رضاقلی‌خان هدایت
| رضاقلی‌خان هدایت | |
|---|---|
 رضاقلی‌خان هدایت طبرستانی | |
| نام اصلی | رضاقلی‌خان هدایت طبرستانی |
| زمینه فعالیت | ادیب، محقّق، شاعر، تذکره‌نویس، سفیر، رئیس دارالفنون |
| ملیت | ایرانی |
| تولد | ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ خورشیدی تهران |
| والدین | آقا محمّد طاهر طبرستانی |
| مرگ | اردیبهشت، خرداد ۱۲۵۰ یا ۸ تیر ۱۲۵۰ خورشیدی ایران، تهران |
| محل زندگی | دامغان، هزار جریب؛ بابل؛ شیراز؛ تهران |
| مدفن | ایران، خیابان استانبول |
| نام(های) دیگر |
رضاقلی‌خان طبرستانی |
| زمینه تحقیق | تاریخ، ادب، عرفان و تصوف |
| لقب | امیرالشعرا، لَلِـه‌باشی، هدایتعلی |
| نویسنده کتاب‌های | : |
رضاقلی‌خان هدایت طبرستانی (زادهٔ ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ تهران [اصالتاً هزارجریب مازندران[۱]] – درگذشتهٔ ۸ تیر ۱۲۵۰ تهران)، ادیب، شاعر و تذکره‌نویس سدهٔ سیزدهم هجری در ایران در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار بود.
زندگی‌نامه
رضاقلی‌خان طبرستانی ملقب به لَلِه‌باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ در تهران متولد شد. پدرش آقا محمّد طاهر طبرستانی از اعیان قریهٔ چارده هزارجریب (که امروزه تبدیل به شهردیباج در شهرستان دامغان شده‌است)، از ملازمان جعفر قلی خان قاجار و در زمان آقامحمد‌خان خزانه‌دار بود و در دوران فتحعلی‌شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی خان در شیراز به تحصیل دانش پرداخت. وی از ابتدای جوانی شعر می‌سرود و «چاکر» تخلّص می‌کرد، پس از چندی تخلص خود را به دلیل یک رؤیا به «هدایت» تغییر داد.[۲][۳] در سال ۱۲۴۵ قمری مورد توجه فتحعلی‌شاه قرارگرفت و به پاداش قصیده‌ای که در مدح شاه سروده بود لقبِ خانی و امیرالشعرایی گرفت. پس از فتحعلی‌شاه، به دربار محمدشاه راه یافت و با ماندن در تهران به تربیت شاهزاده عباس میرزای ثانی (ملک آرا)، فرزند محمدشاه مأمور شد و به واسطه این منصب به «لله باشی» شهرت یافت. پس از مرگ محمد شاه به دربار ناصرالدین‌شاه راه یافت و از طرف او به ریاست مدرسهٔ دارالفنون رسید. در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به‌عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی‌یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق‌الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.
شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی ملقّب به درویش ناصر علی (۱۳۲۵–۱۲۶۴. ش) در کتاب شمس التواریخ در شرح احوال رضاقلی خان هدایت آورده‌است: «امیرالشّعرا رضاقلی خان هدایت؛ در وصفش نشاطی گفته»:
| تا که شعر ایجاد شد آمد دو شاعر در وجود | امرءالقیس از عرب خانِ هدایت از عجم |
کتاب ریاض العارفین و مجمع الفصحا و اصول الفصول او در جمع شعرا و عرفاً حقّی عظیم دارد. ارادت خدمت مست‌علیشاه شیروانی داشته و کتاب فرهنگ انجمن آرای او در بیان لغت فارسی بی‌نظیر است و سه مجلّد روضةالصفای ناصری از اوست. تولدش در طهران نیمهٔ محرم الحرام ۱۲۱۵ بوده و درگذشتش به طهران ماه ربیع‌الاول سال ۱۲۸۸ این بیت از اوست:
| با چنین آهوی مشگین که تو داری با خویش | پنجه در پنجهٔ شیران نر انداخته‌ای |
و نیز از اوست:
| در توبهٔ من از می سعی عجبی دارید | من توبه نخواهم کرد از من طلبی دارید»[۴] |
فرزندان
وی جد صادق هدایت می‌شد.[۵]
شجره‌نامه خاندان هدایت
