.

۱۴۰۴ آذر ۸, شنبه

 

مریخ‌نورد ناسا نخستین شواهد از رعد و برق در مریخ را ثبت کرد

مریخ نورد ناسا
Copyright NASA
نگارش از یورونیوز فارسی
تاریخ انتشار 
همرسانینظرها

مریخ‌نورد ناسا برای نخستین‌بار شواهدی از وقوع رعد و برق در مریخ را به ثبت رساند. میکروفن این کاوشگر صدایی بسیار ضعیفی را ثبت کرده که در طوفان‌های گرد و غبار دائمی سطح سیاره ایجاد می‌شود.

سال‌ها بود که دانشمندان درباره احتمال وقوع تخلیه‌ الکتریکی در شرایط غبارآلود و ناشناخته‌ جو مریخ بحث می‌کردند اما یافتن مدرکی قطعی دشوار بوده است.

بر اساس پژوهشی که این هفته در نشریه نیچر منتشر شده، مریخ‌نورد «استقامت» ناسا که از سال ۲۰۲۱ در سطح مریخ فعال است، به‌طور اتفاقی صدای این تخلیه‌های الکتریکی را ضبط کرده است.

این صداها به هیچ‌وجه شبیه رعد و برق‌های عظیم زمینی نیست؛ بلکه «جرقه‌های کوچکی» هستند که به گفته باپتیست شید پژوهشگر مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، بیشتر یادآور «برقی است که در هوای خشک هنگام لمس بدنه خودرو احساس می‌کنید.»

او می‌گوید این جرقه‌های کم‌انرژی «همیشه و همه‌جا» در مریخ رخ می‌دهند.

فرایند از آنجا آغاز می‌شود که ذرات ریز غبار به هم ساییده می‌شوند و بار الکتریکی می‌گیرند؛ سپس این انرژی را در قالب قوس‌های الکتریکی چند میلی‌متری یا چند سانتی‌متری آزاد می‌کنند که موج صوتی قابل شنیدن ایجاد می‌کند.

در زمین هم طوفان‌های شن در مناطق بیابانی می‌توانند میدان الکتریکی تولید کنند، اما به‌ندرت به مرحله تخلیه الکتریکی می‌رسند. اما به گفته شید «در مریخ به دلیل فشار بسیار پایین و ترکیب خاص جو، مقدار بار لازم برای ایجاد تخلیه الکتریکی بسیار اندک است.»

این پدیده از زمانی که کاوش مریخ آغاز شد، به صورت تئوری مطرح شد و در آزمایشگاه نیز بازتولید شده است.

به گفته شید، اهمیت این مسئله چنان زیاد بود که در فرودگر «اسکیاپارلی» آژانس فضایی اروپا ابزاری برای شناسایی آن تعبیه شده بود اما این فضاپیما سال ۲۰۱۶ هنگام فرود سقوط کرد و این مسیر تحقیقاتی تا حدی به فراموشی سپرده شد.

این روند ادامه داشت تا اینکه «به‌طور کاملا اتفاقی» میکروفن «استقامت» سیگنال‌هایی شبیه تخلیه الکتریکی ضبط کرد.

دنیل میچارد کارشناس رعد و برق در دانشگاه کاردیف در نیچر نوشته است که این تحقیق «شواهد قانع‌کننده‌ای از تخلیه الکتریکی ناشی از گرد و غبار» ارائه می‌دهد. با این حال او می‌گوید از آنجا که این تخلیه‌ها «فقط شنیده شده و دیده نشده‌اند» بحث‌ها میان دانشمندان احتمالا ادامه خواهد داشت.

این یافته‌ها می‌تواند به روشن‌تر شدن تصویر اقلیم رازآلود مریخ کمک کند. شید می‌گوید: «گرد و غبار موتور محرک اقلیم مریخ است؛ همان نقشی که چرخه آب در زمین دارد.» به گفته او فصل طوفان‌های گرد و غبار تا پایان سال آغاز خواهد شد.

تخلیه‌های الکتریکی ممکن است آغازگر فرایندی باشد که مولکول‌های آلی از اجزای اصلی سازنده حیات‌اند را در سطح مریخ از بین می‌برد. این پدیده همچنین می‌تواند توضیحی برای ناپدید شدن سریع و شگفت‌انگیز متان در جو مریخ باشد؛ موضوعی که سال‌ها دانشمندان را سردرگم کرده است.

