افتیمون یا کشوث

متاسفانه امروزه یکی از اشکالاتی که در عرضه و توزیع گیاهان دارویی در عطاری ها رخ می دهد شباهت تیره های گوناگون از یک گیاه، به یگدیگر است که به علت این تشابه، گیاه عرضه شده با گیاهی که در منابع طب سنتی ذکر شده است متفاوت می باشد و در نتیجه خواص و افعال متفاوتی را هم خواهد داشت. یکی از کارهایی که برای استاندارد سازی عرضه گیاهان دارویی بایستی صورت گیرد تطبیق مشخصات و خواص گیاهان ذکر شده در منابع طب سنتی با گیاهانی است که امروزه در عطاری ها عرضه می شود. به عنوان مثال تشابه میان گونه های مختلف آویشن، همچنین یتوعات یا شیر آبه ها مانند سگبینج و اُشق(وشا) و نیز از صمغ ها تشابه میان انواع کندر و یا سندروس و کهربا و ...

این تشابهات و عدم استاندارد سازی در عرضه، بعضاً مشکلاتی را نیز بوجود آورده،مثلاً پزشکی فلان گیاه را برای درمان به بیمارش تجویز کرده و بیمار با مراجعه به عطاری آن را تهیه و مصرف می نماید و پس از مدتی مصرف، ممکن است نه تنها بهبودی حاصل نشود بلکه بیمار دچار مشکلات دیگری نیز بشود.

گیاهی که امروزه به نام افتیمون در عطاری ها به فروش می رسد چیزی غیر از گیاه کُشُوث نیست که البته به علت شباهت ظاهری آن با افتیمون به اشتباه با نام افتیمون عرضه می گردد و به لحاظ خواص و افعال کاملاً متفاوت و متمایز از یکدیگرند.

کُشُوث در ایران و حوضه دریای مدیترانه می روید و آنچه که در مغرب، آفریقا و مصر به نام اکشوت معروف است، افتیمون می باشد. افتیمون لغتی است یونانی و نوع حقیقی آن در شام و عراق می روید. برآن شدیم که طی تحقیقاتی اختلاف بین این دو گیاه را مورد بررسی قرار دهیم

نامهای افتیمون
عربی: دواء الجنون، شعر الضبع
یونانی: افتیمون
سریانی: سورمو
رومی:شیون
هندی: امل بیل- اکاس بیل

نامهای کشوث
فارسی: برش
عربی: کشوثا
یونانی: بثروطوس
سریانی:ونا- رغبا
رومی: کشمورین
هندی: امل بیل- اکاس بیل


ماهیت
افتیمون: نباتی است سرخ رنگ و بهاری و تا تابستان نیز می ماند. شاخ و برگ آن مانند ریسمان باریک می باشد و از خانواده سس ها(انگل) است و معمولاً به دور هر گیاهی می پیچد. برگ آن بسیار ریز و تخم آن از خردل ریزتر می باشد. رنگ تخم افتیمون سرخ مائل به زردی است. گل آن ناریخته تخم می بندد و رنگ آن سرخ مائل به غبرت است. ریشه آن شبیه به زردک(هویج ایرانی) می باشد و تا مدتی در زمین باقی می ماند.

کُشُوث: گیاهی است مانند ریسمان باریک، بدون برگ، ساقه آن مائل به زردی و انگلی است 1 ساله که به دور آویشن، کتان، خلنگ (گیاهی که نام صمغ آن کهربا باشد)، شبدر و یونجه می پیچد. گل آن ریزه ریزه مائل به سفیدی و تخم آن ریزتر از تخم ترب بوده و رنگ آن سرخ مائل به زردی و بعضی دیگر سرخ مائل به سفیدی می باشد. بهترین آن تازه زرد با طعمی تلخ است که قوت آن تا سه سال باقی می ماند اختلاف ماهیتی 1.رنگ تخم افتیمون سرخ مائل به زردی است، اما کشوث سرخ مائل به سفیدی است.
2.رنگ گل افتیمون سرخ مائل به غبرت است ولی کشوث سرخ مائل به سفیدی می باشد.
3. افتیمون دارای برگ بوده اما کشوث برگ ندارد.
4.افتیمون دارای ریشه بوده و تا مدتی در زمین می ماند اما کشوث ریشه ندارد.
5.تخم افتیمون از تخم خردل ریزتر و تخم کشوث از تخم ترب ریزتر است.(تخم ترب سه برابر تخم خردل میباشد)


پراکنش
افتیمون: خواستگاه آن کوه ها، وادی ها، جزایر دریای غربی و شمالی و بهترین آن اُقریطُشی است و بعد مقدسی که از جزایر اقریطش(جزیرهای از جزایر یونان) و مقدس(بیت المقدس) آورند رنگش سرخ و بسیار باریک و با بوئی تند است و هر چه این اوصاف نمایان تر باشد بهتر است. افتیمون حقیقی در شام و عراق می روید.
کُشُوث: در نواحی مدیترانه و در ایران در مازندران، همدان،لرستان، اصفهان، فارس، هرمزگان،خراسان،کرمان، تهران و قزوین می روید.




