چوگان . [ چ َ / چُو ] (اِ مرکب )(از: چوب + گان ، پسوند نسبت ) در پهلوی چوپگان ، چوپگان ، چوبکان ، معرب آن صولجان است و کلمه ٔ فرانسوی شیکان از فارسی مأخوذ است . (حواشی برهان ). چوب بلند سرکجی است که در بازی گوی بکار برند. (جهانگیری ). چوب گوی بازی . (آنندراج ). چوب کجی که بدان گوی زنند. (انجمن آرا). چوب کفچه مانندی که با آن گوی بازی میکردند. (فرهنگ نظام ). چوب دستی سرخمیده ای که بدان گوی بازی کنند. (ناظم الاطباء). چوبی که دسته ٔ آن راست و باریک و سرش کمی خمیده است و بدان در بازی مخصوصی (چوگان بازی ) گوی زنند. (فرهنگ فارسی معین ). مؤلفان فرهنگ غیاث و به تبع او آنندراج مینویسند که چوگان مخفف چولگان ، است مرکب از چول «به لام » بمعنی خمیده و گان که کلمه ٔ نسبت است و چویگان بتحتانی بعد الواو که بدین معنی آورده اند تحریف اینست و نیز لفظ صولجان دلالت دارد بر آنکه معرب همین چولگان به لام باشد و معرب چوگان بدون لام و درست نیست . سیدمحمدعلی داعی الاسلام مؤلف فرهنگ نظام مینویسد: شاید چولگان بمعنی منسوب به چوله لفظی بوده که الف و نون نسبت ملحق به چوله شده و «ها» مبدل بگاف شده اگرچه خود لفظ چولگان از میان رفته ، لیکن معرب آن صولجان دلیل بر وجود اوست و چوله (بمعنی کج ) هنوز وجود دارد و استعمال میشود. این نظر هم درخورتأمل است . کفچه . پهنه . و اما چوگان قدیم با امروز فرق داشته است . در قدیم چوگان صورت کفچه داشته که گوی داخل آن بتواند قرار گیرد چه در قدیم گوی را با چوگان از هوا می گرفته اند و سپس باز بهوا پرتاب میکرده اند. اما امروز سر چوب چوگان یا کمی انحنا دارد و یا آنکه چوب کوتاه دیگری بطور متقاطع بر سر چوب دسته ٔ چوگان نصب میشود که بتواند گوی را از روی زمین بغلطاند یا با ضربه بهوا پرتاب کند. دهخدا
آمّا آمّا
بازی اسب و گوی، قصه دیروز است. جلوه ای دیگر در نقش جهان. کهن و تاریخی در نیمه ای از جهان.
می توان لحظه ای در کنار فواره های میدان ایستاد و دیروز و امروز میدان را به هم پیوند زد. در اصفهان دیروز نقش جهان زیر پای اسب هایی بود که به چابکی می تاختند. دور تا دور میدان مردم همراه با موسیقی زنده به تماشای چوگان می نشستند. شور و شوقی بر پا بود تا به محض عبور آخرین گوی از دروازه سنگی چوگان، صدای زنگ داوربازی به صدا در آید و گرد پای اسبان فرو نشیند و سوارکاران برنده در میان هلهله تماشاچیان به نشان پیروزی دور افتخار بزنند.
حالا از آن بازی سه هزار ساله تنها دروازه هایش به یادگارمانده. دو ستون سنگی سفید در دو سوی میدان! اگر دور میدان نقش جهان و بازار سرپوشیده آن را هم بگردی در قاب مینیاتورها، لعاب کاشی های فیروزه ای، تارو پود فرش ها و گبه ها، ظروف و صنایع دستی نقشی و نیز نشانی از آن را می توانی ببینی.
چوگان سریع ترین و اولین ورزش تیمی دنیاست. شاید هم اولین بازی توپی بشر، در قدیمی ترین زمین چوگان: میدان نقش جهان!
میدان را برای بازی چوگان ساختند مستطیلی با ابعادی که امروزه استاندارد زمین چوگان در دنیا هنوز همان ابعاد است. قوانین فعلی بازی هم همان است که در شاهنامه آمده و در تاریخ و ادبیات ایرانیان نیز ثبت شده. رودکی اولین شاعری ست که پس از اسلام از چوگان می گوید. فردوسی هم نقل چوگان بازی سیاوش و افراسیاب را به نظم آورد و در وصف چوگان می سراید:
همه کودکان را به چوگان فرست
برای دیدن گوی و چوگان فرست
بازی چوگان منحصر به شاهان نبوده، چنان که فردوسی می گوید، بلکه آن را سرآمد و شاه بازی ها می نامیدند. نام چوگان از چوبی به همین نام گرفته شده که در بازی از آن استفاده می شود. البته در ابتدا چوگان یک بازی تمرینی برای نظامی ها بوده که سوار و اسب در این بازی مشق رزم می دیدند. اسبی که خودش را با شرایط چوگان باز هماهنگ کند، هم سرعت می آموزد، و هم نترسی و چابکی و زیرکی در میدان جنگ را.