به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

این نتایج پیامدهایی برای ماموریت‌های آینده مریخ نیز دارد. شید می‌گوید اکنون مهندسان می‌توانند ابزارهای فضایی را طوری طراحی کنند که در برابر این جرقه‌ها مقاوم‌تر باشند. و به گفته او با توجه به برنامه حضور انسان در مریخ این پرسش مطرح می‌شود: «در بلندمدت، آیا ممکن است لباس فضانوردانی که مدت طولانی روی سطح مریخ می‌مانند بر اثر این تخلیه‌های الکتریکی آسیب ببیند؟»

او می‌افزاید: «این پرسشی است که باید به آن فکر کنیم.»

 شهرداری تهران یه بیلبورد زده تو خیابون با عکس فردوسی که روش نوشته:

 به ایران سلام و به تهران درود.‌‌.‌.) واز مردم خواسته مصراع دومش را اونها کامل کنن.

 واماپیشنهادات مردم: 

به ایران سلام و به تهران درود

چه خوش بود گر آخوند و‌ ملا نبود.


به ایران سلام و به تهران درود

 به ولله وللا حقمان این نبود.


به ایران سلام و به تهران درود

بزودی نغمه آزادی خواهیم سرود.


به ایران سلام و به تهران درود 

در آن وعده ها حدیثی بجز غم‌ نبود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که دیر یادت افتاد فردوسی که بود.


به ایران سلام و به تهران درود 

مگر جای ملا تو‌ مسجد نبود؟


به ایران سلام و به تهران درود 

که مسئول آن اهل ایران نبود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که نور از پس ظلمت آید برون.


به ایران سلام و به تهران درود 

چرا حین جنگ نام ایران نبود؟


به ایران سلام و به تهران درود

بجز پهلوی را نباید ستود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که دزدان ببردند با خود هر چه بود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که خون کوروش در رگهای ماست مثل رود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که هر چه در آن بود، ملا ربود


به ایران سلام و به تهران درود 

به وحدت، به شادی و عشق و سرود.


به ایران سلام و به تهران درود 

آنهمه ظلم واعدام بهر چه بود؟


به ایران سلام و به تهران درود 

 که لعنت به هر مرد پیشانی کبود.


به ایران سلام و به تهران درود

شما را از همان نطفه انسانیت نبود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که برکشور ما جز خیانت نبود.


به ایران سلام و به تهران درود

 که دود است و‌دود است و دود است و دود.


به ایران سلام و به تهران درود 

که بحر ادامه شعر برق نبود.


**پیوست: باید به خلافیت ایرانیان از صد نمرهٔ هزار داد.

 

نارین قلعه میبد؛ سازه‌ای به سبک تاریخ

نارین قلعه میبد را بیشتر بشناسیم

بناهای تاریخی، همیشه رمز و رازی در دلشان دارند که هر تاریخ‌دوستی را برای اکتشاف و ماجراجویی وسوسه می‌کنند و نارین قلعه میبد هم از اینطور جاهاست و بین جاهای دیدنی میبد، جاذبه مهمی است. ایران سرزمینی با تاریخ غنی و بناهای دیدنی و کهن است. در هر شهر و دیار این سرزمین خوش‌آب‌ورنگ، می‌توانیم ردپایی از تاریخ را بیابیم.

سرفصل های مقاله [ نمایش ]

مجله گردشگری علی‌بابا در این سفر شما را به شهر تاریخی میبد در سفر به یزد می‌برد. در این سفر قرار است که به‌سراغ نارین قلعه میبد برویم و در میان دیوارها و باقی‌مانده‌ این دژ خشتی، تاریخ دوره‌های پیشین را نظاره‌گر باشیم.

نارین قلعه میبد کجاست؟

نارین قلعه میبد در شهر تاریخی میبد و در قسمت شمال غربی استان یزد واقع شده است. شهر یزد با فاصله‌ای در حدود ۵۰ کیلومتر، در جنوب شرقی آن، جا خوش کرده و اردکان نیز با مسافتی نزدیک به ۱۲ کیلومتر در قسمت شمالی این قلعه به‌روی نقشه دیده می‌شود. جاذبه‌های نزدیک به این قلعه، چاپارخانه میبد، یخچال خشتی و کاروانسرای شاه‌عباسی هستند.

