درگذشتگان دنیای کتاب در سال ۱۴۰۲؛ دفترهای واپسین غول‌های فراموش نشدنی

توضیح تصویر،
از راست، شهلا لاهیجی، احمد رضا احمدی، محمد محمدعلی و ابراهیم گلستان، از جمله چهره‌های مهم دنیای ادبیات و نشر بودند که در سال ۱۴۰۲ از دنیا رفتند

۳۴ دقیقه پیش

در سال ۱۴۰۲ تعداد زیادی از نام‌آوران حوزه ادبیات، فلسفه، پژوهش و ترجمه در ایران درگذشتند. این مطلب، نگاه بسیار کوتاهی است به زندگی و آثار تعدادی از این چهره‌ها.

ابراهیم گلستان

ابراهیم گلستان، داستان‌نویس، مترجم، فیلم‌نامه‌نویس، فیملساز و از پیشگامان موج نو در سینمای ایران، و از چهره‌های بحث انگیز روشنفکری، سه‌شنبه ۳۱ مرداد ۱۴۰۲ در خانه‌اش در بریتانیا درگذشت.

ابراهیم گلستان در سال ۱۳۲۶ نخستین قصه‌اش را به نام به «دزدی رفته‌ها» نوشت که بعدها در ۱۳۲۸ در مجموعه‌ای با عنوان «آذر، ماه آخر پاییز» منتشر شد.

در همین دوران، او داستان‌هایی از ارنست همینگوی، ویلیام فاکنر و آنتوان چخوف ترجمه کرد.

گلستان از نخستین نویسندگان معاصر ایران بود که به زبان داستانی و استفاده از نثر آهنگین در قالب‌های داستانی نوین، اهمیت داد و به آن پرداخت. از دیگر کتاب‌های او می‌توان به «خروس» و «مد‌ و مه »اشاره کرد.

Skip مطالب پیشنهادی and continue reading

مطالب پیشنهادی

End of مطالب پیشنهادی

مستند «یک آتش» یکی از مستندهای او است که فروغ فرخزاد تدوین آن را به عهده داشت.

این فیلم در سال ۱۳۴۰ برنده جایزه بخش فیلم‌های مستند جشنواره فیلم ونیز و پس از آن جایزه شیر سن مارکو شد. این نخستین اثر سینمای ایران بود که جایزه بین‌المللی می‌برد.

مستندهای «تپه‌های مارلیک»، «گنجینه‌های هنر» و «موج و مرجان و خارا» از دیگر مستندهای مهم ابراهیم گلستان است.

«خشت و آینه» نخستین فیلم داستانی بلند او، در سال۱۳۴۴ ساخته شد که یکی از پیشگامان سینمای موج نو ایران است. او در سال ۱۳۵۲ دومین و آخرین فیلم داستانی خود یعنی «اسرار گنج درهٔ جنی» را ساخت.

احمدرضا احمدی

احمدرضا احمدی که در ۸۳ سالگی درگذشت، شاعر، نویسنده و یکی از چهره‌های مطرح جریان ادبی-هنری «موج نو» در ایران بود. به گزارش رسانه‌ها در ایران، او پس از ماه‌ها تحمل بیماری در ۲۰ تیر ۱۴۰۲ درگذشت.

آقای احمدی در سال ۱۳۱۹ در کرمان متولد شد و سال‌ها در حوزه، ادبیات، شعر، نویسندگی و سینما فعالیت کرده بود. در سال ۱۳۴۱، نخستین مجموعه شعرش با عنوان «طرح» منتشر شد.

او در سال ۱۳۴۹ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مشغول به کار شد و تا سال ۱۳۵۸ در سمت مدیر تولید موسیقی برای صفحه و نوار باقی ماند و از سال ۱۳۵۸ تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۷۳، در بخش انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به ویراستاری مشغول بود.

مجموعه اشعار این شاعر با عنوان «همه‌ شعرهای من» در سه جلد از سوی نشر چشمه در سال ۱۳۸۸ منتشر شد. احمدرضا احمدی در سال‌های بعد نیز مجموعه‌هایی چون «دفترهای سالخوردگی»، «دفترهای واپسین» و «زنی در کنار ویترین‌ها» را منتشر کرد.

