هانس نیمن و مگنوس کارلسن؛ اتهام تقلبی که جهان شطرنج را لرزاند
الکس ترین، خبرنگار بی‌بی‌سی و استاد فدراسیون جهانی شطرنج
مگنوس کارلسن در بیش از یک دهه گذشته برترین شطرنج‌باز جهان است
هنگامی که مگنوس کارلسن و هانس نیمن اوایل ماه جاری میلادی در دور سوم مسابقات سینکفیلد کاپ روبروی هم نشستند، کمتر کسی ماجرایی که رخ داد را پیشبینی می‌کرد.
نیمن، شطرنج‌باز ۱۹ ساله آمریکایی که در میان شرکت‌کنندگان پایین‌ترین رتبه را داشت به مصاف قدرت بلامنازع شطرنج جهان در بیش از یک دهه گذشته، رفته بود.
شطرنج‌باز ۳۱ ساله نروژی در ۵۳ مسابقه کلاسیک شطرنج شکست‌ناپذیر بود و در این رقابت نیز از امتیاز بازی با مهره‌های سفید (که آغازکننده بازی است) بهره می‌برد.
اما حتی اگر هراسی هم در دل نیمن بود، آن را نشان نمی‌داد. او پس از این که مزیت کارلسن در آغاز بازی را بی‌اثر کرد، به تدریج بر مسابقه مسلط شد.
کارلسن در مرحله آخر بازی به سختی مجبور به دفاع شد، او گیر افتاده بود و در وضعیتی مستاصل از بازی کنار کشید. نتیجه غافلگیرکننده بود اما نه در مقایسه با اتفاقاتی که پس از آن افتاد.
کمی پس از این باخت، در حالی که شش دور دیگر از این تورنمنت باقی مانده بود، کارلسن بدون ارائه توضیحی کنار کشید؛ اتفاقی که به ندرت در بالاترین سطح شطرنج جهان رخ می‌دهد.
در حالی که گزارشگران، شطرنج‌بازها و تماشاگران تشنه دانستن دلیل عملکرد کارلسن بودند، او ویدئویی از ژوزه مورینیو را توییت کرد که در آن گفته می‌شد: «اگر حرف بزنم، مشکل بزرگی برایم پیش می‌آید.»
با توجه به شبهاتی که در مورد تقلب به وجود آمده بود، این توییت با واکنش‌های گسترده‌ای در فضای مجازی روبرو شد. شواهدی برای این اتهام ارائه نشد و از نیمن نیز اسمی برده نشد، ولی فضا پرتنش بود.
اما ۸ سپتامبر بود که «Chess.com»، بزرگ‌ترین پلت‌فرم اینترنتی شطرنج نام نیمن را به دلیل تقلب از سایتش حذف کرد.
در حالی که گردباد اتهامات بیشتر و بیشتر می‌چرخید، نیمن اعتراف کرد که در دو مسابقه آنلاین در ۱۲ و ۱۶ سالگی از کامپیوتر کمک گرفته و تقلب کرده است. او البته هرگونه تقلب روی صفحه شطرنج (که اتهام بسیار جدی‌تری است) در مسابقات رودررو را رد کرد و حتی گفت که برای اثبات بی‌گناهی‌اش حاضر است بدون لباس مسابقه دهد.
او همچنین گفت که از کارلسن، «Chess.com» و «هیکارو ناکامورا» (پربیننده‌ترین پخش‌کننده اینترنتی مسابقات شطرنج) به دلیل تلاش برای نابود کردن حرفه‌اش شکایت خواهد کرد.
نیمن گفت: «اگر آن‌ها بخواهند که کاملا لخت شوم، این کار را می‌کنم. برایم مهم نیست، چون می‌دانم که پاک هستم. اگر از من بخواهید در یک اتاق بسته که هیچ وسیله الکترونیکی در آن نمی‌تواند کار کند، بازی کنم هم اهمیتی نمی‌دهم. اینجا هستم و فارغ از هرچیزی می‌خواهم برنده شوم.»
تقلب در شطرنج موضوع جدیدی نیست اما ساخته شدن تلفن‌های هوشمند آن را به مراتب آسان‌تر کرده است.
اپلیکیشن‌های درجه یک شطرنج، که خیلی از آن‌ها هم مجانی در دسترس هستند، حالا حتی از بسیاری بازیکنان سطح بالا هم قوی‌تر هستند.