تصاویری از افتیمون




طبیعت
افتیمون: جالینوس طبیعت افتیمون را گرم وخشک در سوم گوید و دیگر اطبا گرم در سوم و خشک در آخر اول و بعضی دیگر خشک در دوم نیز گفته اند.
کُشُوث: در اول گرم و در دوم خشک بوده با قوای متضاده.
اختلاف طبیعت، از اهم اختلاف میان این دو گیاه می باشد.

افعال و خواص
افتیمون: مُحَلِل و ملطف و باز کننده گرفتگی و مسهل سودا و بلغم و تنغیه سودا کند و با بنفشه مسهل صفرا می باشد.
کُشُوث: ملطف، مفتح، مخرج فضول لطیفه از عروق و منقی آنها از اخلاط فاسده. اَعضاء الغذا (معده، کبد و طحال) و النفض (اَلتی در تن آدمی برای دفع فضولات) مفتح گرفتگیهای کبد و احشاء و منقی اوساخ(چرکها و ریم ها) از شکم و عروق و ملین طبع و منقی بدن است.
افتیمون جهت درمان امراض دماغی و عصبانی از قبیل سردرد، صرع، مالیخولیا، جنون، کاب،لقوه، فالج، بی حسی اعضاء و درد مفاصل و تفریح قلب مفید و به سبب تنقیه سودا و کرم معده و بادها را دفع نماید و بالخاصیه جهت امراض سوداوی و تنقیه سودا بی عدیل است.
کُشُوث جهت درمان ربع، مغص(دل پیچه)، ضعف معده، جگر، طحال و تحلیل ریاح(بادها) و ادرار بول و حیض و تنقیه رحم مفید می باشد.

افتیمون به علت لطافت و ضعیف الترکیب بودنش نباید بسیار نرم کوبیده شود و جوش زیاد هم نباید داده شود. زیرا این دو عمل باطل کننده فعل آن می باشد و گویند آن را در کیسه ای ریخته و پس از جوشیدن آب آن را در آن گذاشته و بعد از دو جوش آن را برداشته کیسه را فشرده و محلول را استفاده نمائید. اما این گفته ها در باب کشوث ذکر نشده است.

ترکیبات
افتیمون: آشامیدن افتیمون با سکنجبین اسهال سودا به قوت نماید و طحال را تنقیه کند و برای رفع صداع (سردرد) سوداوی بی عدیل است.
کُشوث: آشامیدن آب کُشُوث با سکنجبین اسهال صفرا کند و آشامیدن آن با سرکه مسکن فواق (سکسکه) و قابض و حابس نزف الدم (جلوگیری از خونروی ها) و جاری شدن خون رحم می باشد.

مضرات
افتیَمون: از برای صفراوی مزاجان، جوانان، گرم مزاجان، مورث کرب(غم و اندوه) ، غشی(بیهوش شدن) و عطش است.
کُشُوث: مضر ریه، سپرز(طحال) و مغثی است (دل آشویی- تهوع).

مُصلحات
افتیمون: زعفران، صمغ عربی، کتیرا و با روغن بادام چرب کردن است.
کُشُوث: کاسنی، کتیرا و سکنجبین است.

مقدار شربت
افتیمون: از جرم آن به قول شیخ الرئیس 4 مثقال(هر مثقال 6/4 گرم) و بعضی 3 مثقال و بعضی دیگر 2 درم(هر درم 125/3 گرم) و در مطبوخات تا 10 درم جایز است.
کُشُوث: از آب آن 2 اوقیه(هر اوقیه بنا به مشهور 5/37 گرم ) و از جرم آن در مطبوخات 15 درم می باشد.

بدل
افتیمون: در اسهال سودا لاجورد، گل ارمنی و یک پنجم برابر آن حاشا (نوعی آویشن) و یا برابر آن حاشا و یا یک سوم آن تربد سفید مدبر.
کشوث: برابرش بادروج و یا یک سوم آن افسنتین.

افتیمون موافق سرد مزاجان و کهول و مشایخ (پیران) و سوداوی مزاجان است.

---------------------










Unani medicine: An East Indian medical system, derived from Persian medicine, practiced primarily in the Muslim community; also called "hikmat".
Harrison's Principles of Internal Medicine, Seventeenth Edition, 2008; Chapter 10, Complementary and Alternative Medicine, Table 10-1: Some Complementary and Alternative Medical Practices.