مورت، مورد، آس، رند، عمار. اسحار. قنطس . قنتس . مرسین . هدسی . فطس . عمر. قنطوس . میرسین

Myrtus communis لاتین:
مورد، مورت ، عربی:مرسین ، حمبلاس ، آس ، قمام فارسی:
گیاه مورد از جمله گیاهان نادری است كه به شكل گونه خاصی در مناطق محدودی در ایران و دنیا وجود دارد. درخچه های كوچكی كه ارتفاع آنها در شرایط عادی بین 1تا 3 متر می رسد. از مشخصات آن می توا ن به برگهای همیشه سبز،پایا،برگها متقابل،ساده، نوك تیز، بدون تار و دندانه، چرمی به رنگ سبز تیره، وبویی معطر دارد.

گلهایی نسبتا درشت و زیبای مورد رنگ سفید و بوی مخصوص دارند و از اردیبهشت تا تیر ماه ظاهر میشوند. هر گل 5گلبرگ مساوی به حالت گسترده دارد، بطوری كه منظره بسیار زیبا به گل داده می شود.

میوه آن از نظر رنگ حداقل بر دو نوع است كه حالت ا ول سیاه متمایل به آبی و دیگری تا موقع رسیدن میوه همچنان سفید باقی می ماند.میوه مورد به صورت سته یا پوشینه (كپسول)، بیضوی یا مدور به بزركی یك نخود، دارای طعمی گس می باشد.

پو ست ساقه بشكل قطعاطی از آن جدا می شود و مانند سایر قسمتهای گیاه بوی معطر از آن استشمام می شود.بر روی این ساقه ها نوعی برجستگی بنام گال بوجود می آید كه از آن نیز در مصارف درمانی استفاده می شود. در پوست اولیه ساقه،برگ،كلیه قسمتهای گل،میوه و حتی دانه این گیاه كیسه های ترشحی اسانس وجود دارد.
این گونه گیاهی كه از جمله گیاهان همیشه سبز نیز می باشد،در شمار گیاهانی است كه بواسطه شرایط خاص رویشگاهی ،رشد و توسعه درمناطق گرم و نامساعد در حفظ اركان محیط زیست نقش زیادی ایفا می كند.

محل رویش:
جالب است بدانیم توجه بیشر به این گونه از گیاهان علاوه بر رونق اقتصادی در شهر وروستا در نتیجه موجب پایداری محیط زیست مناطق نیمه خشك كشور ایران خواهد شد.بررسی موقعیت جغرافیایی گونه مورد نشان داده این گونه در مناطقی نظیر گیلان:منجیل و هرزویل،لرستان:خرم اباد و شهبازان، كرمانشاه:گیلانغرب، لب سفید بختیاری، كازرون،مهارلو، نیریز، كرمان، فسا، لار، بندر عباس، بلوچستان، خراسان و یزد مشاهده شده است. البته علاوه بر ایران در كشورهایی مانند پاكستان، افقانستان و نواحی مدیترانه ای نیز دیده شده است.

مورد درختچه ای همیشه سبز و زیبا كه اغلب گرماپسند بوده ودر مناطق گرمسیری ایران و بندرت در نواحی معتدله ومعتدله گرم می ر وید. مورد گاهی جنبه تقدس پیدا كرده،در كنار زیاتگاهها و پرستشگاههای مذهبی نیز كاشته شده است.عطر زیبا و دل انگیز برگهای مورد جلوه ای خاص به این درختچه میدهد.

مورد درختچه ای است كه از قدیم الایام مورد شناسایی ایرانیان بوده است. كلیمیان در مراسم مذهبی خود از آن استفاده می نموده اند. مورد در بین یونانیان وملل مختلف سمبل جوانی ، زیبایی و بكارت بوده است.همچنین سمبل عشق و ابدیت بوده، بطوری كه برای نوعروسان نیز تاجی از آن تهیه میكرده اند.



خواص دارویی: اگر چه برگهای مورد اغلب بخش دارویی آن را تشكیل می دهند اما نباید از خواص تسكین دهنده میوه های مورد در دستگاه گوارشی انسان چشم پوشی كرد. مردم محلی از قدیم الایام به عنوان بخور جهت رفع سرما خوردگی ،گاهی هم برای رفع سردرد به صورت مخلوط با عصاره حنا استفاده می شده است. برگهای مورد دارای خواص دارویی منحصر بفرد می باشند،دارای اسانس تانن،فلانوئید ویتامین (ث) و فاقد الكالوئید و گلیكوزیدهای قلبی می باشد.

