نگاهی به مهم ترین پهپادهای ارتش ایران و سپاه پاسداران
مهدی صارمی‌فر، روزنامه نگار
در سال‌های اخیر پهپادهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش ایران، از اجزای ثابت رزمایش‌ها و موارد متعدد عملیات نظامی بوده‌اند؛ اوج نمایش پهپادی جمهوری اسلامی به رزمایش «پیامبر اعظم-۱۷» در آذرماه ۱۴۰۰ برمی‌گردد.
به غیر از رزمایش‌های سپاه و ارتش، گزارش‌هایی هم از حضور پهپادهای ایرانی در نبردهای سوریه و استفاده از آنها توسط حزب‌‌الله لبنان منتشر شده است؛ اما مشهورترین آنها حمله به پالایشگاه «بقیق» و میدان نفتی «خریص» عربستان در شهریور سال ۱۳۹۸ بود.
مسئولیت حمله به تاسیسات شرکت آرامکو را شبه‌نظامیان «انصارالله» مستقر در یمن برعهده گرفتند اما خبرگزاری رویتز، در گزارشی ویژه، یک پایگاه هوایی در اهواز را محل پرواز این پهپادهای انتحاری به سمت عربستان معرفی کرد.
پس از آنکه جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، در اواخر تیر ماه امسال از برنامه روسیه برای استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین خبر داد و تصاویری از آموزش نیروهای روسی در پایگاه پهپادی شهید کریمی کاشان منتشر شد، موضوع پهپادهای ایرانی و کیفیت آنها در میدان جنگ بار دیگر مورد توجه قرار گرفت.
مقامات ایران اطلاعات تخصصی محدودی درباره پهپادهای خود ارایه می‌کنند و کارشناسان درباره کارایی آنها ابهاماتی را مطرح می‌کنند. چندی پیش رسانه‌های آمریکایی درچارچوب گزارش‌ها درباره ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه، درباره آنچه «مشکلات فنی» آنها خواندند گزارش‌هایی منتشر کردند.
سابقه استفاده از پهپاد که به زبان فارسی به «پرنده هدایت‌پذیر از دور» ترجمه شده، به پیش از اختراع هواپیما برمی‌گردد؛ نخستین بار امپراتوری اتریش-مجارستان از بالن‌های بمب‌افکن بدون سرنشین استفاده کرده بود.
پهپادهای مدرن، با هدف حفظ جان خلبان‌ها که مهم‌ترین سرمایه نیروی هوایی بودند، در دوران جنگ سرد مورد استفاده قرار گرفتند و به طور جدی در جنگ ویتنام و بعدا در جنگ خلیج فارس، قابلیت‌های خود را هم در زمینه شناسایی و هم در حمله نشان دادند.
سابقه پهپادی ایران و تجربه جنگ با عراق
پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷، ارتش شاهنشاهی ایران تنها چند پهپاد به‌عنوان ابزار تمرینی در اختیار داشت.
اما با شروع جنگ و محدودیت در استفاده از هواپیماهای شناسایی «فوتوفانتوم (RF۴)» متعلق نیروی هوایی ایران که فاقد تسلیحات لازم برای نبردهای هوایی بود، گردان پهپادی سپاه با عنوان «رعد» در پایگاهی در اهواز راه‌‌اندازی شد.
این پهپادها امکانات بسیار محدودی داشتند.
در میانه جنگ، هواپیماهای بدون سرنشین «مهاجر-۱» و سپس نسل‌های دوم و سوم مهاجر، ساخت صنایع هوایی «قدس» از جمله ابزارهای شناسایی سپاه بودند.
نمونه‌هایی از این مدل‌ها، مجهز به شش راکت «آر‌پی‌جی‌وی» هم بودند اما برای عمل کردن باید در دایره دید اپراتور قرار می‌گرفتند.
اپراتور پهپاد، با یک دستگاه کنترل از راه دور رادیویی، هدایت می‌شد.
مهاجر۲
پس از جنگ، ساخت این پهپاد همچنان ادامه یافت و چند نسل دیگر هم به آنها اضافه شد؛ آخرین نسل این پهپاد «مهاجر-۶» است که در سال ۱۳۹۶ رونمایی شد.
پیشران این پهپاد، یک موتور «پیستونی در عقب» آن است.
«مهاجر-۶» یک دوربین نوری در عقب و یک سیستم نوری حرارتی (دید در شب) در جلوی بدنه خود دارد و زیر هر بال آن دو بمب هدایت نوری «قائم» نصب می‌شود؛ در تصاویر جدید، این پهپاد مجهز به موشک ضدتانک «الماس» نیز دیده می‌شود.
