گمانه‌زنی برای دوران «پسا اسد»؛ رسانه‌ها به دنبال «معمای ایران و شام»
- مسعود آذر
- بی‌بی‌سی
با سقوط شهرهای سوریه، لحن و ادبیات رسانه‌های ایران نیز تغییر کرده است. در چند روز گذشته رسانه‌های ایران بخصوص در تلویزیون دولتی اخبار و تصاویر موفقیت مخالفان بشار اسد و لگدمال کردن عکس‌های او را پوشش می‌دهند و به جای بکار بردن واژه‌هایی مانند «تروریست»، آنها را «مخالفان مسلح» معرفی می‌کنند.
چرخش نحوه انعکاس اخبار منتشره در رسانه‌های رسمی ایران باعث تعجب فعالان شبکه‌های اجتماعی شده و تغییر ادبیات رسانه‌ها و بخصوص تلویزیون دولتی موجب گمانه‌زنی‌های زیادی درباره تغییر استراتژی جمهوری اسلامی ایران نسبت به ادامه حیات دولت بشار اسد و سقوط احتمالی حکومت او شده است.
بعضی از کاربران و فعالان رسانه نحوه پوشش اخبار سوریه را اینطور تعبیر و تفسیر کردند که جمهوری اسلامی ایران در حال آماده شده برای دوران «پسا بشار اسد» است. از نشانه٬های این رویکرد از جمله زیرنویس دلگرم کننده اخبار صدا و سیما به این مضمون بود که «گروه های مسلح (مخالف بشار اسد) هیچ یک از غیرنظامیان شیعه ساکن حلب را هدف قرار نداده‌اند». این در حالی است که در گذشته معمولا خبرهایی حاکی از «غارت، تجاوز، بريدن سر و...» توسط نیروهای مخالف دولت سوریه مورد توجه تلویزیون دولتی قرار می‌گرفت.
نحوه انتشار اخبار سوریه به عنوان منطقه نفوذ و«عمق استراتژیک» جمهوری اسلامی ایران از حساسیت فوق‌العاده مهمی برای مقام‌های ایران برخوردار است و رسانه‌های ایران در انتشار اخبار این کشور به ملاحظات و حساسیت‌های مسئولان توجه ویژه‌ای دارند.
به نظر می‌رسد تغییر لحن رسانه‌های نزدیک به حکومت ایران این جسارت یا فرصت را به رسانه‌های دیگر داده است تا روایت مستقل‌تری از تحولات سوریه منتشر کنند. شاید در یک دهه گذشته بی‌سابقه باشد که در اوج بحران سوریه روزنامه‌ای مانند هم‌میهن تیتر «به سوی دمشق» با عکس پیروزمندانه‌ای از مخالفان اسد، را در صفحه اولش منتشر کند.
End of مطالب پیشنهادی
از سوی دیگر مصاحبه ابومحمد جولانی، رهبر هیئت تحریر شام با تلویزیون سی‌ان‌ان بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشت. آقای جولانی در بخشی از این مصاحبه که پربازدید بوده است می‌گوید «معتقدم ایران باید در رابطه با سوریه بازنگری کند» و این کشور در ازای همراه شدن با مردم سوریه «می‌تواند با سوریه روابط راهبردی برقرار کند».
«معمای ایران و شام»
روزنامه‌های ایران یک روز پس از تعطیلی، به اخبار سوریه واکنش‌های متفاوتی نشان دادند.
روزنامه هم‌میهن، روزنامه نزدیک به اصلاح‌طلبان همچنین مطالب متنوعی درباره گروه تحریر شام و تحولات سوریه منتشر کرد.
