لغت نَثر یا چانه پراکندگی و پراکندن معنی میدهد. در اصطلاح ادبیات، نَثر به سخنی اطلاق میشود که به رعایت وزن و قافیه پایبند نیست. در مقابل نظم، حالت نثر به سبک گفتاری روزمرّه نزدیکتر میباشد. کاربرد نثر بیشتر در توضیح واقعیات و بحث در مورد اندیشهها و نظرات است. در رسانهها، فیلمها، فلسفه، نمایشنامه، تاریخ، زندگینامه، نامهنگاری، مقالهنویسی نشریات و دانشنامهها بیشتر از نثر بهره میگیرند.نثر مانند متن پراکنده است و ما باید دقت در خواندن داشته باشیم .یکی از طبقه بندی های مشهور و پرکاربرد متن های ادبی، طبقه بندی دوگانه ایست که براساس آن متن ها به دو گونه اصلی شعر و نثر تقسیم میشوند.یعنی چیزی را به شکل حرف زدن خودمان تبدیل کنیم مثل اینکه شعری را ساده کنیم به زبان ساده بیان کنیم
گونهها
نثر را بر پایه کاربرد به گونههای زیر تقسیم میکنند:
- روایی
این نثر، داستانی حقیقی یا اختراعی را به طریقی بیان میدارد که جذاب باشد. نمونههای آن رمانهای بوف کور و کلیدر هستند.
- استدلالی
این نثر، بخردانه و ذهنی است و کاربرد آن ترغیب خواننده به باورداشت چیزی است مانند سیر حکمت در اروپا اثر محمدعلی فروغی یا اسلامشناسی اثر علی شریعتی.
- نمایشی
اینگونه نثر بیشتر به صورت نمایشنامه نوشته میشود مانند مرگ یزدگرد اثر بهرام بیضایی و مرگ در پاییز نوشته اکبر رادی.
- آموزشی
کاربرد اینگونه نثر انتقال اطلاعات است، برای نمونه کتابهای درسی، دانشنامهها و کتابهایی همچون تاریخ بیهقی.
- کندوکاوی
کتابهای تخیلی فکری یا در موضوعات تفریحی، مقالههای جُنگهای ادبی و کتابهای دربارهٔ تفکر مذهبی در این گونه قرار میگیرند مانند فیه مافیه اثر مولانا.
- فرامتن
گونه هایی از نثر که بدون اینکه بخواهند وارد حیطه ی شعر منثور بخواهند از ساحات و پتانسیلهای هنری کلمه استفاده کنند مانند کویر از علی شریعتی و شطح صوفیه و متونی همانند نهج البلاغه و پیامبر جبران خلیل جبران
روی هم رفته سبک نوشتاری نثر تا اندازهای مهم است ولی در بیشتر نوشتهها مفاد مهمتر از سبک است.
انواع
نثر را بر پایه شکل نوشتاری به گونههای زیر تقسیم میکنند:
نثر مُرسَل
نثر مرسل یا نثر سبک خراسانی یا نثر دوره اول یا نثر بلعمی[۱]
نوشتهای است ساده و از پیرایهها و آرایشهای ادبی خالی است. در حقیقت، نثر مرسل سادهترین وسیله برای بیان مقاصد نویسنده است. نخستین نوشتههای بازمانده فارسی بعد از اسلام تا آخر قرن پنجم هجری، بجز نوشتههای فارسی خواجه عبدالله انصاری، همه به نثر مرسل است. تاریخ بیهقی، با آن که از نظر میزان اصطلاحات و لغات، اندکی از نثرهایی شبیه تاریخ بلعمی دشوارتر است، اما هر دو نثر مرسل محسوب میشوند. از اواخر قرن پنجم به بعد نثر مرسل به عنوان شیوهای متداول مطرح نبود و بهتدریج آثار نثر رو به دشواری نهاد و در آنها دگرگونیهایی پدید آمد. با این وجود در دوران معاصر، دوباره نثر مرسل به صورت شیوهای غالب مطرح شد و امروزه تقریباً تمامی آثار روزنامهای، مقالات و کتب علمی و درسی به صورت نثر مرسل است.