| رضاقلی‌خان هدایت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| جعفرقلی نیرالملک | علی‌قلی مخبرالدوله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سلیمان‌خان | رضاقلی‌خان نیرالملک | امیرلشگر کریم هدایت | هدایت‌قلی‌خان اعتضادالملک | دختر (نام؟) | مهدی‌قلی‌خان مخبرالسلطنه، نخست‌وزیر ایران | حسین‌قلی‌خان مخبرالدوله، وزیر پست و تلگراف | محمدقلی‌خان مخبرالملک، نمایندهٔ مجلس شورای ملی و وزیر دارایی | مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله، اولین رئیس مجلس شورای ملی ایران | زیبنده خانم | جوادخان سعدالدوله، نخست‌وزیر ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| زیورالملوک هدایت | غلامرضاخان مخبرالدوله | مصطفی‌قلی‌خان فهیم‌الدوله | حسن‌علی‌خان نصرالملک | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سرلشکر عیسی هدایت | محمود هدایت | صادق هدایت | اخترالملوک | محمدعلی دولتشاهی | اشرف‌الملوک | ابراهیم جلالی | انورالملوک | سپهبد حاجعلی رزم‌آرا، نخست‌وزیر ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مهرانگیز دولتشاهی | بیژن جلالی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آثار
- مجمع الفصحاء
- ریاض العارفین
- فرهنگ انجمن‌آرای ناصری
- تاریخ روضه‌الصفای ناصری
- فهرس التواریخ
- سفارتنامهٔ خوارزم
- اجمل التواریخ
- مظاهر الانوار
- ریاض المحبین
- مدارج‌البلاغه (در علم بدیع)
- شمس الحقایق (برگزیده ای از قصاید و غزلیات مولانا)
- مفتاح‌الکنوز (در شرح اشعار خاقانی)
- سِتّهٔ ضروریّه (شامل شش منظومه که اثر مشهور گلستان ارم جزو آن است)
- نژادنامه (در مورد نسب نامهٔ شاهان ایرانی)
- لطایف المعارف
- مجمع الاسرار
- دلیل السالکین
- خردنامهٔ مظفری
- دیوان قصاید
- دیوان غزلیات
- کلیات اشعار هدایت
- ریاض العاشقین
- منشآت
- بیاض امیرالشعرا
- اصول الفصول فی حصول الوصول
- پرتوستان
- الوان النعم
جستارهای وابسته
منابع
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به رضاقلی‌خان هدایت در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- url=http://www.mehrnameh.ir/article/1579/خاطراتِ-خانه‌ی-اعتضادالملک-آخرين-گفتگو-با-مهرانگيز-دولتشاهي-خواهرزاده‌ی-صادق-هدايت بایگانی‌شده در ۹ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۰ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309092111/http://www.mehrnameh.ir/article/1579/خاطراتِ-خانه‌ی-اعتضادالملک-آخرين-گفتگو-با-مهرانگيز-دولتشاهي-خواهرزاده‌ی-صادق-هدايت |archivedate=۹ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes
- مدارج‌البلاغه در علم بدیع، نوشتهٔ رضاقلی‌خان هدایت، به‌کوشش حمید حسنی (با همکاری بهروز صفرزاده)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ اوّل، ۱۳۸۳، ص یازده ـ دوازده.
- لغت‌نامهٔ دهخدا
- Encyclopædia Iranica[پیوند مرده]
- شناخت نامه ی هدایت، محمدابراهیم ایرج پور، نشریهٔ «آینه میراث»، بهار و تابستان ۱۳۸۹، شماره ۴۶.
| آثار رضاقلی‌خان هدایت |
|---|
| اصول‌الفصول | تاریخ روضه‌الصفای ناصری | دیوان غزلیات | دیوان قصاید | سِتّهٔ ضروریّه | فرهنگ انجمن‌آرای ناصری | فهرس‌التواریخ | مجمع‌الفصحاء | مدارج‌البلاغه در علم بدیع | مفتاح‌الکنوز در شرح اشعار خاقانی | نژادنامه | هدایت‌نامه | تذکره ریاض‌العارفین |
- استانداران ایران
- اهالی تهران
- پژوهشگران ادبیات اهل ایران
- تاریخ‌نگاران اهل ایران
- تذکره‌نویسان اهل ایران
- خاندان هدایت
- دارالفنون
- درگذشتگان ۱۲۵۰
- درگذشتگان ۱۲۸۸ (قمری)
- درگذشتگان ۱۸۷۱ (میلادی)
- دیپلمات‌های اهل ایران
- زادگان ۱۱۷۹
- زادگان ۱۲۱۵ (قمری)
- زادگان ۱۸۰۰ (میلادی)
- شاعران ایران بزرگ
- شاعران سده ۱۹ (میلادی) اهل ایران
- شاعران فارسی‌زبان
- شاعران فارسی‌زبان اهل ایران
- شاعران مرد اهل ایران
- فارسی‌زبانان
- قاجاریان
- نویسندگان ادبیات فارسی
- نویسندگان فارسی‌زبان اهل ایران
- نویسندگان مرد اهل ایران
- اهالی استان مازندران
- ادبیات فارسی
|شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
