به یاد منوچهر بی‌بی‌یان، یهودی خادم موسیقی مردمی ایران
منوچهر بی‌بی‌یان در ۶۰ سال گذشته، ترانه‌خوان‌های برجسته‌ای را به موسیقی ایران معرفی کرد که شهرت خود را مدیون او بودند و هستند
- فرج بال‌افکن
- بی‌بی‌سی
خبر درگذشت منوچهر بی‌بی‌یان، بسیاری از هنرمندان شهیر موسیقی پاپ و مردمی ایران را در سوگ فرو برد و بسیار دیگری را به ۶۶ سال پیش بازگرداند؛ وقتی که او و دو برادرش به قصد تولید صفحه‌های موسیقی، شرکتی را در جاده قدیم تهران افتتاح کردند که «آپولون» نام داشت.
آقای بی‌بی‌یان در شرح خاطراتش گفته بود که این نام یونانی را انتخاب کردند چون خدای رقص و موسیقی است. آنها امیدوار بودند که این خدا در تولید ترانه‌های دلنشین و سودآور یاری‌شان کند.
این سه برادر یهودی دو سال قبل‌تر در سال ۱۳۳۳ شرکتی را برای این منظور در خیابان منوچهری تهران دایر کرده بودند اما کارشان خوب پیش نرفته بود، ولی با شروع به کار آپولون و فروش انبوه صفحه آلبوم‌ها و تک ترانه‌ها در سراسر ایران و جهان، آرزوی‌شان تحقق یافت.
البته منافع آپولون تنها به موسسانش نرسید، بلکه با آهنگسازان، خوانندگان و نوازندگان تقسیم شد. آقای بی‌بی‌یان می‌گفت چه بسا خیلی پیشتر از مباحث مربوط به رعایت مقررات «حق تکثیر» یا همان «کپی‌رایت» با هنرمندان قرارداد منعقد می‌کرد.
در زمستان ۱۳۳۵ که آپولون تاسیس شد در ایران فقط قانون ثبت علائم تجاری جاری بود که در سال ۱۳۰۴ به تصویب رسید و ۱۳ سال بعد در سال ۱۳۴۸، قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان به عنوان بدنه اصلی حق تکثیر در ایران تصویب شد که تاکنون هیچگاه به‌درستی اجرا نشده است.
از این جهت شرکت آپولون و علامت تجاری آن که همان کپی برابر اصل نشان خدای موسیقی و رقص است، به محلی بدل شد که سرزمین موعود پدیدآورندگان موسیقی مردمی ایران بود.
مغازه آپولون در سال ۱۳۳۵ در خیابان جاده قدیم تهران به راه افتاد و منوچهر، منصور و یکی دیگر از برادران بی‌بی‌یان حین کار در همان مغازه
فصل تازه‌ای در موسیقی مردمی ایران
در اواسط دهه ۳۰ خورشیدی، موسسان آپولون و در راس آنها منوچهر بی‌بی‌یان در ابتدای کار صفحه ترانه‌های خارجی آن دوران را منتشر می‌کردند که بیشتر ترانه‌های مطرح ایتالیایی و شانسون‌های فرانسوی بود.
پایان پادکست
همین منوچهر را به فکر انداخت که به جای ترانه‌های خارجی بهتر است ترانه‌های ایرانی را تکثیر کند و به سراغ خوانندگان معروف آن دوره رفت که در رادیو و برنامه «گلهای» آن فعال بودند.
در دانشنامه ایرانیکا شرکت آپولون و محصولات آن تحت عنوان «آپولو» در ردیف مهم‌ترین زیرساخت تبلیغاتی و توزیع موسیقی تا پیش از انقلاب اسلامی یاد شده که در سیطره برادران یهودی بی‌بی‌یان بود.
از یک سو آپولون با دعوت از گروه‌های موسیقی خارجی و از سوی دیگر انعقاد قرارداد با آهنگسازان داخلی خدمات ارزنده‌ای را در ضبط و توزیع موسیقی برعهده داشت.
این شرکت دیگر محصولات موسیقایی خود را با نام‌های تجاری فاین موزیک، بهنواز، هارمونی، آرمون، آوای شهر، آرگامان، جهان موزیک و چند نام تجاری دیگر منتشر کرده است.
دو سال بعد از افتتاح آپولون، آقای منوچهر بی‌بی‌یان به کافه شمیران محل اجرای ویگن دردریان رفت که در آن زمان خواننده گمنامی بود. ملاقات این دو ضبط ترانه معروف «خدا نگهدار» ویگن را در پی داشت؛ آهنگی که توسط «رویال رکوردز» منتشر شد و بسیاری آن را اولین ترانه موسیقی پاپ فارسی می‌دانند.
عکس بالا منوچهر بی‌بی‌یان و ویگن و عکس پائین او به همراه رامش، گیتی و داریوش در یکی از کافه‌های تهران
آقای بی‌بی‌یان در همان ابتدای کار متوجه نوعی از موسیقی شده بود که در نزدیکی دفتر آنها و خیابان لاله‌زار تهران شکل گرفته بود. آن موسیقی به نام «کوچه‌بازاری» معروف شده بود اما در حقیقت ژانری از موسیقی مردمی است که اغلب مغبون مانده است.
