آمریکا و آسیای مرکزی: ترامپ با همسایههای ایران و افغانستان چه خواهد کرد؟
- سهراب ضیاء
- بی‌بی‌سی
- دردوشنبه، تاجیکستان
دونالد ترامپ، چهل و هفتمین رئیس جمهور آمریکا، ۲۰ ژانویه سال ۲۰۲۵ به طور رسمی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. بازگشت دوباره او به کاخ سفید نه تنها آمریکا، بلکه جهان را آبستن تحولات و تغییراتی بزرگی خواهد کرد.
در دوره اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷-۲۰۲۱) آمریکا در قبال کشورهای آسیای مرکزی هیچ اقدام جدید سیاسی نکرد. تنها یک سال مانده به پایان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، در فوریه سال ۲۰۲۰، راهبرد خود را برای کشورهای آسیای مرکزی اعلام کرد که اساس آن را «تقویت یکپارچگی منطقه‌ای، ارتقای حقوق بشر و اصلاحات، سرمایه‌گذاری» تشکیل می‌داد. اما ناکامی دونالد ترامپ در انتخابات نوامبر سال ۲۰۲۰ اجرای این برنامه را با مانع مواجه ساخت.
پلتفورم «C۵+۱» که میدانی برای مذاکرات مقامات پنج کشورآسیای مرکزی بعلاوه آمریکا بود و به ابتکار مأموریت کاخ سفید در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما راه‌اندازی شده بود، توسط ترامپ در ریاست جمهوری پیشین او به تعلیق درآمد.
به باور برخی کارشناسان، آسیای مرکزی تنها منطقه‌ای در جهان است که آمریکا کمترین نفوذ را در آن را دارد و دولت‌های قبلی آمریکا به این موضوع توجه کافی نکرده‌اند.
تنها این نکته که هیچ کدام از رؤسای جمهور آمریکا تا حالا به آسیای مرکزی سفر نکرده‌اند، آشکارا نشاندهنده میزان علاقه آمریکا به این منطقه است.
اکنون با انتخاب مجدد دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا، کشورهای آسیای مرکزی چه انتظاراتی باید داشته باشند؟
سهراب ضیا، در تاجیکستان نظر برخی از کارشناسان کشورهای منطقه را در باره چشم‌انداز روابط کشورهای آسیای مرکزی و ایالات متحده در چهار سال آینده جویا شده است.
الدانیز حسینف، کارشناس مسائل سیاسی از قزاقستان
در مجموعه چهار قسمتی «اسطوره تختی» از زندگی شخصی، ورزشی و اجتماعی غلامرضا تختی می‌شنویم.
پادکست
پایان پادکست
باید درک کرد که سیاست خارجی ایالات متحده در آسیای مرکزی ماهیت بسیار ثانویه دارد. علاقه به منطقه تنها زمانی افزایش می‌یابد که برخی از عوامل خارجی مانند جنگ در اوکراین، عملیات داخلی در ایالات متحده، یا اتکای بیش از حد به منابع حیاتی چین وجود داشته باشد. در این راستا انتظار دارم تغییراتی در سه جهت ایجاد شود که برای کشورهای آسیای مرکزی تاثیرگذار باشد.
روسیه
به نظر برخی، ترامپ ممکن است به دلیل نگرانی از نفوذ فزاینده چین، تمایل بیشتری برای گفتگو با روسیه نشان دهد. شماری از کارشناسان آمریکایی بر این باورند که اتحاد روسیه و چین نفوذ ایالات متحده در جهان را تهدید می‌کند.
ممکن است در آینده بستری برای مذاکره با روسیه پیدا شود، اما به شکلی محدود و در این صورت، لغو تدریجی تحریم‌ها علیه روسیه می‌تواند تأثیر مفیدی بر کشورهای آسیای مرکزی داشته باشد.
با این حال، تحریم‌های وضع شده ارتباط اقتصادی روسیه و این کشورها را تقویت کرد.
چین
در این زمینه، آسیای مرکزی به دلیل نزدیکی جغرافیایی با چین، برای ایالات متحده اهمیت راهبردی پیدا می‌کند.
هر چه وضعیت در اطراف تایوان حادتر شود، چین فعال‌تر به توسعه کریدورهای حمل و نقل جایگزین از طریق کشورهای آسیای مرکزی خواهد بود. برای چین مهم است آسیای مرکزی را به عنوان منبع جایگزین مواد خام حیاتی و به عنوان دروازه‌ای برای ورود به بازارهای جدید حفظ کند.
اتحادیه اروپا
جنگ تجاری احتمالی بین ایالات متحده و اتحادیه اروپا می‌تواند تمرکز اتحادیه اروپا را از سیاست خارجی فعال در آسیای مرکزی به رسیدگی به مسائل داخلی و یافتن بازارهای بزرگتر برای تجارت با آمریکا، مانند مکزیک، تغییر دهد.
