صبر زرد، سولع. مقر. ایلوا، انجیر بغدادی

64‌. گیاه صبر زرد* (Aloe vulgaris و گونه‌های دیگر) شباهتی جالب با مرّ مكّی دارد، چرا كه این گیاه افریقایی نیز به پو‌ـ‌ سه نسبت داده شده و پس از آن در مجمع‌الجزایر جانشینی برایش پیدا شد. این بار هم لی سون از دوره تانگ است كه برای نخستین بار محصول این درخت را به نام lu-wei آورده می‌گوید در سرزمین پو‌ـ ‌سه می‌روید، ظاهری چون آب‌نبات سیاه‌رنگ دارد و شیره درختی است. 2 سوسون از دودمان سونگ می‌گوید:’’اینک تنها به كانتون صادر می‌شود. این درخت در زمینهای بایر كوهستانی می‌روید، شیره اش بصورت قطعات اشك جاری شده زان پس می بندد. آنرا در همه فصل ها و ماههای سال گرد‌آوری می‌كنند." لی‌شی‌ـ ‌چن مطمئن نیست محصولی است كه از درخت گیرند یا گیاهی علفی : یاد آور می شود كه بر پایه آنچه در Ta Min i t‛un či آمده، صبر زردی كه از رده گیاهان علفی به دست می‌آید محصول جاوه، سوماترا (سان ـ فو‌ـ ‌تسی / San-fu-ts‛i) و سرزمینهای دیگر است و می‌گوید كه این گفته با آنچه در گیاهنامه‌های دوره تانگ و سونگ آمده است نمی خواند . به هر روی ، وی نمی‌دانست نخستین نویسنده ای كه این محصول را چنین باز نموده چائو‌ ژو‌ـ‌كوا1 است كه Aloe را در شمار گیاهان علفی قرار داده و آن را محصول سرزمین نو‌ـ‌فا (Nu-fa) دانسته كه از توابع سرزمین اعراب است و در جایی دیگر آن را محصول جزیره‌ای نزدیك ساحل سومالی دانسته كه گویا مراد ش سوكوترا (Socotra) است. این جزیره زیستگاه Aloe perryi است كه هنوز هم به بمبئی صادر می‌شود. 2
هیرت ریشه واژه lu-wei را در واژه فارسی ایلوا، alwā یافته است. به دلایل بسیار پذیرش این نظریه دشوار است هیچ‌جا گفته نشده که lu-wei واژه‌ای ایرانی است. لی‌‌شی‌ـ‌چن، كه که در شناسائی واژه های بیگانه توانا بود، می‌گوید توضیحی برای lu-wei یافت نشده است. در نوشته های تاریخی چینی در باره پو‌ـ ‌سه ایرانی، این محصول به این سرزمین نسبت داده نشده، ضمن اینكه صبر زرد نه از راه زمین به چین، بلكه تنها از راه دریا به كانتون آورده می‌شد. ایران هم صبر زرد را وارد می‌كرد،3 اما ابو‌منصور پاپی آن نشده است. دو نام، sebr zerd و صبر سقوطری، sebr sugutri كه شلیمر به دست داده،4 ریشه عربی داشته کمابیش جدیدند؛ واژه ی ایلوا alwā نیز كه ادعا شده فارسی است نیز چنین است. ایرانیان این نام را از اعراب گرفتند و اعراب نیز خود می پذیرند كه ایلوای عربی آوانگاشت واژه یونانی است. 5 هرچند نباید بر این رفت که وقتی چینی‌ها این محصول را نخستین بار در دوره تانگ دریافت كردند خود یکراست از ساحل افریقا یا عربستان وارد كرده بودند. صبر زرد به هند صادر و از آنجا به مجمع‌الجزایر مالایا برده می‌شد؛ و همانطور كه لی‌سون گفته است، مردمان پو‌ـ ‌سه مالایا آن را به كانتون می‌بردند. نکته دیگری كه هیرت نادیده گذارده این است كه دیر گاهی است كه آلوئه ورا، Aloe vera بومی هند شده، هر چند از آغاز بومی آن سرزمــــین نبوده است. 6 گــــارسیا دا اورتا حتی از فراهم آوری صبر زرد در كامبی و بنگال یاد می‌كند. 7 ازیراست كه برای این ماده دارویی در هند نامهای محاوره‌ای چون alia، ifva، eilya ، elio، yalva را می‌یابیم، و نیز aliva را در زبان مالایایی كه می‌توان ریشه همگی آنها را در واژه عربی ‌‌ـ‌ یونانی alva، alwā یافت. مردمان پو‌ـ ‌سه مالایا این نام را اختیار و آن را همراه با خودِ محصول به چینی‌ها سپردند و آنها نیز تنها a آغازین را از aluwa یا aluwe انداخته و luwe را نگاه داشتند. 1 افزون بر lu-wei، آوانــــــگاشتهای یا nu یا no nwi نیز هست كه اولی در K‛ai-pao pen ts‛ao از دوره سونگ آمده و شاید بر گرفته از نام سرزمین نو‌‌ـ‌فا (Nu-fa) یا زاده تبدیل آوای l به n است. نمی‌دانم هیرت بر چه پایه می‌گوید در دوره مینگ lu-wei ’’ مثل امروز، كاتیچو (catechu) ی هندی بوده كه از Acacia catechu (khadira سنسكریت) به دست می‌آید." هیچ سندی در اثبات این نظریه نیاورده هرچند به هر روی از بیخ ناشدنی است، زیرا چینی‌ها کاتیچو یا كات هندی را با نامهای er-č‛a یا hai‛r-č‛a بخوبی می‌شناختند. 2 از کتاب در دست انتشار مرکز نشر دانشگاهی، به شناخت دو سویه ایران و چین باستان، ، بـــــرگردان فارسی مهرداد وحدتی دانشمند از ساینو-ایرانیکا اثر جــــــاوید برتولد لوفر، آمریکائی آلمانی تبار. لغت نامه دهخدا.