با وارد کردن بازی در یک اپلیکیشن، کامپیوتر به سرعت می‌تواند حرکات تقریبا بی‌نقص را به شما نشان دهد. به همین دلیل هم استفاده از تلفن در مسابقات شطرنج و در نزدیکی صفحه شطرنج ممنوع است.
ولی در عین حال مواردی هم بوده که بازیکنان توانسته‌اند روش‌هایی مخفیانه برای تقلب پیدا کنند؛ از جمله موردی که یک شطرنج‌باز موبایلش را به پایش بسته بود و از میکروفونی که در گوشش قرار داده بود برای حرکاتش کمک می‌گرفت.
سوزان پولگار، استاد بزرگ شطرنج و یکی از برجسته‌ترین زنان این رشته به بی‌بی‌سی گفت که ماجرای تقلب در شطرنج، سال‌هاست که به «مشکلی جدی» بدل شده و حتی در سطح مسابقات آموزشگاه‌ها پیش آمده است که والدین و مربیان از تماشای مسابقات محروم شده‌اند.
او گفت: «حتی زمانی که من در مسابقات هم‌زمان (مسابقاتی که یک شطرنج‌باز هم‌زمان با چند نفر بازی می‌کند)، تورنمنت‌های سطح پایین بازی می‌کنم هم دیده‌ام که دوست طرف مقابل با موبایل آن نزدیکی ایستاده است و وقتی من از جلوی او رد شدم، آن‌ها در مورد حرکتی که نرم‌افزار پیشنهاد داده، بحث می‌کنند.»
با این که احتمال تقلب در مسابقات سطح بالای شطرنج، به دلیل معیارهایی که برگزارکنندگان رعایت می‌کنند، خیلی کمتر است اما پولگار می‌گوید که کماکان امکان تقلب وجود دارد: «در مسابقات سطح استاد بزرگ، نیازی نیست که به شطرنج‌باز در مورد هر حرکتی راهنمایی شود... کامپیوتر فقط در بعضی از لحظات تعیین‌کننده مسابقه به کار می‌آید.»
با تمام این تفاسیر کماکان متهم کردن بازیکنی سطح بالا مانند نیمن به تقلب، اتفاقی نادر است.
مورد قابل مقایسه با این ماجرا، «توالت گیت» بود که در سال ۲۰۰۶ رخ داد. آن زمان تیم وسلین توپالف، مدعی کسب عنوان قهرمانی، گفتند که ولادیمیر کرامینک تقلب کرده است. اتهام تقلب به کرامینک به دنبال توالت رفتن‌های متوالی او و حرکاتی اگر نخواهیم آن‌ها را «مشکوک» بنامیم، «عجیب» بودند، زده شد.
کنت رگان که یکی از بزرگ‌ترین متخصصان شطرنج است، با تحلیل داده‌های آن مسابقه گفت که شواهدی مبنی بر تقلب کرامینک پیدا نشد.
در بقیه موارد اتهامات تقلب بیشتر عجیب و غریب بودند تا باورکردنی.
سال ۱۹۷۸ ویکتور کورچنوی، تیم آناتولی کارپف، قهرمان آن زمان جهان را متهم کرد که با استفاده از «ماست بلوبری» به او تقلب می‌رسانند. تیم کورچنوی مدعی بودند که ممکن است نشانه‌هایی که به معنای انجام حرکاتی خاص بودند برای او فرستاده شده باشد.
این مسابقه به دلیل بدبینی و خصومتی که بین دو شطرنج‌باز وجود داشت، معروف شد. تیم کارپف که در ردیف جلو نشسته بودند، شامل یک هیپنوتیزم کننده بود که به کورچنوی زل زده بود؛ او هم یک عینک آفتابی آیینه‌ای زده بود که به نظر می‌رسید برای حفاظت از ترفند حریف است.
ویکتور کورچنوی (چپ) در مسابقه سال ۱۹۷۸ مقابل آناتولی کارپف بر سر قهرمانی جهان، یک عینک آفتابی آیینه‌ای زده بود
در غیاب هرگونه اتهام جدی از جانب کارلسن، دنیای شطرنج سرشار از تصاویر بازی و مصاحبه‌هایی شد که مدعی تقلب کردن نیمن بودند.