برای رفتن به این قلعه‌ تاریخی باید به سمت میدان شهرداری میبد حرکت کنید. نارین قلعه در نزدیکی این میدان و در تقاطع خیابان امام و بلوار بسیج بنا شده است.

لوکیشن نارین قلعه میبد روی گوگل مپ

قلعه نارین میبد

عکس از: سایت Google maps

شکوه نارین قلعه در اولین نگاه

وقتی که به میدان شهرداری میبد می‌رسید و وارد محوطه گسترده‌ نارین قلعه می‌شوید، شکوه این بنای عظیم‌الجثه، در انتهای زمین فراخ محوطه، تمام حواس شما را معطوف خود می‌کند.

این بنای بلندقامت نمادی از تاریخ تمدن خاک میبد و استان یزد محسوب می‌شود که با وجود فرسودگی‌های حاصل از گذر زمان، هنوز هم استوار در شهر خودنمایی می‌کند. در هنگام ورود خواهید دید که بخش اصلی این دژ در سمت چپ محوطه واقع شده و دیوارهای نیمه‌خراب و یک برج نگهبانی در سمت دیگر آن واقع شده‌اند.

قلعه نارین میبد

عکس از: سایت Google maps

صلابت این دژ کهن، با وجود گذشت قرن‌ها هنوز به‌قوت خود باقی است و با هرگامی که به سمت آن برمی‌دارید، درک قدرت و هوش معماری ایرانی برایتان ملموس‌تر خواهد شد. شما در جایی حضور یافته‌اید که چند هزار سال پیش زیر آسمان صاف و آبی میبد، انسان‌هایی در آن نفس می‌کشیدند. شما در حال سفر در زمان هستید. ماجراجویی و کنجکاوی در گوشه‌وکنار این قلعه خشتی، لذتی مهیج برایتان به همراه خواهد داشت.

ویژگی‌های معماری و تاریخی نارین قلعه

نارین قلعه همچون ارگ تاریخی بم، بنایی خشتی است و در تپه‌ای بسیار بلند در میبد بنا شده است. ارتفاع این قلعه به ۲۵ متر هم می‌رسد و در واقع از لحاظ جغرافیایی، نارین قلعه در مرتفع‌ترین نقطه شهر بنا شده است.

هر چند که تاریخ دقیق ساخت این بنای عظیم‌الجثه مشخص نیست، اما شواهد به‌دست آمده در کندوکاوها، به دوره‌ قبل از اسلام اشاره می‌کند و می‌توان عمر آن را ۳ تا ۴ هزار سال دانست. در واقع ساخت نارین قلعه در طول دوره‌های مختلف تکمیل شده است و می‌شود آن را به دوره مادها، اشکانیان و ساسانیان نسبت داد.

قلعه نارین میبد

عکس از: سایت Google maps

وقتی که وارد دژ می‌شوید، پیچ‌درپیچ بودن مسیر شما را متوجه خود می‌کند. اگر خوب در بقایای مانده دقت کنید، احتمالا بتوانید در ذهن خود ظاهر اولیه بنا را با همان شمایل عظیم تاریخی ترسیم کنید.

ویژگی مهم معماری این قلعه، وجود راه‌های زیرزمینی و مخفی برای رساندن آذوقه و غذا بوده است. بخش‌های حاکم‌نشین، مردم‌نشین، اتاق‌های کوچک و بزرگ، خندق و برج‌های نگهبانی، سازه این قلعه را تکمیل می‌کرده‌اند. همچین پله از عناصری است که در معماری این قلعه خشتی بسیار استفاده شده و طبقات آن را به هم متصل کرده است.

قلعه نارین میبد

عکس از: سایت Google maps

از برج‌های نگهبانی و از پشت بام مرتفع قلعه، دید زیبایی به شهر تاریخی میبد خواهید داشت. اگر در بام دژ که بلندترین نقطه آن است بایستید، یک نمای ۳۶۰ درجه به شهر میبد خواهید داشت که فوق‌العاده دیدنی است.