مهاجر ۶ به همراه دو بمب قائم
یکی دیگر از تجربه‌های ایران در جنگ با عراق، پهپاد «ابابیل» ساخت ارتش این کشور بود؛ هرچند توسعه آن در سال ۱۳۶۵ در صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) شروع شد اما به دلیل مواردی از مشکلات «کاربردی» در جنگ مورد استفاده قرار نگرفت.
شهرت این پهپاد به‌خاطر به دنبال گزارش‌ها از «تصویر برداری» از بالای ناو هواپیمابر ایالات متحده است.
پنج نسل از ابابیل در طی ۳۰ سال گذشته توسعه پیدا کرده‌است؛ آخرین مدل آن «ابابیل-۵» است که در روز ارتش امسال ( ۲۹فروردین) نمایش داده شد.
این پهپاد موتور «پیستونی چهار سیلندر» (Rotax-۹۱۴) ساخت اتریش دارد و مجهز به «شش» بمب هدایت‌شونده قائم یا چهار موشک ضدتانک الماس است.
ابابیل ۵ با شش بمب قائم
توانایی پهپادی سپاه پاسداران و ارتش ایران
فرسودگی ناوگان هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و خلاء جنگ‌افزارهای به‌روز در عملیات هوایی و شناسایی در نیروی هوافضای سپاه، این دو نیرو را به استفاده بیشتر از پهپادها در سال‌های اخیر ترغیب کرده است.
در رزمایش «پیامبر اعظم-۱۷» پهپادهای شناسایی «شاهد-۱۲۳، مهاجر-۴ و مهاجر-۶» و پهپادهای تهاجمی «شاهد-۱۲۹ و شاهد-۱۹۱» متعلق به نیروی هوافضای سپاه شرکت داشتند.
در خرداد ماه امسال و پس از اعلام حمله پهپادی اسراییل به مرکز نظامی پارچین، تلویزیون ایران تصاویری از پایگاه سری و زیرزمینی پهپادی ۳۱۳ ارتش جمهوری اسلامی ایران در غرب ایران را منتشر کرد.
غیر از پهپاد «ابابیل» ارتش که نسل سوم آن عملیاتی است و مدل پنجم آن، تازه‌ترین محصول ارتش جمهوری اسلامی ایران در این رده محسوب می‌شود، در این تصاویر سه پهپاد، بیشتر از بقیه جلب توجه کرد.
شاهد-۱۹۱، نمونه‌ای با مقیاس ۶۰درصد از پهپاد آمریکایی RQ-170 است که در خاک ایران سقوط کرد. برد عملیاتی آن حدود ۱۵۰۰ کیلومتر اعلام شده است.
پهپاد «کمان-۱۲» که با شعاع عملیاتی «۱۰۰۰ کیلومتر»، گفته شده که قابلیت حمل ۱۰۰ کیلوگرم تسلیحات دارد می‌تواند با سرعت ۲۰۰ کیلومتر در ساعت برای ۱۰ ساعت در آسمان گشت بزند.
این پهپاد برای پرواز به باندی با حداقل ۴۰۰ متر احتیاج دارد.
منابع ایرانی مدعی شده‌اند که این پهپاد قابلیت جنگ الکترونیک را هم دارد.
برد موشک «اخگر» که روی این پهپاد نصب می‌شود، ۳۰ کیلومتر است؛ این پهپاد از طریق ایستگاه‌های زمینی هدایت می‌شود.
گفته‌شده که این پهپاد به صورت خودکار هم توان عملیات دارد هرچند به‌نظر می‌رسد وابسته به «جی‌پی‌اس» باشد که متعلق به ارتش آمریکاست.
کمان-۱۲ در نمایشگاه اقتدار ۴۰
یکی دیگر از پهپادهای قابل توجه ارتش ایران «فطرس» نام دارد که شباهت زیادی به پهپاد «هارون-۱» اسرائیل دارد؛ این پهپاد یکی از بزرگ‌ترین پهپادهای ساخت ایران است.
این پهپاد هرچند اولین بار در سال ۱۳۹۲ رونمایی شد اما به‌نظر می‌رسد که حدود یک دهه طول کشیده تا عملیاتی شود و در اختیار ارتش ایران قرار بگیرد.
برد این پهپاد ۲۰۰۰ کیلومتر اعلام شده و می تواند تا ۳۰ ساعت پرواز کند.
بمب‌های قائم، موشک الماس و موشک‌های ضدزره قائم-۱۱۴ (نمونه ایرانی هلفایر) روی آن نصب می‌شود.
