قوس. در انگلیسی arch در فرانسه arc در آلمانی بوگِن bogen یا چَفت، چفته، چَفت [۱]) سازه‌ای منحنی‌شکل در معماری است که با اهداف گوناگون ساخته می‌شود. استفاده از قوس/چفت می‌تواند در طاق و گنبد باشد یا سازه‌های دیگری چون پل یا طاق نصرت یا زهکشی آب/قنات. چفت عمدتا به سه شکل کلی ساخته می شده: مازه‌دار و تیزه‌دارو چندوجهی. هرچند معمولاً قوس‌های تیزه‌دار و مازه‌دار بیشتر بکار می رفته.
محتویات
۱ پیشینه چفت
۲ انواع
۲.۱ چَفت های باربر
۲.۲ چَفتهای ناباربر
۳ بخش‌های مختلف چَفت
۴ جستارهای وابسته
۵ منابع
پیشینه چَفت
طاق کسری و چَفت بزرگ طاق آن، چَفت مازه دار با خیز هلوچین تند (دوره ساسانی)
پیدایش «چفته» هم‌زمان است با پیدایش شیوه تازه‌ای در معماری جهان به نام شیوه چَفت وطاق در هزاره دوم پیش از میلاد. تا پیش از این، شیوه کهنتر نعل-پایه یگانه روش معماری برای پوشش بر روی دهانه‌ها بود. پیدایش نوآورانه چَفت با پی بردن به این واقعیت مهندسی همراه بود که جسم خمیده همواره نیروهای فشاری بر بخش برون سوی خود را به دو سر خود منتقل می‌کند؛ این واقعیت ساده اگرچه به فراوانی در طبیعت یافت می‌شود ولی دریافت آن برای معماران نخستین شاید کمتر از بزرگترین کشف‌های بشری نبوده باشد. شاید خم کردن ساده یک شاخه برای ساخت کمان نخستین دریافت و شناخت را در ذهن معمار باستانی پدیدآورده باشد و پس از آن معمار به این اندیشیده که اگر دو عضوی دیگر در برابر این نیروی فشاری وارده به دو سر چَفت تاب آوری کنند آنگاه می‌توان از چَفت برای پوشش میان آن دو عضو بهره برد. رسیدن به این حقیقت آغازگاه دوره ایست که به دوره «چَفت وطاق» نامیده می‌شود و راه را برای گسترش و بالش هرچه بیشتر معماری و شهرسازی‌های دوران باستان و دوران میانه و کلاسیک و حتی دوره مدرن هموار کرده‌است. گواه آن کاربرد فراوانش در معماری‌های ایران، هند، و روم باستان و ادامه آن در دوره‌های اسلامی ایران و سده‌های میانه اروپاست.[۲] در معماری ایرانی کهنترین چَفتها را در سبک ایلامی، برای نمونه پرستشگاه چغازنبیل در ۱۳۵۰ پیش از میلاد می‌بینیم با این حال دوره اوج شیوه « چَفت وطاق» با سبک پارتی رقم می‌خورد که چَفت های مازه‌دار آن در طیف گسترده‌ای از سازه‌ها سرآمد شدند. بیشتر طاق‌هایی که پیش از اسلام ساخته شده‌اند به روش مازه‌دار و پس از آن در در دوره اسلامی به روش تیزه‌دار پیاده شده‌است که اصطلاح چَفت های «جناغی» بیانگر آن است. می‌توان گفت چَفت های تیزه‌دار خود نوعی تکامل در چَفت به‌شمار می‌آیند. چَفت تیزه‌دار یا جناغی این برتری بزرگ را به نسبت مازه‌دار داشته که هم‌زمان با داشتن همان توان باربری از بلندای چَفت به میزان زیادی کاسته است که این خود در طاق سازی صرفه جویی و سرعت هرچه بیشتری را به ارمغان می‌آورد. از چَفتهای بسیار بنام مازه‌دار در معماری ایرانی چَفت بَستو و از میان چَفت های جناغی معروف چَفت پنج‌اوهِفت را می‌توان برای نمونه برشمرد که با نخستین طاق کسری و با دومین گنبد مسجد شیخ لطف‌الله از سازه‌های پرآوازه‌ای هستند که ساخته شده‌اند.[۳]
انواع
بکارگیری مهار در بخش پاکار چَفت برای پیشگیری از رانش ستون‌ها، مسجد قیروان
چفت‌ها به دو دسته کلی باربر و ناباربر تقسیم می‌شوند.[۴]
چَفت های باربر
چَفت های باربر گروهی هستند که از تکرارشان طاق‌های باربر و از دورانشان گنبدهای وسیع به وجود می‌آیند. در ایران بعد از اسلام این چَفت ها تا دهانه‌های بالاتر از ۱۶ گز را نیز در بر گرفته‌اند (گز کوچک = ۹۴ سانتی‌متر و گز سلطانی = ۱۰۶٫۶ سانتی‌متر) و همان‌طور که از نامشان پیداست، قادرند بارهای وارده را بر خود به خوبی تحمل کنند.