در یک‌سو تصویری از بافت تاریخی میبد پیش رویتان خواهد بود و از سوی دیگر، قابی از حال‌وهوای معماری امروز میبد را خواهید دید. بدون شک زیباترین لحظه ماجراجویی در نارین قلعه، مختص به همین بام خواهد بود و شما را برای چند لحظه میخکوب تماشای دوردست‌ها خواهد کرد.

تجربه شخصی از ماجراجویی در قلعه

  • نارین قلعه یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های میبد است که با حضور در فضای آن، تمدن ایرانی را از نزدیک لمس خواهید کرد.
  • بیشترین زمانی که برای بازدید از این مکان نیاز دارید، حدود یک ساعت خواهد بود.
  • به پشت بام این قلعه وقت بیشتری را اختصاص دهید و خوب دورتادور شهر را بنگرید. ارتفاع این نقطه از میبد چندان بلند است که حتی به شما شانس تماشای سایه ابر به‌روی کوه را هم خواهد داد.
قلعه نارین میبد

عکس از: سایت Google maps

تجربه خودتان از نارین قلعه میبد را بگویید

سفر به شهرهای تاریخی لطف بسیاری دارد و به شما فرصت کشف رازهای گذشتگان را می‌دهد. میبد و دیگر شهرهای استان یزد، مناطقی پر از شگفتی‌های تاریخی هستند که برای هر گردشگری جذاب و مهیج خواهد بود. پس حتما این منطقه از خاک ایران را در لیست مقاصد گردشگری خود قرار دهید و در زمانی مناسب به آن سفر کنید.

و اینکه اگر شخصا به این قلعه سفر کردید، حتما تجربه و خاطره‌هایتان را برای ما و بقیه خواننده‌ها هم بنویسید تا قبل از سفر بتوانند برنامه‌ریزی خوبی داشته باشند.

وستا، قوطی وستا، جعبه کبریت موسوم به وستا

 قوطی وستا یا به اختصار «وستا»، قوطی کوچکی است که برای نگهداری موم [رشته موم اندود] «کبریت  همه جا گیر» ساخته می‌شد. نخستین کبریت اصطکاکی موفق در سال ۱۸۲۶ عرضه شد و در سال ۱۸۳۲ ویلیام نیوتن «وستای مومی» را در انگلستان به ثبت رساند. این قوطی شامل رشته های موم اندود نخ‌ پنبه‌ای با  نوک فسفری بود. نیوتن نام کبریت‌های خود را از وستا،ایزدبانو/الهه رومی آتش و آتشدان/بخاری، گرفته بود. کمی بعد (در اوایل دهه ۱۸۳۰)  ظروف کوچک برای نگهداری این کبریت‌های اصطکاکی عرضه شد تا از احتراق تصادفی جلوگیری کند. در انگلستان این ظروف نام خود را ازاختراع نیوتن گرفتند و به عنوان «قاب وستا»، «قوطی/جعبه وستا» یا صرفا «وستا» شناخته شدند. در آمریکا نام ساده‌ تر هرچند رسا تر «محفظه کبریت» انتخاب شد.

  وستا سه شکل مهم دارد:  جیبی،  رومیزی/ایستاده و وستای «بستر رو».  وستای جیبی از همه رایج تر بود و اغلب به گونه‌ای ساخته می‌ شد که بتوان از زنجیر ساعت (فوب/آلبرت)  آویخت.   وستای رومیزی معمولاً بزرگتر از نوع جیبی بود و در جای مناسبی در خانه، مثل میز آشپزخانه یا نزدیک بخاری، جای می‌گرفت. نوع  «بستر رو» اغلب به شمعدانی متصل می‌ شد که جائی  برای  کبریت در پایه خود داشت.