محمد محمدعلی

محمد محمدعلی نویسنده و منتقد روز پنجشنبه ۲۳ شهریور ماه در سن ۷۵ سالگی در ونکوور کانادا، چشم از جهان فرو بست.

محمد محمدعلی اولین مجموعه داستان خود را به نام «درهٔ هندآباد گرگ داره» در سال ۱۳۵۴ منتشر کرد، دومین مجموعه داستانش را با نام «از ما بهتران » در بحبوحه انقلاب سال ۱۳۵۷ روانه بازار کتاب کرد

آقای محمدعلی در دهه هفتاد اولین رمانش را با نام «رعد و برق بی باران» منتشر کرد و بعدهم رمان «نقش پنهان» را به چاپ سپرد؛ رمانی که بسیاری از منتقدان آن را تحسین کردند.

محمد محمدعلی، یکی از اعضای فعال کانون نویسندگان و از سرنشینان اتوبوس ارمنستان، مشهور به اتوبوس مرگ، بود. وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی کوشید اتوبوس حامل نویسندگان را به قعر دره بیاندازد. او بعدا خاطزاتش از این سفر را در کتابی منتشر کرد.

شهلا لاهیجی

شهلا عبدالله‌زاده لاهیجی، نویسنده، مترجم و مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان ایران، دوشنبه ۱۸ دی‌ماه در تهران درگذشت.

این نویسنده و مترجم بنیانگدار مؤسسه پژوهشی مرکز تحقیقات زنان نیز بود. او در سال ۲۰۰۱ جایزه «آزادی نوشتن» را از انجمن جهانی قلم دریافت کرد.

انتشارات روشنگران در دوران مدیریت خانم لاهیجی، ناشر اختصاصی تعدادی از آثار بهرام بیضایی، پژوهشگر، نمایشنامه‌نویس و فیلمساز هم بود.

خانم لاهیجی در اعتراض به ممنوع اعلام شدن تعداد زیادی از کتاب‌های نشرش از سوی اداره کتاب وزارت ارشاد، بارها نمایشگاه کتاب تهران را تحریم کرد و از حضور در آن خودداری کرد.

ر. اعتمادی

رجبعلی اعتمادی نویسنده داستان‌های پرفروش عاشقانه در تیرماه امسال در نود سالگی درگذشت.

آقای اعتمادی روزنامه‌نگار هم بود و سال‌ها برای روزنامه اطلاعات کار کرد. او یکی از بنیانگذاران و اولین سردبیر مجله جوانان امروز بود و تا سال ۱۳۵۹ سردبیری این نشریه را بر عهده داشت.

ر.اعتمادی بعد از انقلاب بیش از یک دهه اجازه انتشار کار جدید پیدا نکرد و کتاب‌های قبلی‌اش یکی از مهمترین اقلام دست‌دوم فروشان جلوی دانشگاه تهران و میدان انقلاب بود.

«تویست داغم کن»، «کفش‌های غمگین عشق»، «یک لحظه روی پل»، «شب ایرانی»، «چهل درجه زیر شب»، «هشت دقیقه تا برهوت»، برخی کارهای او هستند.

جواد سعیدی‌پور

جواد سعیدی‌پور، نویسنده رمان‌هایی چون «هیچان» و «بزمرگی» و «خاکستری که بر آن نشسته‌ایم» در روز ۲۶ مهرماه در زادگاهش مشهد در سن ۴۶ سالگی درگذشت.

آثار این نویسنده متاثر از فضای سیاسی-اجتماعی دو دهه اخیر، بازتابی از دشواری‌هایی مانند فقر، فساد و محدودیت‌های گسترده برای آزادی‌های اجتماعی در ایران بود.

او همچنین کتاب «اپرای قورباغه‌های مرداب‌خوار» را در میانه دهه ۸۰ خورشیدی منتشر کرد که مجموعه‌ای از داستان‌های مینیمال بود.

بعد از درگذشت آقای سعیدی‌پور، آخرین اثر او به نام «سلام سگ‌ماهی» توسط خانواده‌اش منتشر شد. این اثر، اشعار آقای سعیدی‌پور است که بیشتر مرتبط با مضامینی مانند عشق، مرگ، پرسش‌های بنیادین هستی و چالش‌های اگزیستانسیالیستی نویسنده سروده شده‌اند.

