مذاکرات احیای برجام: وقتی گزینه جایگزین موجود نیست
- شبنم شعبانی
- بی‌بی‌سی
منبع تصویر، EPA
هدف آمریکا از احیای توافق برجام محدود کردن مجدد برنامه اتمی ایران است و هدف تهران رفع شدن تحریم‌های برون مرزی ایالات متحده.
«فقدان آلترناتیوها ذهن را به شکلی شگفت‌آور روشن می‌کند».
نزدیک به چهار ماه و نیم از توقف مذاکرات احیای برجام میگذرد.
شماری از موارد اختلافی بین ایران و آمریکا حل و فصل شده‌اند.
آن طور که حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران به تازگی گفته، نود و شش درصد متن توافق آماده است.
با این حال اختلاف‌هایی که به قوت خود باقی هستند تعلیق مذاکرات را رقم زده‌اند: تعلیقی که تهران آن را تنفس و غرب آن را توقف خوانده است.
یک دور مذاکرات دو روزه در دوحه قطر در هفته اول تیرماه هم برای حل اختلاف تهران و واشنگتن ناکام ماند.
تلاش‌های مستقل تیم‌های دو طرف برای ارائه پیشنهاد و ابتکارعمل‌های‌شان هیچ کدام برای طرف مقابل قابل پذیرش نبوده‌اند و میانجی‌گری و دیپلماسی رفت و برگشتی اروپا برای حل و فضل اختلاف‌ها تاکنون هیچ کدام نتیجه‌بخش نبوده‌اند.
بیشتر بخوانید:
حالا در تازه‌ترین تلاش، اروپایی‌ها جزئیاتی را به بسته‌های پیشنهادی روی میز دو طرف در تهران و واشنگتن فرستاده‌اند: با این امید و البته زنهار که این آخرین فرصت نجات برجام است.
چشم‌ها حالا یک بار دیگر و شاید با بیم و امید به تهران و واشنگتن است.
چشم‌انداز احیای برجام اما در تعلیق چند ماهه گفتگوها شاید بیش از هر زمانی تیره است.
کمی پیش رئیس سرویس اطلاعاتی بریتانیا یا همان ام آی ۶ گفت ارزیابی این است که رهبر ایران دیگر نمی‌خواهد برجام احیا شود اما به نظر تهران تمایلی هم ندارد از سر میز مذاکره بلند شود یا به عبارتی ختم و شکست مذاکرات را اعلام کند.
چرا تهران از سر میز بلند نمی‌شود؟
آن طور که از سخنان صریح و تازه کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و مشاور رهبر ایران روشن شده ایران در هراس است که ثبات اقتصادی حداقلی به دست آمده زیر نام «اقتصاد مقاومتی» با احیای برجام برهم بخورد اما خیلی زود جمهوری‌خواه دیگری به کاخ سفید برود و بار دیگر مانع اجرای برجام شود.
جدا از این نگرانی به نظر می‌رسد تهران یا دست‌کم بدنه اصلی و تصمیم‌گیر حکومت عزم صریح برای اجرای برجام دارند چرا که زیر سایه تحریم‌های اقتصادی و تسلیحاتی که مستقیم یا غیرمستقیم مرتبط با عدم احیای برجام هستند، آینده ثبات اقتصادی و امنیتی کشور چندان روشن به نظر نمی‌رسد.
ایران از بسیاری ابعاد نیازمند احیای برجام است و این دلیلی است که تهران از سر میز مذاکره بلند نمی‌شود.
چرا باقی طرف‌ها ختم مذاکره را اعلام نمی‌کنند؟
پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی – دوشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱
پادکست
پایان پادکست
اما طرف‌های دیگر چرا از سر میز مذاکره بلند نمی‌شوند؟
به ویژه که در ماه‌های اخیر روند پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران برای آن‌ها بسیار نگران‌کننده بوده است.
پاسخ احتمالا این باشد که طرف‌های دیگر برجام شاید به اندازه ایران برای‌شان احیای توافق هسته‌ای حیاتی نباشد اما احیا نشدن این توافق یا آن‌ها را از منافع اقتصادی و امنیتی بزرگی محروم می‌کند و یا آن‌ها را با خطر و چالش‌های پرهزینه‌ای روبرو خواهد کرد.
برای ایالات متحده‌ای که حالا چین را رویاروی خود می‌بینید و قیمت گران خروج از خاورمیانه و افغانستان را بابت تمرکز بر روی مقابله با خطر چین پرداخته است، بحران هسته‌ای در قلب خاورمیانه با شکست مذاکرات احیای برجام شاید آخرین گزینه‌ای باشد که بخواهد به آن فکر کند.
وضعیت برای طرف‌های اروپایی امضا کننده برجام شاید جدی‌تر هم باشد: اروپای زیر فشار از بحران اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید و ضربه برگزیت حالا در این قاره میزبان بزرگترین جنگ کلاسیک حال حاضر جهان در اوکراین است.
روسیه نگرانی‌های امنیتی بزرگی برای اروپا ایجاد کرده و هزینه‌های عمده‌ای از خزانه کشورهای اروپایی برای مقابله با این نگرانی‌ها خرج شده و مهم‌تر از همه: وابستگی اروپا به نفت و گاز روسیه گردن قدرت‌های اروپایی را پیش روسیه خم نگه داشته است
هزینه یک ایران هسته‌ای برای طرف‌های اروپایی بسیار بیشتر از ایالات متحده خواهد بود: بی‌ثباتی وضعیت در ایران آن‌ها را از تامین دست‌کم بخشی از انرژی مورد نیاز قاره از ایران و فرصت‌های سرمایه‌گذاری عمده در بستر بکر اقتصادی ایران محروم می‌کند و اگر کار تا حد جنگ بالا بگیرد و خلیج فارس و تنگه هرمز ناامن شود، بین کشورهای طرف برجام، دود ناامنی بیش از باقی طرف‌ها به چشم اروپا خواهد رفت.
شاید سرنوشت برجام در این نقطه از تاریخ روشن نباشد اما یک چیز روشن است: تقریبا هیچ کدام طرف‌ها تاب شکست مذاکرات را ندارند و آلترناتیو روشن و حقیقی هم برای آن روی میز نیست.
آن طور که کیسینجر می‌گوید: «فقدان آلترناتیوها ذهن را به شکلی شگفت‌آور روشن می‌کند» و احتمالا نبود جایگزینی برای توافق هسته‌ای اذهان همه امضاکنندگان برجام را روشن کرده است که تا رسیدن به نتیجه نباید از سر میز مذاکره بلند شوند.