انواع چَفت های باربر
چَفت پنج اوهفت
چَمانه = بیان = دو لنگه (بیان = چَفت)
شبدر یا شبدری
بیز یا هلوچین
بَستو (کوزه = بستو)
چَفت سروک
چَفت های نا باربر
این گونه چَفت ها بارهای وارد بر خود را تحمل نکرده، لذا بیشتر جنبه آمودی دارند یا در دهانه‌های کوچک (حداکثر تا ۳ گز) بکار رفته‌اند و دلایل انتخاب آن‌ها زیبایی، و سادگی و اگر در بعضی نقاط به عنوان قوس باربر اجرا گشته‌اند، اغلب شکسته و خطراتی تولید کرده‌اند.
انواع چَفت های ناباربر
شاخ بزی
سه بخشی
کلیل
قمی پوش و پانیز
چمله
طاق با چَفت مازه دار
طاق با چَفت تیزه دار
بخش‌های مختلف چَفت
تیزه: به رأس چَفت که بالاترین نقطه آن است گفته می‌شود.
افریز: به دهانه چَفت گویند، فاصله بین دو پاکار.
افراز: به بلندای چَفت گفته می‌شود، فاصله بین پاکار تا تیزه.
شکرگاه: به زاویه ۲۲٫۵ درجه چَفت شکرگاه گفته می‌شود، اولین شکافتها و خرابی‌ها در این نقطه مشخص می‌شود، در شکرگاه بیشترین نیروی رانشی را داریم.
ایوارگاه: به زاویه ۶۷٫۵ درجه قوس چَفت ایوارگاه می‌گویند، ایوارگاه نقطه‌ای است که بیشترین نیروی فشاری چَفت را داریم.
شانه: به فاصله بین شکرگاه تا ایوارگاه شانه گویند.
بالِنج یا کناله: به بخش میان پاکار تا شکرگاه گویند.
پاکار: به پای چَفت گویند، جایی که چَفت از آنجا شروع می‌شود.
جستارهای وابسته
گنبد
منابع
لغت‌نامه دهخدا، چفت
Encyclopeadia Britannica, Arch
شیوه‌های معماری ایران، غلامحسین معماریان
کیانی، محمد یوسف، معماری ایران دوره اسلامی، انتشارات سمت، 1385
نبو
اتاق‌ها و فضاهای خانه
اتاق‌های اشتراکی خانه
Billiard room Bonus room Common room Den اتاق ناهارخوری Ell Family room Garret Great room Hearth room سینمای خانگی Home office آشپزخانه
Dirty kitchen Kitchenette نشیمن Man cave Recreation room Shrine Study Sunroom
اتاق‌های خصوصی
حمام اتاق خواب / Guest room Boudoir Cabinet حمام Nursery سوئیت Toilet کمد
فضاها
آتریوم بالکن Breezeway Catio Conversation pit Deck آسانسور Entryway / Genkan سرسرا Hallway Lanai خرپشته Loggia Overhang پاسیو Porch
screened sleeping Ramp Secret passage پلکان بهارخواب Veranda هشتی
خدماتی و انبار
زیرشیروانی سرداب اتاق Carport Cloakroom کمد Electrical room Equipment room Furnace room / Boiler room گاراژ Janitorial closet Larder رخت‌شوی‌خانه / Utility room Mechanical room / طبقه مکانیکی آبدارخانه Root cellar Semi-basement Spear closet Storm cellar / Safe room استودیو سرداب جالباسی Wine cellar Wiring closet / Demarcation point کارگاه
فضاهای خانه بزرگ
Antechamber سالن رقص آبدارخانه Buttery Conservatory حیاط Drawing room Fainting room Great chamber Great hall Long gallery Lumber room Parlour Porte-cochère Saucery سونا Scullery Servants' hall Servants' quarters Smoking room Solar Spicery State room Still room استخر Undercroft
مقالات مرتبط
ساختمان اثاث House plan سکونتگاه چند خانوادگی Secondary suite خانه مستقل Studio apartment
عناصر معماری
قوس طارمی سقف Colonnade ستون کف‌پوش دروازه نورپردازی Medallion Ornament رواق بام طاق
رده رده: اتاق‌ها
رده‌ها:
پل‌های قوسی عناصر معماری اسلامی کمان‌های طبیعی طاق و قوس
این صفحه آخرین بار در ۲۶ دسامبر ۲۰۲۱ ساعت ۱۰:۴۶ ویرایش شده‌است.