جواد سعیدی‌پور فارغ‌التحصیل رشته مهندسی صنایع از دانشگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی بود و سال‌های پایانی عمرش را در مشهد زندگی می‌کرد.

شمس آقاجانی

شمس آقاجانی متولد سال ۱۳۴۷، شاعر و منتقد ادبی روز جمعه ۱۷ شهریورماه به دلیل عوارض کرونا از دنیا رفت.

نخستین مجموعه این شاعر با عنوان «مخاطب اجباری» در سال ۱۳۷۷ توسط نشر خیام به بازار عرضه شد و از دیگر آثار او می‌توان به «سخن رمز دهان» و «چرا آخرین درنا باز می‌گردد»، اشاره کرد.

شمس آقاجانی همچنین در تئوری شعر یکی از فعالان این حوزه و از شاگردان کارگاه شعر رضا براهنی بود.

عدنان غفراوی

عدنان غریفی، شاعر، مترجم و داستان‌نویس ایرانی، در سن ۷۹ سالگی در آمستردام هلند درگذشت.

او که متولد خرمشهر بود همراه با ناصر تقوایی، احمد محمود، احمد آقایی، نسیم خاکسار، محمد ایوبی، ناصرموذن و شماری دیگر، از نویسندگان نوگرای جنوب بود.

عدنان غفراوی در دهه ۵۰ داستان «شنل‌پوش در مه» و مجموعه شعر «این سوی عطر قبیله» را منتشر کرد. در سال ۵۷ مجموعه شعر«شعرهای در تبعید» ازعبدالوهاب البیاتی شاعر نوگرا و انقلابی عراقی را منتشر کرد.

غریفی در گفت‌وگویی با بی‌بی‌سی فارسی گفته بود که با آنکه اصالتا عرب است، اما به زبان عربی نمی‌نوشت. او گفته بود: «در مدرسه حق نداشتیم به زبان مادری درس بخوانیم. بايد به زبان فارسی درس می‌خواندیم.»

غریفی علاوه بر زبان فارسی، به زبان انگلیسی هم شعر می‌نوشت.

پژوهشگران، مترجمان و دیگر نویسندگانی که در این سال از دنیا رفتند

کریم مجتهدی

کریم مجتهدی از صاحبنامان فلسفه دانشگاه تهران در دیماه ۱۳۴۰۲ در ۹۳ سالگی درگذشت. او نویسنده و مترجم آثار فلسفی و از کارشناسان فلسفه کانت در ایران بود.

آقای مجتهدی دوره‌های دانشگاهی خود را در دانشگاه سوربن فرانسه گذرانده بود. او سال‌ها استاد گروه فلسفه در دانشگاه تهران بود و نقش مهمی در رشد پژوهش‌های فلسفی در ایران داشت.

از جمله آثار منتشر شده کریم مجتهدی درباره فلسفه می‌توان به کتاب‌های:«فلسفه نقادی کانت»، «دکارت و فلسفه او»، «پدیدارشناسی روح بر حسب نظر هگل» و «مدارس و دانشگاههای اسلامی و غربی در قرون وسطی» اشاره کرد.

باقر مومنی

باقر مومنی فعال سیاسی چپگرا و پژوهشگر تاریخ و ادبیات ۲۸ آبان ماه در پاریس گذشت.

باقرمومنی در جوانی به حزب توده ایران پیوست و پس از کودتای ۲۸ مرداد به زندان افتاد اما پس از آزادی از زندان، نگاهی انتقادی به حزب توده پیدا کرد. آقای مومنی در سال ۱۳۳۹ پایان نامه‌اش را با نام «ایران در آستانه انقلاب مشروطیت» منتشر کرد. او سپس برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت.

آقای مومنی در انتشاراتی که با همراهی دوستانش تاسیس کرده بود، جزوه «مکتوبات»، نوشته میرزا فتحعلی آخوندزاده از اولین روشنفکران ایرانی را به صورت مخفیانه در دوران پیش از انقلاب منتشر کرد که هنوز هم در ایران مجوز انتشار ندارد.

او پس از انقلاب در راه اندازی هفته نامه «صدای معاصر» و نشریهٔ تئوریک مارکسیستی «اندیشه» همکاری داشت.