 کبریت در ایران برای نخستین بار در زمان قاجار به واسطه گردشگران و جهانگردان خارجی دیده شد. سپس کبریت‌های سوئدی و اتریشی به‌طور رسمی وارد شدند. میرزا مهدی خان‌شقاقی از رجال دوره ناصری می‌نویسد: «اولین دفعه که کبریت به ایران آمد، شخصی به نام «اسماعیل آتش» کبریت‌ها را در دست می‌گرفت و فریاد می‌کشید با آتش، آتش درست می‌کنم.». در ابتدا کبریت کالایی لوکس و اشرافی به حساب می‌آمد و در دسترس عموم مردم نبود و کاربرد آن بیشتر برای مصرف دخانیات بود تا مصارف آشپزخانه ای. چندین دهه به طول انجامید تا کبریت کالایی عمومی در اختیار مردم باشد.[۱] سپس کارگاه ها و کارخانجات زیادی مانند توکلی و ممتاز وارد تولید کبریت شدند و بازار را از انحصار کبریت های وارداتی خارج کردند، اما در دهه های بعد از انقلاب به مرور میزان مصرف و تولید کبریت کم شد تا در سال ۱۴۰۰ تنها ۴ شرکت تولیدی کبریت در فعالیت باشند.

قبل از انقلاب

تأسیس اولین کارخانه در تبریز

یکی از قدیمی‌ترین جلدهای کبریت توکلی

اولین کارگاه‌های کبریت‌سازی در ایران توسط تقی توکلی و میرزاحسین واعظ در سال ۱۲۹۷ در تبریز دایر شد. و سپس بعد از آن محمدرحیم خویی کارخانه کبریت ممتاز را در همان شهر دایر نمود. پس از مشروطه مجلس به دنبال خلع ید استعمار و دخالت‌های خارجی در ایران بود و مشتاق اعطای امتیاز به موسسات ایرانی، با تصاحب امتیاز ۱۵ ساله انحصار کبریت توسط کارخانه ممتاز در آذربایجان، عرصه رقابت برای کبریت توکلی به‌طور کلی بسته شد و منجر به تعطیلی کارخانه گردید. گرچه همچنان مخفیانه به فعالیت خود ادامه می‌داد. این دو کارخانه در سال‌های متمادی درگیر دعواهای حقوقی با یکدیگر بوده‌اند.[۲][۳][۴] پس از اعطای امتیاز به کبریت ممتاز دیگران در دیگر استان‌ها بر آن شدند که امتیاز محلی کبریت را دریافت کنند؛ مانند میرزا ابوطالب اسلامیه در تهران و محمد دانش بزرگ‌نیا در خراسان.[۵][۶][۷]

بازدید رضاشاه از کارخانه ممتاز

در جریان بازدید رضاشاه از کارخانه کبریت ممتاز در روزنامه اطلاعات ۲۷ شهریور ۱۳۰۶ در صفحه دوم نوشته شده است:

«کارگران کارخانه کبریت خاصی به او دادند: یک جعبه کبریت طلا! قوطی مذکور از طلای خالص و روی آن یک شیر و خورشید از طلا، یک تاج با برگ خرما از برلیان و دو بیرق ایران در دو طرف تاج از یاقوت، الماس و زمرد به طوری که برجسته بوده است. پشت قوطی نیز دورنمای کارخانه را ترسیم نموده بودند و در ذیل آن عبارت «تقدیمی کارگران کارخانه کبریت‌سازی تبریز» رسم شده بود. داخل قوطی از مخمل و یک جعبه کبریت سه رنگ بغلی در آن قرار داده شده بود.»[۸]

کبریت تهران و تأسیس انحصارات

اولین کبریت تولید شده در ایران به واسطه امین‌الدوله با همکاری روس ها

گرچه تبریز در تولید کبریت پیشگام بوده ولی منحصراً جزو اولین تلاش‌ها نبوده و تهران به دلیل موقعیت خاص خود زودتر به فکر تولید کبریت بوده است. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، برادران پولیاکوف با مشارکت امین‌الدوله توانستند اولین کارگاه کبریت سازی را در تهران با نام کبریت تهران دایر نمایند. این کارخانه به دلیل ناتوانی در تأمین مواد اولیه و همچنین دسیسه‌های روسیه به تعطیلی کشانده شد.[۳][۹] مشابه اتفاقی که برای کارخانه قندسازی امین‌الدوله اتفاق افتاد.[۱۰]