میزان اسانس برگهای مورد 5/1 تا 2 درصد می باشد. مورد اثر ضد عفونی كننده و ضد طفیلی دارد و از آن در مصارف داخلی و استعمال خارجی می توان استفاده كرد.بعلاوه مقوی معده، نیرودهنده و میوه آن قابض است. در مصارف ذاخلی برای رفع بیماریهای دستگاه تنفسی و مجاری ادراری بكار می رود.مصرف فراورده های مورد در برونشیت بنام بروشیت عفن ، آسم نزله ای ، فراخ شدن ناحیه ای یا عمومی Bronchite fetide
برونش ها موجب خروج اخلاط می گردد. در موارد سرفه مصرف آن ابتدا موجب افزایش سرفه بیمار می گردد اما بتدریج موجب از بین رفتن كامل این ناراحتی می شود.

قبلا با توجه به سه خاصیت نیرو دهنده ، قابض و ضد عفونی كننده مورد از آن در موارد ضعف عمل دستگاه گوارش ، اسهال ، ترشحات مهبلی و خونرویها استفاده
می نموده اند. در استعمال خارجی نیز در رفع بیماریهای جلدی مانند بروز دانه های كوچك و سفید رنگ پوست و در پسورزیاسیس می توان استفاده نمود. همچنین به صورت پماد موضعی در درمان تبخال تیپ 1 و2 و بعنوان آنتی سپتیك ودر درمان التهاب مخاط بینی ، ضد احتقان،تقویت كننده ، ضد عفونی كننده و ضد انگلی استفاده
می شود. ازاین گیاه در درمان بیمارهایی مانند آكنه ، بواسیر ، عفونتهای لثه وبهبود زخمها استفاده می شود.

امروزه پماد میر توپلكس از این گیاه ارزشمند و كمیاب تهیه می شود. غرغره جوشانده آن در ضد عفونی كردن و رفع تحریك مخاط دهان موُثر است. مورد بوی بد دهان را رفع می كند و عرق مورد در تقویت موی سر و سیاه شدن آن مفید است. محلول میرتكس بخور دینه ، بخور دینه پودر از دیگر اشكال تركیبی این گیاه در طب نوین است.

دانه مورد: دارای نوعی ماده روغنی است كه از اولئین ، لینولئین ، میرستین و پالمیتین تشكیل میابد. از برگ مورد بر اثر تقطیر با بخار آب نوعی اسانس تهیه میشود
كه بازده آن 300 گرم اسانس برای هر 100 كیلوگرم برگ است. اسانس مورد مایعی برنگ زرد متمایل سبز و دارای بویی مطبوع ودر 2 قسمت الكل 80 درجه نیز حل میشود.

تقطیر: درهنگام تقطیر ودر گرمای بین 160- 170 مایعی بی رنگ یا متمایل به زرد بنام روغنی و معطر ودارای بوی مطبوع شبیه تربانتین و اوكالیپتوس میرتنول Myrtenol
است بدست میاید كه به مقدار زیاد در الكل و اتر حل می شود.
تذكر: استفاده بی رویه از این گیاه برای مدت طولانی ممكن است مضر باشد. زیرا بر اثر دفع اسانس از راه تنفس مخاط برونش ها تحریك شده و ممكن است عوارض ناراحت كننده ای ایجاد كند.
زمان برداشت برگها:
درختچه های مورد بدلیل شكل رشد خاص و عدم خزان سالیانه در كاشت در سطوح شیب دار ، چمن كاریها ،بولوارها و پاركها قابل استفاده می باشد. بهترین زمان بر داشت برگهای مورد از اواسط بهار تا اواسط تابستان می باشد كه گیاه از نظر شرایط اكولوژیكی دارای بیشترین میزان عمل فتوسنتز می باشد.
ارزش اقتصادی: برداشت مورد در تناوبی 3 ساله انجام پذیر است. در رویشگاههای ممسنی از هر متر مربع تاج پوشش گیاه مورد بالغ افزون بر 4 كیلوگرم مورد تر یا حدود 1 كیلوگرم مورد خشك حاصل می گردد. میزان اسانس استخراجی از این محصول به ازای هر تن برگ سبز 2 تا 3 كیلو گرم است.

مسعود باباخانی دبیر دبیرستان های گیلانغرب و حومه
منابع:گیاهان دارویی اثر دكتر علی زرگری
مقاله تحقیقی آقایان عظیم شیر دلی و محمود بجستان