در پایگاه پهپادی ارتش، موشک کروز «حیدر-۱» نیز به‌عنوان یکی از سلاح‌های آن نمایش داده شد.
«فطرس» در پایگاه پهپادی ۳۱۳ ارتش
اما مهم‌ترین پهپاد ارتش جمهوری اسلامی ایران که در پایگاه ۳۱۳ به‌نمایش درآمد، «کمان-۲۲» بود.
این پهپاد پهن‌پیکر با برد ۳۰۰۰ کیلومتر و مداومت پروازی ۲۴ ساعت، می‌تواند تا ۳۰۰ کیلوگرم بمب و موشک را با خود حمل کند.
«کمان-»۲۲ نخستین‌بار در اسفند ماه ۱۳۹۹ رونمایی شد و ظاهرا تلاشی از سوی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای رقابت با «بیرقدار» پهپاد مشهور ارتش ترکیه است که در منازعه اخیر آذربایجان-ارمنستان و همین‌طور در اوکراین استفاده شده‌است.
کمان-۲۲ بسیارر شبیه «MQ-۹K» ارتش آمریکاست.
پنجمین فروند از کمان ۲۲ مجهز به موشک کروز حیدر-۱ و موشک ضدزره شفق در پایگاه پهپادی ۳۱۳ ارتش
مهم‌ترین پهپادهای تهاجمی ایران
در رزمایش «پیامبر اعظم ۱۷»، پهپاد شاهد-۱۲۹ از بمب هدایت تلویزیونی «سدید» و پهپادهای شاهد-۱۹۱ و مهاجر-۶ از بمب‌های هدایت تلویزیونی «قائم-۵» استفاده کردند.
از همین رو این تجهیزات را می‌توان مهم‌ترین تسلیحات پهپادی نیروی هوافضای سپاه محسوب کرد.
یکی از مهم‌ترین تسلیحاتی که در پایگاه ۳۱۳ ارتش به نمایش درآمد، موشک کروز «حیدر-۱» بود.
این موشک تا پیش از این روی بالگردهای «بل-۲۱۴» هوانیروز نصب شده بود اما این اولین بار بود که پهپادهایی با قابلیت شلیک این موشک نمایش داده شده بودند.
برد این موشک ۲۰۰ کیلومتر است و سرعت آن در لحظه اصابت به هدف ۱۰۰۰ کیلومتر بر ساعت برآورد شده است.
«حیدر-۱» روی دماغه خود یک جستجوگر نوری دارد که قابلیت هدایت این موشک را در مرحله نهایی مهیا می‌کند.
چهار بمب هدایت تلویزیونی سدید نصب شده زیر پهپاد صاعقه
سلاح دیگری که در این پایگاه برای نخستین بار به نمایش درآمد، موشک هواپایه «شفق» بود که قبلا به منظور شلیک از بالگردهای هوانیروز توسعه یافته بود و حالا برای شلیک از کمان-۲۲ و کرار هم انطباق یافته‌است.
«شفق» موشکی ضدزره است که قابلیت نفوذ در زره‌های واکنشی را دارد و برد آن تا ۲۰ کیلومتر است.
جستجوگر نوری موشک کروز حیدر-۱
عملکرد پهپادهای ایران در اوکراین
در اوایل شهریور امسال(۱۴۰۱) «واشنگتن‌پست» در گزارشی به ارسال اولین محموله پهپادی ایران به روسیه برای حضور در جنگ اوکراین خبر داد؛ در این گزارش بر اساس اطلاعات منابع آمریکایی گفته شده این محموله در روز ۲۸ مرداد ماه تحویل ارتش روسیه شده بود.
اما نکته جالب‌تری که منابع اطلاعاتی آمریکایی به واشنگتن‌پست گفته‌اند، عدم رضایت روس‌ها از پهپادهای ایرانی بود؛ ظاهرا مقامات روسی به مواردی از معایب نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این پهپادها برخورده‌اند.
بر اساس گزارش واشنگتن‌پست، این پهپادها مدل‌های شاهد-۱۲۹، شاهد-۱۹۱ و مهاجر-۶ بوده‌اند که همان‌طور که در این گزارش گفته‌شده، مهم‌ترین پهپادهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند.
هرچند این پهپادها پیش‌از این در سوریه و یمن عملکرد نسبتا «موفقی» داشته‌اند، اما صحنه جنگ اوکراین، با سیستم‌های پیچیده پارازیت الکترونیکی و ضدهوایی مورد استفاده این کشور، اولین آزمایش جدی این پهپادها در مقابل پدافندهای پیشرفته غربی محسوب می‌شود.
موشک شفق روی پهپاد کرار
