(ارجاعات را حذف کردم)
درفش کاویان، پرچم شاهنشاهی افسانهای پادشاهان ساسانی
نوشته استاد جلال خالقی مطلق در ایرانیکا
در شاهنامه آمده است که وقتی کاوه آهنگر علیه ضحاک ستمگر قیام کرد، پیشبند چرمی خود را بهعنوان پرچم از نیزه چوبی آویزان کرد. در نتیجهی این شورش، تاج و تخت به شاهزادهای از خاندان پادشاهی باستانی، فریدون، رسید که پیشبند را با طلا و زربفت، جواهرات و منگولههای قرمز، زرد (یا آبی) و بنفش زینت داد و آن را درفش کاویانی، «پرچم کِی(ها)» (یعنی کاویانی «پادشاهان») یا «کاوه» نامید. هر پادشاه بعدی جواهراتی به آن افزود تا اینکه حتی در شب مانند خورشید میدرخشید. در منابع اولیه اسلامی این داستان به طرق مختلف شرح داده شده است. به گفتهی مورخان قرن دهم، طبری و مسعودی، پرچم از پوست پلنگ ساخته شده بود و ۸ در ۱۲ ذراع، حدود ۵ در ۷/۵ متر، بود. خوارزمی منابعی را ذکر کرده است که نشان میدهد این پرچم از پوست خرس یا شیر بوده است. در قرن چهاردهم، ابن خلدون گزارش داد که «مربعی جادویی از صد رشته با طلا در آن بافته شده است»، که نشاندهنده این باور است که ارتشی که پرچمی با چنین مربعی را حمل میکند، هرگز در جنگ شکست نخواهد خورد. همچنین گاهی به آن «معیار جمشید»، «معیار فریدون» نیز میگفتند، و نیز «معیار سلطنتی».
بر اساس شاهنامه، هنگامی که ارتش گرد هم میآمد، پنج موبد، پرچم را از انبار آن بیرون میآوردند و آن را در لشکرکشی همراه پادشاه یا فرمانده ارتش حمل میکردند؛ اغلب از آن با صفتهای «فرخنده» یا «مبارک» یاد میشد. در نبرد، پرچم بهعنوان نقطه جمعشدن نیروها عمل میکرد.
هیچ اشاره مستقیمی به درفش کاویانی در اوستا یا منابع هخامنشی یا اشکانی نشده است، اما چندین پژوهشگر استدلال کردهاند که این نشان در قسمت آسیبدیده از موزاییک اسکندر از پمپئی به تصویر کشیده شده است، که موضوع آن پیروزی اسکندر بر داریوش سوم در نبرد ایسوس است. با این حال، گزنفون اشاره کرده است که پرچم پادشاه هخامنشی یک عقاب طلایی بر روی سپری بوده که بر روی نیزهای حمل میشده است. آرتور کریستنسن پرچم کاویانی را بهعنوان نشان سلطنتی ساسانیان پذیرفته و استدلال کرده که اسطوره کاوه در دوره ساسانیان ریشه دارد و منعکسکننده شهرت خاندان کارن است که نسب خود را به قارن، پسر کاوه میرساندند. استیگ ویکاندر این نظر را پذیرفت اما استدلال کرد که این نشان نه توسط کَویهای گاتها، بلکه توسط هشت کوی یشتها، مئیریو پذیرفته شده است. او همچنین استدلال کرد که درفش کاویانی در دوره اشکانی به پرچم ملی ایران تبدیل شد.
در نبرد قادسیه، که در آن اعراب مهاجم ارتش ساسانی را شکست دادند، این پرچم به دست ضرار بن خطاب افتاد. او ۳۰۰۰۰ دینار برای آن دریافت کرد، اگرچه گفته میشود ارزش واقعی آن ۱/۲ یا حتی ۲ میلیون دینار بوده است. پس از اینکه جواهرات برده شدند، گفته میشود خلیفه عمر پرچم کاویان را سوزاند.
Khaleghi-Motlagh, Djalal, "DERAFŠ-E KĀVĪĀN", Vol. VII, Fasc. 3, pp. 315-316, December 15, 1994