از دیگر آثار باقر مومنی می‌توان به «دی‍ن و دول‍ت در ع‍ص‍ر م‍ش‍روطی‍ت»، «اسلام ایرانی و حاکمیت سیاسی» و «دن‍ی‍ای اران‍ی» اشاره کرد.

باقر پرهام

باقر پرهام، مترجم، نویسنده و از بنیانگذاران کانون نویسندگان ایران، روز دوشنبه ۸ خرداد در سن ۸۸ سالگی، در کالیفرنیای آمریکا، به علت عارضه مغزی چشم از جهان فروبست.

باقر پرهام، هم به‌خاطر ترجمه‌های مهمش در حوزه فلسفه و علوم اجتماعی و هم به‌دلیل فعالیت‌هایش، در زمره مترجمان تاثیرگذار ایران از دهه چهل به این‌سو بود.

از ترجمه‌های آقای پرهام از جمله می‌توان به «استقرار شریعت در مذهب مسیح»، «گروندریسه (مبانی نقد اقتصاد سیاسی)»، «نبردهای طبقاتی در فرانسه از ۱۸۴۸ تا ۱۸۵۰»، «هیجدهم برومر لوئی بناپارت»، از آثار کارل مارکس، «حقوق طبیعی و تاریخ» اثر لئو اشتراوس و «نظم گفتار» اثر میشل فوکو اشاره کرد.

ناصر پاکدامن

ناصر پاکدامن، نویسنده و محقق چپ‌گرا در روز سوم اردی‌بهشت‌ماه درپاریس درگذشت.

پاکدامن که تحصیلاتش را در فرانسه به اتمام رسانده بود در جریان انقلاب هم در سازماندهی و هدایت «سازمان ملی دانشگاهیان» شرکت داشت و هم در چارچوب فعالیت «کانون نویسندگان ایران» علیه سانسور و اختناق نقشی برجسته ایفا کرد.

او در تبعید، فصلنامه «چشم‌انداز» را با همراهی محسن یلفانی و شهرام قنبری منتشر کرد.

از جمله کارهای ارزنده آقای پاکدامن گردآوری و انتشار نامه‌های صادق هدایت به دوستش شهید نورائی بود. همچنین انتشار تحقیقاتاتش درباره قتل احمد کسروی، پژوهشگر و تاریخ‌نگار ایرانی که به دست اسلامگرایان افراطی کشته شد.

احمد سمیعی گیلانی

احمد سمیعی گیلانی ویراستار و مترجم و نویسنده در سن ۱۰۲ سالگی در ایران درگذشت. تالیفات و آثار شاخص او در زمینه آیین نگارش و ویرایش از منابع اصلی این حوزه است، از جمله کتاب «ویرایش و نگارش».

او متولد بهمن‌ماه ۱۲۹۹ بود و در دانشگاه تهران ادبیات و زبانشناسی خوانده بود. آقای سمیعی پیش از انقلاب با سازمان لغت‌نامه دهخدا و موسسه فرانکلین همکاری می‌کرد و به دو زبان انگلیسی و فارسی مسلط بود و کتاب‌هایی را از ژان ژاک روسو، گوستاو فلوبر، ژرژ پرک، دنی دیدرو، و کارل یاسپرس ترجمه کرد.

آقای سمیعی گیلانی از سال ۱۳۷۰ به عضویت فرهنگستان درآمد و پس از آن نیز سردبیر نامه فرهنگستان‌، فصلنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه ادبیات معاصر فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود.

ادیب سلطانی

میرشمس‌الدین ادیب سلطانی مترجم، نویسنده و فلسفه‌پژوه در ۲۰ مهرماه، در بیمارستان ایرانمهر تهران در ۹۲ سالگی درگذشت.

از مهم‌ترین آثار ترجمه‌شدهٔ آقای سلطانی می‌توان «سنجش خرد ناب» امانوئل کانت، «منطق ارسطو»، «جستارهای فلسفی» برتراند راسل و «رساله منطقی- فلسفی» ویتگنشتاین اشاره کرد.

میر شمس‌الدین ادیب سلطانی علاوه بر زبان‌های آلمانی و انگلیسی و فرانسه به زبان‌های پارسی میانه و یونانی باستان هم تسلط داشت.

آقای ادیب سلطانی کتاب «ارغنون» ارسطو رابرای نخستین بار از زبان یونانی به فارسی برگرداند.