بعضی افراد به پیشرفت حیرت‌انگیز نیمن در ۲۰ ماه اخیر اشاره می‌کردند و اعتقاد داشتند رسیدن بازیکنی با رتبه حدود ۸۰۰ در رده‌بندی جهانی به جمع ۵۰ شطرنج‌باز برتر دنیا، عجیب است.
در حالی که ناکامورا پیشرفت نیمن را «بی‌نظیر» توصیف کرد، شماری دیگر می‌گفتند که این فرآیند با پیشرفت سریع سایر جوانان مستعد شطرنج، قابل مقایسه است.
البته هنوز هم خیلی‌ها می‌گویند با توجه به این که شواهد مستدلی مبنی بر تقلب کردن نیمن روی صفحه شطرنج پیدا نشده، منصفانه نبود که آبروی حرفه‌ای او این گونه صدمه ببیند.
پروفسور رگان که استاد بین‌المللی شطرنج است، می‌گوید که با تحلیل بازی‌های نیمن، شواهدی مبنی بر تقلب پیدا نشده است.
نایجل شورت، استاد بزرگ و کارشناس شطرنج هم می‌گوید که شواهدی مبنی بر تقلب نیمن در مسابقه با کارلسن یافت نشده است.
او می‌گوید که تقلب در مسابقات سطح بالا بسیار نادر است و چنین اقداماتی بیشتر در بازی‌هایی نه چندان مهم با جوایز مادی ناچیز، معمول است.
از نظر شورت عملکرد کارلسن می‌تواند واکنشی به فشارهای زیادی که او به عنوان بهترین بازیکن جهان تحمل می‌کند، باشد.
شطرنج‌باز نروژی از سال ۲۰۱۳ قهرمان جهان است و حضورش در صدر جدول رده‌بندی جهانی قدمت بیشتری هم دارد. اوایل سال جاری میلادی او با گفتن این که به دلیل نداشتن انگیزه از عنوان قهرمانی جهان خود دفاع نمی‌کند، جهان شطرنج را غافلگیر کرد.
این گفته از آن جا حتی عجیب‌تر هم به نظر می‌رسید که کارلسن در ۳۱ سالگی در اوج دوران حرفه‌ایش قرار دارد و می‌تواند بارها از عنوان قهرمانی جهان خود دفاع کند.
نایجل شورت گفت: «این تصمیمی است که خیلی‌ها نمی‌گیرند. شما معمولا پیش می‌روید و می‌جنگید و پول به جیب می‌زنید تا این که یک نفر پیدا شود و شکست‌تان بدهد.»
«به نظرم مگنوس با نوعی از کشاکش درونی درگیر است. شاید اشتباه کنم اما نظر من به عنوان کسی که از بیرون به ماجرا نگاه می‌کند، این است... شاید هم او قضاوتش را تغییر دهد.»
اما سوزان پولگار می‌گوید در عین حال که نمی‌خواهد در مورد نیمن گمانه‌زنی کند، کارلسن هم آدمی نیست که الکی به افراد انگ بزند: «او کسی نیست که همین جوری روی هوا چیزی بگوید. مطمئنم با آگاهی هر حرفی را می‌زند و با این حال حرفی زد و کاری را انجام داد که دنیای شطرنج را لرزاند.»
این نمایش یک پرده دیگر هم داشت؛ روز دوشنبه که این دو نفر در یک تورنمنت آنلاین (که بعد از همه‌گیری کرونا باب شده است) باهم بازی کردند.
پرده‌ای که البته خیلی طول نکشید و کارلسن بعد از حرکت اول از مسابقه کنار کشید تا آشکارا اعتراضش را نشان دهد. به رغم این باخت کارلسن خیلی راحت از گروه صعود کرد و گفت که در یک مصاحبه کامل پس از پایان تورنمنت قصد دارد که در مورد رسوایی بگوید. نیمن در مرحله یک‌چهارم نهایی حذف شد.
از نظر پولگار «رسوایی»، جلب توجه به شکلی ناخوشایند و لطمه زدن به روح رقابت است. شورت هم معتقد است که عمل کارلسن موجب آبروریزی این بازی شده است.
این ماجرا اما یک جنبه دیگر هم دارد که از سوی رسانه‌های جهان از جمله ترور نوا و استفن کولبرت، مجریان آمریکایی مورد توجه قرار گرفت.
او گفت: «یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید، بدنامی بهتر از گمنامی است. من ۱۰۰ درصد این را تایید نمی‌کنم اما به هرحال همیشه مقداری حقیقت در آن وجود دارد.»
