همین‌اکنون در مقابل یکی از نانوایی‌های خیابان “میثم تمار” شهر مشهد در صف خرید نان ایستاده‌ام. گفتم از فرصت استفاده کنم و یادداشتی در رابطه با سومین نان محبوب جهان بنویسم.

ماجرا از این قرار است که اخیراً سایت Tasteatlas که یک اطلس جهانی غذا است، برای فهرستی تحت عنوان «بهترین نان‌های جهان» از کاربرانش خواست تا براساس انتخاب و امتیازبندی، در نظر سنجی شرکت کنند.

سرانجام این فهرست منتشر شد که در آن «نان بربری» در جایگاه سوم و «بولانی» در رتبه سی‌ام قرار گرفت.

در جدول اطلس جهانی غذا، نان بربری متعلق به ایران و بولانی مربوط به افغانستان معرفی شده است اما با کمی تحقیق و جستجو به این نتیجه می‌رسیم که خاستگاه نان بربری یا همان نان پنجه‌کش هم افغانستان است.

همه منابع ایرانی درباره خاستگاه نان بربری دیدگاه واحدی دارند و آن را یادگار اجداد هزاره‌ها می‌دانند که وقتی از افغانستان به ایران آمدند، پخت این نوع نان را در ایران رواج دادند.

برای این که سخن خود را مستند کنم، مطلب «گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی» را درباره «نان بربری» عیناً از خبرگزاری ایسنا منتشر شده در اسفند/حوت ۱۴۰۰، ذکر می‌کنم: “گروهی از مهاجران افغان در سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۸هجری قمری، از بربرستان یا هزاره‌جات به شرق ایران کوچ کردند و به «بربر» و «بربری» معروف شدند. در ۱۳۱۶خورشیدی نام آن‌ها را به «خاوری» منسوب به خاور یا خراسان تغییر دادند.”

آن‌ها نان بربری را که «پنجه‌کَش» می‌گویند، به ایرانیان معرفی کردند که اوایل فقط خودشان و آن هم در خراسان و در تنور زمینی می‌پختند که طعم آن کمی تلخ می‌نمود. رواج بربری در تهران در اواخر قاجار نیز توسط همین‌ها بود.

در خاطرات مونس‌الدوله می‌خوانیم: “پشت عمارت مسعودیه یک محله و یک تکیه بود که آن‌جا را سر تخت بربری‌ها می‌گفتند. یک سر این محله توی خیابان «اکباتان» امروز (خیابان باغ‌وحش آن روزها) و یک سرش توی خیابان چراغ‌برق بود. بیشتر اهل این محله «بربری» بودند و زن‌های‌شان نان بربری می‌پختند و مردهای‌شان می‌فروختند”.

جدا از مطلب فرهنگستان زبان و ادب فارسی که نان بربری را با افغانستان و هزاره‌ها مرتبط دانسته است، با یک جستجوی ساده در اینترنت هم می‌توان اطلاعاتی زیادی درباره نان بربری یا پنجه‌کش کسب کرد که خاستگاه و جایگاه اصلی این نوع نان، در افغانستان و به ویژه در فرهنگ غذاهای هزارگی است.

این یادداشت را در حالی به پایان می‌برم که نوبت من در صف نانوایی فرارسید و چند عدد نان بربری یا همان پنجه‌کش خودمان را از نانوا دریافت کردم. نان‌ها را گذاشته‌ام تا کمی سرد شوند.(عکس زیر)

نان پنجه کش هزارگی

گفتنی است که قیمت هر عدد از این نان‌های بربری، ۸۵۰ تومان است که حدود یک‌ونیم افغانی یا دو سنت (دالر آمریکایی) می‌شود.

بلی درست است که نان در ایران تقریباً مفت است اما معیشت و هزینه‌های یک خانوار در یک کشور، بر اساس ارزانی و گرانی چند قلم محاسبه نمی‌شود بلکه درآمد سالیانه و سرانه و تورم را در نظر می‌گیرند.

در ایران حامل‌های انرژی مثل بنزین، برق، گاز، آب و اقلامی چون نان به دلیل این که بخش بیشتر قیمت آن را دولت پرداخت می‌کند، ارزان هستند اما سایر نیازهای مردم مثل خانه و مواد غذایی از جمله گوشت، بسیار گران است.

براساس آمار بانک مرکزی ایران، در حال حاضر تورم این کشور بالاتر از ۴۰ درصد است که نسبت به درآمدها، عدد بالایی است.

محمد مرادی