میرزاده عشقی » جمهوری نامه »

بخش ۴ - جمهوری نامه

 

چه ذلتها کشید این ملت زار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ترقی اندر این کشور محال است

که در این مملکت قحط الرجال است

خرابی از جنوب و از شمال است

بر این مخلوق آزادی وبال است

نباید پرده بگرفتن ز اسرار

که گردد شرح بدبختی پدیدار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

اگر پیدا شود در ملک یک فرد

بمانند رضا خان جوان مرد

کنندش دوره فورا چند ولگرد

به فکر اینکه باید ضایعش کرد

بگویند از سر شه تاج بردار

به فرق خویشتن آن تاج بگذار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

نخستین بار سازیم آفتابی

علامت های سرخ انقلابی

که جمهوری بود حرف حسابی

چو گشتی تو رئیس انتخابی

بباید گفت کاین مرد فداکار

بود خود پادشاهی را سزاوار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

حقیقت بارک الله چشم بد دور

مبارک باد این جمهوری زور

ازین پس گوشها کر چشمها کور

چنین جمهوری بر ضد جمهور

ندارد یاد کس، در هیچ اعصار

نباشد هیچ در، قوطی عطار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

چه جمهوری شود آقای دشتی

علمدارش بود شیطان رشتی

تدین آن سفیه کهنه مشتی

نشیند عصرها در توی هشتی

کند کور و کچل ها را خبردار

ز حلاج و ز رواس و ز سمسار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

صبا آن بی شعور بد قیافه

نموده گوز جمهوری کلافه

زند بس لاف در زیر ملافه

که جمهوری شود دارالخلافه

ولیکن بی خبر از لحن بازار

ز علاف و ز بقال و ز نجار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ز عدل الملک بشنو این حکایت

که آن بالا بلند بی کفایت

میانجی گشته بین بول و غایت

نماید گه سلیمان را حمایت

شود گاهی تدین را مددکار

که سازد این دو را با یکدگر یار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

تدین کهنه الدنگ قلندر

نموده نوحه جمهوری از بر

عجب جنسی است این، الله اکبر

گهی عرعر نماید، چون خر نر

زمانی پاچه گیرد چون سگ هار

ولی غافل ز گردن بند و افسار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

از ایران «رهنما» گشته روانه

برای کارهای محرمانه

گرفته پول های بی نشانه

زده در بصره و بغداد چانه

که جمهوری شود این ملک ادبار

نه من گویم خودش کردست اقرار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

تقلاها نماید اندرین بین

جلمبر زاده شیخ العراقین

کند فریادها، با شیون و شین

که جمهوری بود بر گردنم دین

ادا بایست کرد این دین ناچار

بباید جست از دست طلبکار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ضیاء الواعظین سالوس ریقو

کند از بهر جمهوری هیاهو

چه جمهوری عجب دارم من از او

مگر او غافلست از قصد یارو

که می خواهند نشیند جای قاجار

همانطوری که کرد آن مرد افشار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

دبیر اعظم آن رند سیاسی

به افسون های نرم دیپلماسی

ز کمپانی نماید حق شناسی

زند «تیپا» به قانون اساسی

به سردار سپه گوید به اصرار

که جمهوری نباشد کار دشوار

نمایش می دهد این هفته «عارف »

به همراهی اعضای معارف

شود معلوم با جزئی مصارف

که جمهوری ندارد یک مخالف

مدلل می شود با ضرب و با تار

که مشروطه ندارد یک طرفدار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

نمودم من جراید را اداره

شفق، کوشش، وطن، گلشن، ستاره

قیامت می شود با یک اشاره

دگر معنی ندارد استخاره

همین فردا شود، غوغا پدیدار

میتینگ و کنفرانس و نطق و اشعار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

به عالم پیش رفته بالاصاله

تمام کارها با قاله قاله

به زور نطق و شعر و سرمقاله

بباید کرد جمهوری اماله

بر این مخلوق بی عقل ولنگار

بدون وحشت از اعیان و تجار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

که مستوفی است شخص لاابالی

مشیرالدوله مرعوب و خیالی

وثوق الدوله جایش هست خالی

بود فیروز هم در فارس والی

قوام السلطنه، مطرود سرکار

به غیر از ذات اشرف لیس فی الدار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

بود حاجی معین محتاط و معقول

امین الضرب در عدلیه مشغول

علی صراف هم مستغرق پول

فقیه التاجرین هم می خورد گول

اهمیت ندارد صنف بازار

ز بزاز و ز عطار و بنکدار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

تدین گفته مجلس هست با من

نمایم اکثریت را معین

شود این کار قبل از عید روشن

به جمهوری بگیرم رأی قطعا

نه قانون می شود مانع نه افکار

به زور مشت، فیصل می دهم کار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

به تعلیم قشون اندر ولایات

مهیا تلگرافات و شکایات

ز ظلم شاه و دربارش روایات

ز جمهوری اشارات و کنایات

مسلسل می رسد با سیم و چاپار

ز بلدان و ز اقطار و ز انصار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ز تبریز و ز قزوین و ز زنجان

ز کرمانشاه و کردستان و گیلان

بروجرد و عراق و یزد و کرمان

ز شیراز و صفاهان و خراسان

ز بجنورد و ز کاشان و قم و لار

تقاضاها رسد خروار خروار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ز ملاها جوی وحشت نداریم