روزنامه هم‌میهن در بخشی از مطلبش با تیتر «به سوی دمشق» به پیروزی‌های پی‌درپی مخالفان اسد و نقش بازیگران قدیمی در این کشور می‌پردازد و درباره ایران با میان‌تیتر «معمای ایران» می‌نویسد: «این بار، حداقل تاکنون خبری از تبلیغات سیاسی ۱۳ سال قبل نیست. نه موضع‌گیری‌ها مانند قبل است نه اخبار تائیدشده و نشده نشان می‌دهد که ایران قصد دارد همان عملیات راهبردی سال ۲۰۱۱ را انجام دهد. دیروز در اخبار تلویزیون ایران، شاید برای اولین بار در تمام این سال‌ها بود که از عبارت گروه‌های مسلح و مخالفان مسلح برای پوشش اخبار سوریه استفاده شد».
احمد زیدآبادی، روزنامه‌نگار در یادداشتی در روزنامه هم‌میهن نوشت: «با این سرعتی که شبه‌نظامیان هیئت تحریرشام در پیش‌روی به سوی جنوب سوریه پیدا کرده‌اند و با این ضعفی که ارتش سوریه از خود نشان می‌دهد، اشغال دمشق و سرنگونی دولت بشار اسد، دیگر خیلی هم امر بعیدی به نظر نمی‌رسد».
روزنامه جمهوری اسلامی تیتر نخست و سرمقاله‌اش را به تحولات سوریه اختصاص داد. این روزنامه ازمخالفان اسد به عنوان «تروریست‌های تکفیری» یاد کرد و سرمقاله‌اش اشاره دارد که «ما سرگرم منازعات پوچ داخلی بودیم» و سوریه از دست رفت.
روزنامه اصولگرای «وطن امروز» نیز در تیتر نخستش عنوان «معمای شام» را انتخاب کرده و به تحولات و علل سقوط پی در پی شهرهای سوریه پرداخته است.
روزنامه وطن امروز با اشاره بر عوامل خارجی که در پیروزی مخالفان بشار اسد نقش داشته است، به عوامل داخلی و رفتار حکومت نیز پرداخته است و معتقد است که اگر اصلاحات ساختاری در زمامداری بشار اسد صورت گرفته بود و با مخالفان در سطح داخلی و بین‌المللی گفتوگو می‌شد، اوضاع این کشور به این حال و روز نمی‌افتاد.
روزنامه نزدیک به اصولگرایان مهمترین تهدید برای حکومت بشار اسد را «کودتای ارتش» می‌داند و می‌نویسد «شاید مهمترین اولویت "جلوگیری از کودتا" باشد. وضعیت ارتش سوریه وضعیت چندان خوشایندی نیست. اخبار منتشر شده مبنی بر حقوق بسیار ناچیز پرسنل ارتش، عدم وفاداری برخی نیروها نسبت به حکومت، وضعیت شکننده روحی افسران، سربازان و...، بهترین شرایط برای ایجاد یک کودتا علیه حکومت و تزلزل سیاسی در ترتیبات و تشکیلات سیاسی است».
به روزنامه کیهان نیز باید اشاره کرد که در صفحه اول تیتر و عکس مهمی به تحولات سوریه اختصاص نداد و تنها از قول وزیر خارجه ایران اشاره‌ای به نشست سه جانبه ایران و عراق و سوریه کرد. این روزنامه کوچک‌ترین تیتر صفحه اول‌اش را به موضوع سوریه اختصاص داد و از قول گروه شبه نظامی حشد شعبی نوشت «نمی‌توانیم چشم خود را به روی اقدامات تروریست‌ها ببندیم».
اسد می‌ماند؟ «پیشگو نیستم»
در ۲۴ ساعت گذشته بعضی از واکنش‌ها و اظهارات مسئولان ایرانی هم توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده است.
عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران، در گفتوگو با شبکه عراقی الشرقیه با تردید درباره آینده بشار اسد سخن گفته و تاکید کرده است «پیشگو نیستیم و اینکه بگویم و پیش‌بینی کنیم که بشار اسد سقوط می‌کند ممکن نیست؛ ولی مقاومت وظیفه خود را حتما انجام می‌دهد».