انگلیسی ها فوت و فن این بازی را در هندوستان پس از کشورگشایی داریوش در هندوستان یاد گرفتند و آن را با خود به اروپا بردند. این را هم بگویم که دسته های بازی های هاکی و گلف هم الگوبرداری از چوب چوگان است. مغول ها هم پس از حمله به ایران آن را یاد گرفته و با خود تا شرق آسیا بردند. اینگونه چوگان از زادگاه خود "ایران" جدا شده وجایی تا دورترین نقاط دنیا رفت. بی جهت نیست که تا همین چند سال پیش هم در رقابت های رسمی، گرچه تیم چوگان ایران حضور نداشته اما پرچم ایران هم بالا می رفته تا دنیا فراموش نکند زادگاه "بازی چوگان" را.
حالا 70 سالی می شود که در میدان نقش جهان، آن فضای مستطیل شکل چمن کاری شده. نه از گوی نشان است و نه چوگان باز و اسبش! چرا که با وجود ساختن و ایجاد حدود 200 فروشگاه فروش صنایع دستی عملا نقش جهان مکان مناسبی برای بازی چوگان نیست. گفتنی ست که بازی چوگان دیگر بازی خاص مردان و سواره نظام نیست زنان هم در مسابقات چوگان حضور دارند.
مسابقات چوگان اصفهان نه در میدان نقش جهان، بلکه در زمین سوارکاری خوراسگان در مهر ماه امسال برگزار شد. و بطور نمادین در نقش جهان هم بازی گوی و میدان دیدنی بود. این را هم اضافه کنم بجز تهران در قزوین هم پس از 400 سال یک بازی نمادین برگزار شد. در همان مکان 400 سال پیش که امروز زمین فوتبال است. شاید هشداری باشد برای توجه مسئولین برای ساختن زمین چوگان در شهری که زمانی میزبان بازی های چوگان بوده.
همه کودکان را به چوگان فرست
برای دیدن گوی و چوگان فرست
بازی چوگان منحصر به شاهان نبوده، چنان که فردوسی می گوید، بلکه آن را سرآمد و شاه بازی ها می نامیدند. نام چوگان از چوبی به همین نام گرفته شده که در بازی از آن استفاده می شود. البته در ابتدا چوگان یک بازی تمرینی برای نظامی ها بوده که سوار و اسب در این بازی مشق رزم می دیدند. اسبی که خودش را با شرایط چوگان باز هماهنگ کند، هم سرعت می آموزد، و هم نترسی و چابکی و زیرکی در میدان جنگ را.
انگلیسی ها فوت و فن این بازی را در هندوستان پس از کشورگشایی داریوش در هندوستان یاد گرفتند و آن را با خود به اروپا بردند. این را هم بگویم که دسته های بازی های هاکی و گلف هم الگوبرداری از چوب چوگان است. مغول ها هم پس از حمله به ایران آن را یاد گرفته و با خود تا شرق آسیا بردند. اینگونه چوگان از زادگاه خود "ایران" جدا شده وجایی تا دورترین نقاط دنیا رفت. بی جهت نیست که تا همین چند سال پیش هم در رقابت های رسمی، گرچه تیم چوگان ایران حضور نداشته اما پرچم ایران هم بالا می رفته تا دنیا فراموش نکند زادگاه "بازی چوگان" را.
حالا 70 سالی می شود که در میدان نقش جهان، آن فضای مستطیل شکل چمن کاری شده. نه از گوی نشان است و نه چوگان باز و اسبش! چرا که با وجود ساختن و ایجاد حدود 200 فروشگاه فروش صنایع دستی عملا نقش جهان مکان مناسبی برای بازی چوگان نیست. گفتنی ست که بازی چوگان دیگر بازی خاص مردان و سواره نظام نیست زنان هم در مسابقات چوگان حضور دارند.
مسابقات چوگان اصفهان نه در میدان نقش جهان، بلکه در زمین سوارکاری خوراسگان در مهر ماه امسال برگزار شد. و بطور نمادین در نقش جهان هم بازی گوی و میدان دیدنی بود. این را هم اضافه کنم بجز تهران در قزوین هم پس از 400 سال یک بازی نمادین برگزار شد. در همان مکان 400 سال پیش که امروز زمین فوتبال است. شاید هشداری باشد برای توجه مسئولین برای ساختن زمین چوگان در شهری که زمانی میزبان بازی های چوگان بوده.