در سال ۱۳۱۰ مصوب ۱۹ اسفند قانون انحصارات که شامل قند، شکر و کبریت می‌شد، تولیدکنندگان را مجاب به فروش محصول خود به دولت می‌کرد و دولت تنها بانی رسمی واردات، خرید و فروش این اقلام در کشور بود.[۱۱] عواید این انحصار صرف بودجه «صحیه عمومی» می‌شد.[۱۲] پس از اجرای این قانون در سال ۱۳۱۲ کبریت‌ها با برچسب تفتیش انحصار وارد بازار شد که پس از آن به بازرسی انحصار تغییر یافت.[۱۳] در دوران انحصارات حق چاپ لیبل تنها در اختیار دولت بود و این لیبل‌ها با عناوین اشاره شده با قیمت ۲ شاهی ارائه می‌شد که این برچسب‌ها در چاپخانه مجلسی شورای ملی به چاپ می‌رسیدند.[۱۴]

به مصوب ۱۳ دی‌ماه ۱۳۱۱ مجلس شورای ملی، ایران به قرارداد بین‌المللی منع استفاده از فسفر سفید در ساخت کبریت ملحق شد،[۱۵] طبق کنوانسیون برن (۱۹۰۶) استفاده از فسفر سفید در تولید کبریت به این علت که بیماری فک فسی را برای کارگران به همراه داشت، منع شد؛ این بیماری با درد شدید فک و تخریب استخوان فک همراه بود و می‌توانست منجر به مرگ شود.[نیازمند منبع]

بر اساس گزارش وزارت صنایع و معادن پهلوی در طی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۳ مصرف کبریت از ۱۵۰ میلیون بسته به ۳۰۰ میلیون رسید که بیشتر آن را تولید داخلی تأمین می‌کرد. کارخانه ممتاز در این مجموع ۶۰ درصد تولید را در اختیار داشت همچنانی که کارخانجات نیمه اتوماتیک ۹۰ درصد بازار را تشکیل می‌دادند و کارخانجات دستی تنها ده درصد آن را صاحب بودند. قیمت هر قوطی کبریت حدوداً برابر با ۶۰ دینار (۱۲ شاهی) بود. بازار صادراتی کبریت که برای ایران در این سال‌ها به وجود آمده بود موجب ازدیاد کارخانجات دستی شد اما با تولید کبریت‌های نامرغوب باعث از دست رفتن این بازار گردید. کبریت ممتاز مرغوب‌ترین نوع کبریت را در آن زمان داشته و کارخانجات دستی به دلیل عدم توانایی در رقابت در معرض ورشکستگی بودند.[۱۴]

از نظر تعداد کارگران کارخانجات نیمه اتوماتیک تنها هزار کارگر داشتند که در مقابل به دلیل تعدد کارخانجات دستی ۳ هزار کارگر داشتند. همچون صنایع دیگر استفاده از کودکان در کارخانجات دستی نیز شایع بوده. طبق اصل گزارش:[نیازمند منبع]

کارخانجات دستی به‌طور کلی بر اساس استفاده از کودکان خردسال ایجاد شده‌اند زیرا این نوع کاردستی با فرزی انگشتان ظریف اطفال با صرفه تر بوده و بهتر میسر است و بر عکس این نوع کار یکنواخت و خسته کننده از حوصله و ذوق کارگر بزرگ‌سال خارج است. در صنایعی که اطفال بعنوان کار آموز بکار گماشته می‌شوند چون استفاده از وجود آنها بیشتر بعلت قلت دستمزد است کار اطفال را باید در حقیقت استثمار دانست لکن به‌طور کلی در صنعت — کبریت سازی چون مزدی که خرد سالان دریافت می‌نمایند براساس مقاطعه است بسا می‌شود که مزد اطفال ماهر و مستعد در کارخانجات کبریت سازی دستی خیلی بیشتر از مزدی است که اطفال در سایر صنایع عاید می‌کنند.