در همین حال سخنگوی وزارت خارجه ایران در واکنش به موج گسترده اخبار درباره خروج دیپلمات‌های ایران از سوریه واکنش نشان داد و اعلام کرد که «سفارت ایران همچنان به فعالیت‌های خود در دمشق ادامه می‌دهد».
روز گذشته روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی گفته بود که «ایران تخلیه نیروهایش را از سوریه آغاز کرده و نیروهای خود را از دمشق به لبنان، عراق و تهران منتقل کرده است».
احمد نادری، نماینده مجلس نیز گفته است «سوریه در آستانه سقوط است و ما خونسرد داریم تماشا می کنیم. در صورت سقوط دمشق، لبنان و عراق را هم از دست خواهیم داد و باید در مرزهایمان با دشمن مقابله کنیم. خون های زیادی برای حفظ سوریه دادیم. علت این سکوت را نمی‌فهمم اما هر چه باشد به صلاح کشور نیست. تا دیر نشده باید کاری کرد».
از سوی دیگر مجید شاکری، مشاور محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس از مسئولان خواسته «دعواهای سخیف را براى روزهاى بسیار سخت پیش‌رو، به خاطر حفظ تمامیت ارضى ایران» کنار بگذارند.
اما و اگر برای حفظ بشار اسد
در شبکه‌های اجتماعی مطالب و نوشته‌های متنوعی از طیف‌های مختلف سیاسی و رسانه‌ای به چشم می‌خورد؛ نوشته‌اند بعد از دود شدن پول‌های ایران که برای حزب‌الله خرج شد حالا نوبت به سوریه رسیده است تا تمام پول‌هایی که ایران خرج نیروهای نیابتی و حفظ بشار اسد کرد، نیست و نابود شود.
در طی چند روز اخیر بخشی از مطالبی که دست به دست می‌شود بازپخش سخنان کسانی بود که تحلیل درستی از اوضاع منطقه و بخصوص سوریه نداشتند. از جمله مصاحبه تلویزیونی سه هفته پیش رحیم نوعی اقدم، فرمانده قرارگاه زینب سپاه قدس در سوریه بازنشر می شود که این فرمانده سپاه پاسداران گفته بود «ارتش سوریه یک تکان به خودش بدهد جولان را آزاد می‌کند».
علی اکبر رائفی پور، چهره جنجالی و فعال اصولگرا نیز در توئیتر با انتشار تصویر صفی از نیروهای مخالف اسد و بدون اشاره به نقش ایران در این کشور پرسیده است: «این ستون نظامی تروریست‌های تحریر الشام به سمت حمص؛ طبعا باید لقمه راحت الحلقوم جنگنده‌های روسی و سوری باشد... خبر ندارند؟»
شهاب الدین حائری شیرازی، روحانی و فعال رسانه و منتقد حکومت در کانال تلگرامش در مطلبی با عنوان «سقوط بشار» با اشاره به مصاحبه ابومحمد جولانی با شبکه سی‌ان‌ان نوشته است :«کیفیت گفتوگو و اجزای سخن و دوری از هر گونه ایده‌پردازی ایدئولوژیک و... نشانگر دست برتر رسانه‌ای تحریرشام بر رژیم دیکتاتور اسد است».
آقای حائری نوشته است «سوریه دوران جدیدی را آغاز کرده که می‌توانست در بهار عربی سیزده سال پیش آغاز کند... دیکتاتور سوریه اما راضی به سپردن حکومت به دست مردم، که خدا حق حاکمیت بر نفوسشان را به خودشان داده است، نشد..»
همچنین عبدالرضا داوری، چهره فعال رسانه و از نزدیکان دولت محمود احمدی‌نژاد در توئیتر با اشاره به «سقوط دومینووار شهرهای سوریه» نوشته است «متحد اصلی هر حکومت، مردمانش هستند و رضایت مردم، شرط لازم برای ماندگاری حکومت‌ها در برابر تعرضات بیرونی است...حکومت را با سرنیزه میتوان بدست آورد، اما الزاما با سرنيزه حفظ نمی‌شود».
