محمد دشتی (زادهٔ ۱۳۳۰ در آزادمون – درگذشتهٔ ۱۳۸۰) محقق و نویسندهٔ شیعه بود. در سال ۱۳۴۲ مشغول به تحصیل در حوزهٔ علمیهٔ آمل، و یک سال بعد وارد حوزهٔ علمیهٔ قم شد. پیش از انقلاب جلساتی آموزشی برای مسائل مذهبی و پرسش و پاسخ در شهر و روستا داشت. پس از انقلاب ۱۳۵۷، مسئولیت‌های مختلفی برعهده داشت، ازجمله: مسئولیت آموزش سپاه پاسداران آمل، مسئولیت آموزش جهاد میناب، امامت جمعه سمیرم، نمایندگی ولی فقیه در استان اصفهان و تبلیغات مس سرچشمه. او هشت سال مسئولیت واحد تحقیقاتی بنیاد نهج‌البلاغه برعهده داشت . او در سال ۱۳۶۷ مؤسسهٔ تحقیقاتی فرهنگی امیرالمؤمنین را بنیاد گذاشت.
زندگینامه
محمّد دشتی در سال ۱۳۳۰ در روستای آزادمون از توابع شهرستان محمودآباد (استان مازندران) در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. خانواده‌ای با سه پسر و دو دختر که محمّد چهارمین فرزند این خانواده محسوب می‌شد؛ با پدری که پیشهٔ کشاورزی داشت.[۱]
از دوران کودکی نشانه‌های هوش سرشار در او پدیدار بود هوش و نبوغی که بعدها نیز در حوزهٔ تألیفات متنوع او و تدریس‌های حوزوی و دانشگاهی اش به وضوح به چشم می‌آید.
محمّد دشتی در ۵ سالگی وارد کلاس اوّل شد و تا کلاس ششم ابتدایی را در همان روستای محل تولّدش گذراند. در سال ۱۳۴۲ به پیشنهاد بزرگان روستا و علاقهٔ وافرش نسبت به علوم حوزوی وارد حوزهٔ علمیهٔ آمل شد؛ و در مسجد امام حسن عسکری که جزءِ بناهای تاریخی شهر آمل محسوب می‌شود به فراگیری علوم اولیّه پرداخت.
او در سال ۱۳۴۳ وارد حوزهٔ علمیهٔ قم شد و در مدرسهٔ سید محمدرضا موسوی گلپایگانی مشغول تحصیل شد و بعد از آن به مدرسهٔ رضویه و فیضیه رفت.
او در سال ۱۳۶۷ مؤسسه تحقیقات امیرالمؤمنین را بنیان نهاد و به همراه گروهی از محققان به گردآوری و تألیف کتاب‌های متعددی پرداخت.
سرانجام در ۱۳۸۰/۲/۵ در سفر بازگشت از کاشان که به منظور سخنرانی در هیئت «رهروان‌عترت» انجام شده بود در سانحهٔ رانندگی مصدوم شدند و پس از ۱۰ روز در نیمهٔ همان ماه در سن ۵۰ سالگی درگذشت.
حسن‌زاده آملی بر پیکر او نماز خواند و سپس در حرم فاطمه معصومه (در یکی از ورودی‌های صحن آیینه) به خاک سپرده شد.[۲]
دشتی نهج البلاغه
نامیدن او به دشتی نهج البلاغه به واسطه تحقیقات و کنکاش‌های او در زمینهٔ این کتاب است که خود زمینهٔ ورودش به این بحث را اینگونه شرح داده‌است (نقل شده از زبان پسرش محمّدمهدی دشتی): «مرحوم دشتی به سبب قلم خوبی که داشت در برخی روزنامه‌ها مطلب نوشته بود از این رو با شهید مطهری و شهید مفتح (که به دنبال چنین افرادی بودند) آشنا شدند. می‌گفت، بحث‌های سیاسی را از آن دو یادگرفتم. شهید مفتح مقاله‌ای با موضوع «حکومت اسلامی از دیدگاه نهج‌البلاغه» به من داد. من سواد نهج‌البلاغه نداشتم و با خودم می‌گفتم چرا در این موقعیت خطرناک که ساواک دنبال کسانی می‌گردد که اسم حکومت‌اسلامی می‌برد؟! اصلاً چرا نهج‌البلاغه؟ مگر در نهج‌البلاغه اسمی هم از حکومت اسلامی برده شده‌است؟ می‌گفت: با ورود به دریای بی‌کران نهج‌البلاغه، تمام زندگیم تغییر کرد.»[۳]
از محمّد دشتی بیش از ۱۱۰ کتاب و افزون بر ۵۰ مقاله باقی مانده که بیش‌تر آنها نتیجهٔ کار گروهی است. امّا در بین کتاب‌های متعدد و موضوعات گوناگون این مکتوبات، موضوع و کتاب‌های پیرامون نهج‌البلاغه بیش‌تر ستایش شده‌اند. زیرا آثار او در این زمینه دارای نوآوری و به‌روزآوری در خور توجّه می‌باشند.
دشتی از منظر دیگران
سیّد علی خامنه ای
سیّد علی خامنه ای در تاریخ ۱۳۸۰/۴/۷ در مراسم عمامه گذاری فرزند محمددشتی، گفت: «آقای دشتی جزءِ عناصر مفید بودند. زحمت‌های ایشان با ارزش بود. وقتی ایشان آمدند، من خیلی خوشحال شدم؛ چون قبلاً فهرست ایشان را بر نهج‌البلاغه (معجم‌المفهرس نهج‌البلاغه) دیده بودم. ایشان خیلی پرشور و پر انرژی بودند. حیف شد! ایشان می‌توانست سال‌ها خدمت کند… خداوند ان شاء الله این زحمات را از ایشان قبول کند. هرکسی به ایشان احترام کند، به اسلام، امیرالمؤمنین و نهج‌البلاغه احترام کرده‌است.»