نثر مرسل یا ساده نوشتهای است که از صنایع لفظی و معنوی و سجع عاری باشد. در این نوع از نثر، نویسنده مقاصد خود را در کمال سادگی و بی پیرایگی می نویسد و از استعمال کلمات و عبارات هماهنگ و واژهها و اصطلاحات مهجور اجتناب میکند. نمونههای فراوانی از نثر مرسل و ساده را در آثار دوره اول نثر فارسی (قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم)، همچنین در اغلب نوشتههای نویسندگان معاصر میتوان یافت. نثری را گویند که سجع نداشته باشد و کلمات آن آزاد و خالی ازقید خاص باشند. نوشتههای معمولی و از جمله کتبی چون سفرنامه ناصرخسرو وکیمیای سعادت و تاریخ بیهقی و اسرارالتوحید و تذکرةالاولیاء همه نثر مرسلاند.
نثر مُسَجَّع/آهنگین
نثر مسجع نوشتهای است که در آخر جملات آن کلمات هماهنگ یا همان سجع آمده باشد. جملات در نثر مسجع آهنگین میباشند و در بعضی از موارد ممکن است این متون با شعر/نظم اشتباه شوند. قدیمیترین نثر مسجع موجود و شناخته شده مناجات نامه و کنز السالکین خواجه عبدالله انصاری در قرن پنجم میباشند و از جمله دیگر آثار شناخته شده در این سبک کتابهای مقامات حمیدی، گلستان سعدی (۶۵۶ ه. ق) و بهارستان جامی (قرن ۹) میباشند.نثر آهنگین در نمایشنامه نویسی و نمایشنامه های گوناگون فارسی نیز کاربردهای گوناگونی دارد."و آنک بردیاست، بر تنش پرنیان، برنهاده سربرسنگ و کف در کف، غرقابه خوناب، چنان نرم و سبکبار، که نه هیچ نسیم، که نه هیچ توفان بی پایابی، بر چهر سیماب گونش هم نیفگند، آنک توی و تنها تو، خفته در تنت برای ابد، نه شرار اتش اسپند همسفر است، نه دخمه سنگسر، نه امواج دریا، نه مربان مادر، و نه من، نه من و نه هیچکس، پرند فگنده بر سراسر خونالود، بر بی شکل تر، بر بردیا" صحنه مرگ بردیا از نمایشنامه تراژدی اردشیر شاه، نوشته رضا طاهری بشار، نشر افراز
نثر مصنوع و متکلف
دارای صفت ادبی دشوار مرزبان نامه .تاریخ جهانگشای عطا ملک جوینی
نثر محاورهای
نثر محاورهای نوشتهای است که زبان محاورهای را که بین مردم رایج است منعکس میکند. این نثر در دوران معاصر به وجود آمد و کسانی چون علی اکبر دهخدا و جلال آل احمد، در بعضی از آثار خود از آن استفاده کردهاند، اما امروزه کاربرد آن بیشتر در متونی همچون طنز، جملههای نقل قول مستقیم، دیالوگهای نمایشنامه، فیلمنامه و داستان و نیز بیش از همه در وبلاگ نویسی، خاطرات و روزنوشت دیده میشود. نثر محاورهای میتواند بهصورت شکستهنویسی نمود یابد.
منابع
- ادبیات فارسی، سوم متوسطه، رشته ادبیات وعلوم انسانی
- ابومحبوب، احمد، کالبدشناسی نثر، تهران: نشر زیتون ۱۳۷۴.
- همایی، استاد جلالالدّین. فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد اوّل (صنایع لفظی بدیع و اقسام شعر فارسی)، چاپ سوّم، انتشارات توس، تهران، ۱۳۶۴
 | این یک مقالهٔ خرد ادبیات است. میتوانید با گسترش آن به ویکیپدیا کمک کنید. |