نگاره ای از کودکان کار

در ادامه اشاره می‌شود به دلیل عدم توانایی رقابت با کارخانجات نیمه اتوماتیک دیگر استفاده از کودکان هم صرفه نداشته و این عمل صَرف نظر از استثمار، توسط بیمه و قوانین کار کاملاً مردود حساب می‌شود.[۱۶]

برخی از عناوین کارخانه‌های تولید کبریت

ممتاز، توکلی، هما، فرشته، عنقا، باختر، همایون، ژاله، تهران، افسر، گیلان، امید، فروزان و میهن[۳]

بعد از انقلاب

در سال ۵۸ کارگران پیشرو کارخانه کبریت سازی تبریز (توکلی) در اعلامیه ای تند و با لحن کمونیستی با عنوان «توطئه‌های توکلی را افشا می‌کنیم» شرح می‌دهند که دو مأمور مسلح یکی از نمایندگان شورای کارخانه را به دفتر حزب جمهوری خلق مسلمان برده. و با بازجویی از وی علت تعطیلی پنجشنبه کارخانه را خواستار می‌شوند.[۱۷]

در جریان قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران کارخانه کبریت توکلی مصادره شد و به کبریت ۲۹ بهمن تغییر نام یافت و در نهایت سال ۱۳۷۱ در شرایط زیان ده به مالکان خود بازگردانده شد. در همان سال کارخانه کبریت مشگین توسط خانواده خویی در جهت محرومیت زدایی در مشگین‌شهر تأسیس شد.[۱۸]

در سال ۱۴۰۳ از میان ۵۳ کارخانه کبریت سازی تنها ۴ کارخانه باقی مانده که عبارتند از: کبریت توکلی، ممتاز، سه ستاره زنجان، مشگین[۱۹]

در فرهنگ عامه

مگه اومدی آتیش ببری

قبل از همه‌گیری کبریت، آتش معمولاً از همسایه‌ها گرفته می‌شد. همچنین در ایلات اگر آتش خاموش می‌شد، باید به نزدیک‌ترین روستا می‌رفتند تا آتش بیاورند. به همین خاطر، زمانی که مهمان زودتر می‌خواست ترک گوید به او می‌گفتند، مگه اومدی آتیش ببری که زود می‌خوای بری.[۱۰]

کبریت بی‌خطر

کبریت بی‌خطر را مردم به شخصی نسبت می‌دهند که ناتوان و بی‌عرضه باشد.[۲۰]

جلد قوطی کبریت

برچسب کبریت های قدیمی

کبریت احتمالاً جزو اولین رسانه‌های تبلیغاتی به دلیل فراگیری روزافزون آن بوده است. میرزاحسین واعظ با هدف مبارزه با استعمار روس‌ها با چاپ شعار ملی آن زمان «برای پیشرفت وطن امتعه داخلی ابتیاع کنید.» بر روی قوطی کبریت‌ها سعی در ترغیب مردم به خرید کالای داخلی داشت.[نیازمند منبع]

از اولین نمادهای حیوانات که روی جلد قوطی‌ها چاپ می‌شدند می‌توان به خروس (نمادی از بیداری)، شتر در جهت چپ به معنای تجارت و کاروان‌هایی است که در جاده ابریشم به سمت غرب حرکت می‌کردند اشاره کرد.[۲۱][۲۲]

مجموعه‌داری

انجمن مجموعه‌داران کبریت ایران

انجمن مجموعه‌داران کبریت ایران، که در تاریخ ۲۲ مهر ۱۳۹۸ تحت شماره ۶۶۱ به ثبت رسیده یک مؤسسه غیرتجاری که با هدف ترویج فرهنگ، حفاظت و نگهداری از میراث ملی، فرهنگی و صنعتی ایران، به خصوص در حوزه کبریت است.[۲۳][۲۴]

موزه کبریت تبریز

موزه کبریت تبریز

اولین موزه کبریت ایران در سال ۱۳۹۸ در تبریز توسط کبریت ممتاز در نزدیکی کارخانه تأسیس شد. موزه شامل کلکسیونی از کبریت‌های تاریخی، دستگاه‌های تولید کبریت، اسناد و مدارک و همچنین آلات کارخانه و شجره‌نامه‌ای از خاندان خویی می‌باشد.[۲۵][۲۶]

کتابشناسی

  1. سیدی، مهدی (۱۳۴۷). راهنمای کبریت ایران.
  2. صادقی، مهدی (۱۳۹۴). کتاب کبریت ایران. ج. ۱ و ۲.
  3. آسایش تایینی، امیر حسین؛ روح‌اللهی، جعفر؛ هنر، نویان (۱۳۹۷). راهنمای کبریت‌های ایران.
  4. مهاجر، شهروز (۱۳۹۷). کبریت.