قاسم‌جبلی، روح‌پرور، سوسن و آغاسی از جمله ده‌ها هنرمند شاخص این ژانر موسیقی به شمار می‌روند و آپولون با انتشار صفحه‌های آنها در کنار دیگر ترانه‌های پاپ، موجب رونق هرچه بیشتر موسیقی مردمی ایران شد.
گفته می‌شود که آپولون روزانه به‌طور متوسط ۲۵ هزار صفحه می‌فروخت که در حدود دویست فروشگاه صفحه در داخل و خارج از ایران توزیع می‌شد و از این نظرآپولون بزرگترین شرکت تولید موسیقی درایران قبل از انقلاب اسلامی بود.
ردیف بالا از چپ به راست: منوچهر و منصور بی‌بی‌یان و اعضای ارکستر بین‌المللی جوامار در مقابل دفتر آپولون در سال ۱۳۳۷
واکنش‌ها به خبر درگذشت منوچهر بی‌بی‌یان
منوچهر بی‌بی‌یان همزمان با استقرار جمهوری اسلامی ایران را ترک کرد و در لس‌آنجلس ساکن شد.
در سال ۱۳۶۰ به منظور حفظ موسیقی ایرانی در خارج از کشور ، شرکت « پارس ویدئو » را تاسیس کرد و یک سال بعد، تلویزیون جام جم را راه‌اندازی کرد که به گفته خودش «در آن سال های نخست غربت نشینی ایرانیان مهاجر، فعالیت گسترده‌ای در حوزه رسانه‌های همگانی بشمار می‌رفت.»
همزمان تلاش کرد تا برخی از املاک توقیف شده توسط دادگاه‌های جمهوری اسلامی را بازپس بگیرد که به نتیجه نرسید و در نهایت دو روز پیش در ۹۰ سالگی با آرزوی بازگشت به ایران چشم از جهان فروبست.
او در اول آذرماه ۱۳۱۲ خورشیدی، در تهران متولد شد و پس از پایان تحصیلات مقدماتی و عالی در تهران و تل‌آویو، به روزنامه نگاری روی آورد.
مرگ منوچهر بی‌بی‌یان واکنش بسیاری از هنرمندان و روزنامه‌نگاران را در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشت.
از جمله نوش‌آفرین خواننده معروف در صفحه اینستاگرامش نوشته «یادش بخیر کمپانی جهان موزیک را ایشون افتتاح کردند که من هم جزو خوانندگان این کمپانی بودم همچنین خوانندگان بزرگی مثل زنده یاد خانم هایده و خانم مهستی و خیلی از خوانندگان به نام قبل از انقلاب.»
این مطلب شامل محتوایی از Instagram است. قبل از بارگیری این محتوا از شما اجازه می گیریم، زیرا ممکن است این سایت ها از کوکی ها و یا سایر انواع فن آوری استفاده کنند. می توانید سیاست Instagram را درباره کوکی ها و سیاست مربوط به حفظ حریم خصوصی را پیش از موافقت بخوانید. برای دیدن این محتوا روی "موافقت و ادامه"کلیک کنید.
پایان پست Instagram, 1
فروغ بهمن‌پور، روزنامه‌نگار قدیمی حوزه موسیقی در صفحه اینستاگرامش با انتشار عکسی به همراه کوروش پسر آقای بی‌بی‌یان نوشته که «تا همیشه برای نام بلند منوچهر بی‌بی‌یان کلاه از سر برمی دارم...»
این مطلب شامل محتوایی از Instagram است. قبل از بارگیری این محتوا از شما اجازه می گیریم، زیرا ممکن است این سایت ها از کوکی ها و یا سایر انواع فن آوری استفاده کنند. می توانید سیاست Instagram را درباره کوکی ها و سیاست مربوط به حفظ حریم خصوصی را پیش از موافقت بخوانید. برای دیدن این محتوا روی "موافقت و ادامه"کلیک کنید.
پایان پست Instagram, 2
علی جانپور یکی دیگر از اهالی موسیقی هم که روزگاری در تولید و فروش آثار موسیقی نقش داشته در باره او به بی‌بی‌سی گفت، یکی از ویژگی‌های منوچهر بی‌بی‌یان جسارت و ریسک پذیری او بود، چه آن زمان که در ایران بود و چه وقتی که مهاجرت کرد.
به گفته آقای جانپور، در شرایطی آقای بی‌بی‌یان تلویزیون پارس و بعد جام جم را ایجاد کرد که جامعه ایرانی اوایل دهه ۸۰ میلادی در آمریکا و بخصوص هنرمندان ساکن لس‌انجلس زیر فشار اقتصادی شدید بودند و او با تاسیس کانال ایرانی. توانست، برای آنها درآمدی فراهم کند.»
علی جانپور می‌گوید یکی از ویژگی‌های منوچهر بی‌بی‌یان جسارت و ریسک پذیری او بود (عکس آقای جانپور زمانی که در استریو دیسکو تهران کار می‌کرد
