News Feed posts
یکی از دوستان فیس بو کی گفته است که ایران و فرهنگ و تمدن
ایرانی مفهومی است تاریخی که اروپاییان در قرن نوزدهم ساختند و چیزی در گذشته به نام ایران واقعا وجود نداشته است. من این سوال را از چت جی پی تی کردم و او به من پاسخ داد
سؤال:
به کسانی که میگویند ایران یک مفهوم ساختگی است که اروپاییان در قرن نوزدهم ساختند و چیزی به نام فرهنگ و تمدن و خلاصه هویت ایرانی که به ما آموختند وجود نداشته است چه باید گفت.
این دیدگاه که «ایران مفهومی ساختهشده در قرن نوزدهم توسط اروپاییان است» بیشتر یک روایت ایدئولوژیک یا سوءبرداشت از تاریخ است تا واقعیتی تاریخی. برای پاسخ میتوان چند نکته کلیدی را مطرح کرد:
۱. قدمت نام و مفهوم ایران
واژهی «ایران» (از آریا = نجیب/آزاد) در متون کهن وجود دارد. در کتیبهٔ شاپور اول (قرن سوم میلادی) عبارت ērānšahr («ایرانشهر» = کشور ایران) آمده است.
در شاهنامهی فردوسی (قرن ۴–۵ هجری) بهوضوح از «ایران» بهعنوان یک سرزمین و هویت یاد میشود.
حتی در اوستا (متون دینی زرتشتی، احتمالاً سروده شده در هزاره اول پیش از میلاد) به سرزمینی به نام airyāna vaēǰah (ایرانویج) اشاره شده است.
۲. پیوستگی تاریخی هویت ایرانی
از هخامنشیان (سده ششم پیش از میلاد) تا امروز، مفهوم سرزمینی که مردم آن را «ایران» میدانند ادامه داشته است؛ هرچند مرزها و حکومتها تغییر کردهاند.
در دوران اسلامی نیز شاعران، مورخان و متکلمان از «ایران» و «ایرانشهر» نام میبردند و آن را از «تُرک»، «روم»، «هند» و… متمایز میکردند.
جغرافیدانان مسلمان (مانند ابنحوقل و مقدسی) ناحیهای به نام «عجم» یا «بلاد فارس/ایران» را مشخص کردهاند.
۳. ایران و مفهوم ملت مدرن
درست است که مفهوم «ملت ـ دولت» (nation-state) به شکل مدرن آن در قرن نوزدهم در جهان رایج شد، اما این به معنای آن نیست که پیش از آن هیچ هویت ایرانی وجود نداشت.
ملت مدرن بر پایهی مفاهیمی چون مرز سیاسی مشخص، حاکمیت ملی و شهروندی برابر ساخته میشود.
اما هویت فرهنگی و تمدنی ایرانی بسیار قدیمیتر است و بر زبان، اسطوره، دین، ادبیات و سنتهای مشترک استوار بوده.
۴. چرا چنین نظریههایی مطرح میشود؟
برخی جریانهای فکری (چه داخلی و چه بیرونی) برای تضعیف انسجام ملی یا تحقیر تاریخ ایران چنین روایتهایی را ترویج کردهاند.
گاه هم بر اساس سوءبرداشت از نظریههای مدرن در تاریخنگاری (مثل ملیگرایی مدرن بندیکت اندرسون یا گلهنر) این تصور ایجاد شده که «چون ملت به معنای مدرنش محصول دوران مدرن است، پس هویت ایرانی هم اختراع جدید است». این قیاس نادرست است.
پس میتوان گفت:ایران بهعنوان یک هویت فرهنگی ـ تمدنی هزاران سال قدمت دارد؛ تنها شکل سیاسی و مفاهیم مدرن «ملت» و «کشور» در قرن نوزدهم تغییر کردند. همانطور که یونان یا مصر باستان را نمیتوان صرفاً اختراع اروپاییها در دوران مدرن دانست، ایران هم واقعیتی تاریخی و فرهنگی ریشهدار است.
آیا میخواهی برایت نمونههایی از منابع تاریخی (مثلاً نقلقول از کتیبهها یا شاعران کلاسیک) بیاورم تا در گفتگو با این افراد استفاده کنی؟