نگارخانه

جستارهای وابسته

منابع

  1.  «نخستین کبریت چگونه وارد ایران شد؟»ایسنا۲۰۱۷-۱۰-۰۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۸.
  2.  «قانون امتیاز ایجاد کارخانه کبریت سازی آذربایجان»مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی۱۳۰۱-۱۰-۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۱.
  3.  راهنمای کبریت ایران۱۳۴۷. صص. ۸–۱۲.
  4.  طبق مستندات «سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران». nlai.ir
  5.  امتیاز انحصاری کبریت «طهران و مازندران» به میرزا ابوطالبی شیرازی اسالمیه بایگانی‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۲۴ توسط Wayback Machine. انجمن کبریت ایران
  6.  «کبریت توکلی»خانه توسعه آذربایجان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۰.
  7.  «تاریخچه شرکت ممتاز – مجموعه داران کبریت ایران»۱۳۹۹-۰۱-۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۰.
  8.  Ettela'at (1927-09-19), English: Ettela'at Newspaper of 27 Shahrivar 1306 SH (19 September 1927), retrieved 2024-05-29
  9.  «تولید کبریت ایرانی؛ از دخالت استعمار تا وضع قوانین حمایت از کارگر»خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency۲۰۲۰-۰۹-۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۰.
  10.  صادقی، مهدی. کتاب کبریت ایران. ج. ۲. رسم. صص. ۴۲–۴۴.
  11.  «قانون راجع به مخارج و عوائد حاصله از انحصار خرید و ورود و فروش قند و شکر و کبریت»مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۴۰۳.
  12.  «جلسه: 74 صورت مشروح مجلس روز پنجشنبه 19 اسفند 1310 (2 ذیقعده 1350) | مشروح مذاکرات | دوره هشتم مجلس ملی»web.archive.org۲۰۲۱-۰۷-۳۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۹.
  13.  «نمایشگاه "نگاهی به صد سال کبریت در ایران" در نگارخانه پارسه مشهد دایر شد»ایسنا۲۰۱۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۰.
  14.  «بررسی وضعیت صنعت کبریت‌سازی کشور، مشکلات تولید، پخش انحصاری و صدور قسمتی از آن (طی سال‌های ۱۳۱۰–۱۳۳۵)»کتابخانه ملی ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۶.
  15.  «قوانین و قراردادهای بین‌المللی مصوب مجلس شورای ملی - ویکی‌نبشته»fa.wikisource.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۴.
  16.  «گزارش وزارت دارایی به نخست‌وزیری درخصوص وضعیت کارخانه‌های کبریت‌سازی کشور و ترتیب تقسیم و فروش کبریت در داخله طبق قانون انحصار ورود کبریت. ‬»کتابخانه ملی ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۶.
  17.  «توطئه‌های توکلی را افشا می‌کنیم»کتابخانه ملی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۴.
  18.  «کبریت‌سازی مشگین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۲.
  19.  ایران، عصر (۱۴۰۱-۰۴-۱۳). «مردی که سیگاری نیست اما ۱۲ هزار کبریت دارد/ زیباترین کبریت ایران را ببینید»fa. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۰.
  20.  «معنی کبریت بی خطر - واژگان عامیانه»پرسش و پاسخ تخصصی لام تا کام. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۸.
  21.  مهدی صادقی. «شترهای کبریتی» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۲۴.
  22.  مهدی صادقی. «چرا تبریز قطب کبریت ایران شد» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳۱ مه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۲۴.
  23.  «رسمیو»rasmio.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۱.
  24.  YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۳۹۷-۱۱-۱۷). «انجمن مجموعه‌داران کبریت ایران تأسیس می‌شود»fa. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۱.
  25.  «گذری بر دیدنی‌های موزه کبریت تبریز | مجله آنی‌جا»anyja.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۱.
  26.  «تبریز موزه کبریت کشور تاریخ گوگرد و چوب را این‌جا دنبال کنید»قدس آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۴.

پیوند به بیرون