اقدامات آمریکا
ایالات متحده در دو جهت تلاش خواهد کرد: نخست، تقویت یکپارچگی در آسیای مرکزی و دوم، تقویت نفوذ اطلاعاتی.
فریدون هادی‌زاده، کارشناس مسائل سیاسی از تاجیکستان
ابتدا باید به پیام‌های شادباش روسای جمهور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان به دونالد ترامپ به مناسبت انتخاب مجددش به ریاست جمهوری آمریکا توجه کرد. از این پیام‌ها به خوبی می‌شود فهمید که چگونه این چهار کشور روابط خود با ایالات متحده را در اولویت قرار می‌دهند.
در این پیام‌ها از ارزش‌هایی مانند حقوق بشر یا دموکراسی خبری نیست. به نظر من، دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب، این ارزش‌ها را هم اولویت نمی‌داند و روسای جمهورکشورهای آسیای مرکزی هم به آنها توجه ندارند. با این حال، مفاهیمی مانند امنیت، ثبات و شکوفایی در سرلوحه پیام‌های شادباش همه روسای جمهورکشورهای آسیای مرکزی به آقای ترامپ قرار گرفته است.
چهار سال قبل شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان به یک تبریک بسیار کوتاه به جو بایدن اکتفا کرد، اما به آقای ترامپ یک تبریک نسبتا طولانی فرستاد. این مشاهدات حاکی از آن است که حد اقل، ازبکستان برای همکاری نزدیک با آمریکا آماده است.
به نظر می‌رسد آقای ترامپ در سیاست‌های بایدن تجدید نظر کند و رویکرد عمل گرایانه‌تری در پیش بگیرد.
شیرعلی رضایان، تحلیلگر مسائل سیاسی از تاجیکستان
پیامدهای اصلی بازگشت دونالد ترامپ برای کشورهای آسیای مرکزی هنوز روشن نیست. در این رابطه به دو نکته باید توجه کرد: اول، آمریکا در رابطه با آسیای مرکزی سیاست اصولی و راهکار مشخص دارد که سال‌های متمادی در حال اجرای آن هست؛ دوم، منطقه در اولویت روزنامه سیاست خارجه امریکا قرار ندارد و تنها با نظرداشت رقابت با قدرت‌های دیگر جهان در این منطقه ممکن است اهمیت کسب کند.
تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان با افغانستان مرز مشترَک دارند.
همسایههای افغانستان در آسیای مرکزی با آمریکا همکاری‌های تنگاتنگ سیاسی و امنیتی دارند و این همکاری‌ها طی سه سال اخیر بیشتر گسترش یافته است.
در دوره ریاست جمهوری ترامپ رقابت آمریکا با چین و روسیه و ایران در آسیای مرکزی به احتمال زیاد کمی «سخت» می‌شود. این احتمال وجود دارد که رقابت آمریکا با چین در منطقه بیشتر شود. رقابت با روسیه و ایران برای آمریکا در جایگاه دوم قرار خواهد گرفت، چون این دو کشور با چین همکاری‌های نزدیک دارند و «محدود» کردن جایگاه پکن در منطقه به کاهش نفوذ و تأثیر مسکو و تهران منجر خواهد شد. چنین سناریو برای کشورهای آسیای مرکزی فرصتها و چالشهای جدیدی را می‌تواند به وجود آورد و تنها سیاست متوازن و بی‌طرف آنها گزینه بهترین خواهد بود.
قاسم بیک‌محمد، کارشناس مسائل منطقه
آسیای مرکزی با وجود منابع غنی انرژی و ذخایر معدنی حیاتی هیچ گاهی به صورت مستقیم در اولویت سیاست خارجی آمریکا قرار نداشته و نگاه واشنگتن به آن به عنوان منطقه‌ای است که تسلط اقتصادی روسیه و چین بر آن را قبول ندارد، اما همزمان حاضر به انجام اقدامات بنیادینی نیست که بتواند منجر به تغییر وضعیت شود.
چکونگی رویکرد رئیس جمهور جدید آمریکا نسبت به افغانستان برای همسایههای این کشور، از جمله تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان مهم است چون تا حدود زیادی ثبات و امنیت افغانستان و تاثیر آن روی کشورهای همسایه به آن بستگی دارد که دونالد ترامپ در مورد آینده طالبان و گروه‌های سیاسی رقیب کابل کنونی چه تصمیمی بگیرد.
ممکن است آمریکا هم از بقای طالبان و هم از شدت گرفتن اختلافات درون‌طالبانی یا بین طالبان و رقبای سیاسی آن به عنوان ابزار فشار علیه روسیه، چین و ایران استفاده شود.
بعید به نظر می‌رسد که آسیای مرکزی به کانون رقابت آمریکا با روسیه، چین و ایران تبدیل شود.