وی در همین جلسه وقتی دربارهٔ کتاب‌های دشتی می‌پرسد و متوجه می‌شود، ۱۱۰ جلد اثر از وی بر جای مانده، می‌گوید: «... چه عمر با برکتی! من اغلب کتاب‌های ایشان را مطالعه کردم. بسیار مفید و خوب هستند. با این سنّ کم این تعداد کتاب، بسیار خوب است… کتاب معجم ایشان از همه بهتر است… ترجمه تهج البلاغه ایشان از همه، شاید از اغلب ترجمه‌های موجود، بهتر است. وقتی امسال برای مدارس نهج البلاغه تقاضا کردند، ترجمه ایشان را پیشنهاد دادم. ایشان خوش سلیقه، خوش‌رو و با پشتکار بودند.»
حسن‌زاده آملی
او دربارهٔ دشتی پس از درگذشت وی گفت: «در از دست دادن این عزیز، این ماها هستیم که ضرر کردیم و از نعمت ارزشمند ایشان محروم شدیم؛ ولی برای ایشان روحٌ و رضوانٌ و جنّات النعیم باد.»
وی هنگام نماز بر پیکر دشتی چنین دعا کرد: «اللهمّ انّا نشهد انّه ولیّ من اولیائک و صاغرٌ فی نشرالآثار العلویّه و الفاطمیه ؛ بارالها! ما شهادت می‌دهیم که او از اولیائت بود و در راه نشر آثار علوی و فاطمیه محنت‌ها را به جان پذیرفت.»
جوادی آملی
وی گفت: «ایشان خدمتگزاری مخلص بودند. تمام برکات و آثار وجودی بر جای مانده از ایشان، به جهت اخلاص ایشان و ارادتی بود که نسبت به ساحت مقدّس ائمّه داشته‌اند و از خداوند متعال علوّ درجات را برایشان مسئلت می‌نماییم.»
جعفر سبحانی
او گفت: «آقای دشتی، یک ملّت بود. به تنهایی کار ده‌ها نفر را می‌کرد. ایشان از جمله محقّقین بودند که راه‌های نرفته و مسیرهای ناهموار را طی می‌کردند و به تعبیر دیگر، برای دیگران در امر تحقیق، جاده را صاف می‌کردند.»
محسن قرائتی
وی یادآور شد: «همیشه برخی از شخصیت‌ها پس از مرگشان بدل و جایگزینی ندارند و آقای دشتی، یکی از آنها است!»[۴]
برخی از آثار او عبارتند از
- عقاید اسلامی
- فلسفه اجتهاد و تقلید
- سیری در تفکر مادی
- مذهب روشنفکری
- ابزار و وسایل تحقیق
- طرح‌های نوین آموزشی
- روش‌های بررسی مکتب‌ها
- جهان‌بینی توحیدی
- کدام اسلام؟
- طرح عقاید و احکام
- روش نوینی در تدریس احکام
- مسؤولیت تربیت
- مسئله تربیت
- معجم المفهرس نهج‌البلاغه
- فرهنگ واژه‌های معادل نهج‌البلاغه
- فرهنگ موضوعات کلی نهج‌البلاغه
- فرهنگ معارف نهج‌البلاغه
- معارف نهج‌البلاغه در شعر شاعران
- فرهنگ معارف شروح نهج‌البلاغه
- اسناد و مدارک نهج‌البلاغه
- روات و محدثین نهج‌البلاغه
- ترجمه نهج‌البلاغه
- دروس آموزشی نهج‌البلاغه
- دروس پژوهشی نهج‌البلاغه
- موضوعات مسابقاتی نهج‌البلاغه
- فرهنگ لغات نهج‌البلاغه
- تفسیر آموزشی نهج‌البلاغه
- فرهنگ سخنان پیامبران الهی
- فرهنگ سخنان پیامبر اسلام (ص)
- فرهنگ سخنان امام علی (ع)
- فرهنگ سخنان حضرت فاطمه (س)
- فرهنگ سخنان امام حسن (ع)
- فرهنگ سخنان امام حسین (ع)
- فرهنگ سخنان امام سجاد (ع)
- فرهنگ سخنان امام باقر (ع)
- فرهنگ سخنان امام صادق (ع)
- فرهنگ سخنان امام کاظم (ع)
- فرهنگ سخنان امام رضا (ع)
- فرهنگ سخنان امام جواد (ع)
- فرهنگ سخنان امام هادی (ع)
- فرهنگ سخنان امام عسکری (ع)
- فرهنگ سخنان امام زمان (عج)
- روش‌های مبارزاتی پیامبران آسمانی
- روش‌های مبارزاتی پیامبر اسلام (ص)
- سیرهٔ امام علی (ع) (۱۵ جلد)
- امام علی (ع) الگوی کامل انسانیت
- موفقیت‌ها و مشکلات امام علی (ع)
- تحلیل حوادث ناگوار زندگانی حضرت زهرا (س)
- ره‌آورد مبارزات حضرت زهرا (س)
- ویژگی‌های مبارزاتی حضرت زهرا (س)
- نقش الگویی حضرت زهرا (س)
- انگیزه‌های قیام عاشورا
- پیام‌های عاشورا
- حماسهٔ غدیر
- جایگاه غدیر[۵]
پانویس
منابع
- پارچه‌باف، محمد (خرداد ۱۳۸۰). «یادی از حجت‌الاسلام محمد دشتی (ره)». کتاب ماه دین. قم (۴۴): ۴۴–۴۵.