قشون با ما بود دهشت نداریم

حذر از جنبش ملت نداریم

شب عید است و ما فرصت نداریم

سلام عید را بایست این بار

بگیرد حضرت اشرف به دربار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

به تهران نیست یک تن انقلابی

به جز مشروطه خواهان حسابی

که از وحشت نگردند آفتابی

اگر گردند خیلی بدلعابی

بیاویزیمشان بر چوبه دار

به نام ارتجاعیون و اشرار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

موافق گشته لندن این سخن را

که فوری خواست «سرپرسی لرن » را

برد گر «شومیاتسکی » سؤ ظن را

فرستیم پیششان استاد فن را

همان مهتر نسیم رند عیار

«کریم رشتی » آن شیاد طرار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

نباید کرد دیگر هیچ مس مس

بباید رفت فوری، توی مجلس

اگر حرفی شنیدیم، از مدرس

جوابش گفت: باید رطب ویابس!

اگر مقصود خود را کرد تکرار

به پیچیمش، به دور خلق، دستار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

به قدری این سخنها کارگر شد

که «سردار سپه » عقلش ز سر شد

به جمهوری علاقه مندتر شد

بنای انتشار سیم و زر شد

به مبعوثان و مطبوعات و احرار

ز آقای صبا تا شیخ معمار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

نمایان شد تجمع های فردی

علم در دست، گرم دوره گردی

علم ها سبز و زرد و لاجوردی

عیان سرخی و پنهان رنگ زردی

به جمهوریت ایران هوادار

ولو گشته میان کوچه بازار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

از این افکار مالیخولیائی

به مجلس اکثریت شد هوائی

تدین کرد خیلی بی حیائی

به یک دم بین افرادش جدائی

فتاد از یک هجوم نابهنجار

از آن سیلی که خورد آن مرد دیندار!

دریغ از راه دور و رنج بسیار

از آن سیلی ولایت پر صدا شد

دکاکین بسته و غوغا به پا شد

به روز شنبه مجلس کربلا شد

به دولت روی اهل شهر وا شد

که آمد در میان خلق سردار

برای ضرب و شتم و زجر و کشتار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ز جمهوری به جا یک گام ره بود

خدا داند که این سیلی گنه بود

که این سیلی زدن خدمت به شه بود

«تدین » خصم «سردار سپه » بود

رفاقت بد بود با عقرب و مار

خطر دارد چو نادان اوفتد یار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

قشونی؛ خلق را با نیزه راندند

ولی مردم به جای خویش ماندند

رضاخان را به جای خود نشاندند

به جای گل، بر او آجر پراندند

نشاید کرد با افکار پیکار

بباید خواست از مخلوق زنهار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

بپاشد در جماعت شور و شرها

شکست از خلق مسکین دست و سرها

«رضا خان » در قبال این هنرها

شنید از مؤتمن توپ و تشرها

که این کارت چه بود، ای مرد غدار؟

چرا کردی به مجلس، این چنین کار؟

دریغ از راه دور و رنج بسیار

بسی پیر و جوان سر نیزه خوردند

گروهی را سوی نظمیه بردند

چهل تن، اندر این هنگامه مردند

برای حفظ قانون جان سپردند

دو صد تن تاکنون هستند بیمار

به ضرب ته تفنگ و زیر آوار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

رضاخان شد، ازین حرکت پشیمان

به سعد آباد رفت از شهر تهران

از آنجا شد به سوی قم شتابان

حجج بستند با او عهد و پیمان

که باشد بعد ازین بر خلق غمخوار

ز جمهوری نگوید، هیچ گفتار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ز قم برگشت و عاقل شد ولی حیف

که کردش باز اغوا «ناصر سیف »

به مجلس کرد توهین از سر کیف

ولیکن بی خبر بود از کم و کیف

که مجلس نیست با ایشان وفادار

به جز شش هفت تن بیکار و بیعار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

از اوبالمره مجلس بدگمان شد

عقاید جملگی از او رمان شد

به سوی رودهن آخر چمان شد

همان چیزی که می دیدم همان شد

کشیده شد، میان مملکت جار

که از میدان به در رفته است سردار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

به مجلس قاصدی، از راه آمد

که اکنون تلگراف شاه آمد

رضاخان عزل بی اکراه آمد

شه از مجلس، عقیدت خواه آمد

که قانون اساسی چون شده خوار

دگر کس ملک را باشد پرستار؟

دریغ از راه دور و رنج بسیار

به تعلیمات مرکز از ولایات

رسید از احمد آقا تلگرافات

که سرباز لرستان و مضافات

نماید از «رضا خان » دفع آفات

قشون غرب گردد، زود سیار

سوی مرکز، پی تنبیه احرار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

امیر لشکر شرق آن یل راد

یک التیماتوم از مشهد فرستاد

به مبعوثان، دو روزه مهلتی داد

که آمد جیش، تا فراش آباد

بباید بر مراد ما، شود کار

ولی بر توپ خالی نیست آثار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

وکیلان این تشرها، چون شنیدند

ز جای خویش از وحشت پریدند

به تنبانهای خود، از ترس ریدند

نود رأی موافق، آفریدند

بر این جمعیت مرعوب گه کار

«سلیمان بن محسن » شد علمدار

دریغ از راه دور و رنج بسیار

ولیکن چارده مرد مسلم

نترسیدند از توپ دمادم

به آزادی ببستند، عهد محکم

اقلیت از ایشان شد فراهم

وطن خواهی از ایشان گشت پادار

رضاخان را زبون کردند ازین کار