روز سیزده آبان هم برای خودش روزی است عجیب و غریب ، درین روز برای بار دوم از دیوار سفارت بالا رفتیم . بار نخست قتل عام فرمودیم و بار دوم چون متمدن تر شده بودیم 444 روز گروگان گرفتیم و بهایش را هنوز می دهیم .
بار نخست که در عهد خاقان مغفور بود شاید قسر در رفتیم و بعد هم علمای تاریخ دان و تاریخ نویسانمان سکوت تزار را حمل بر رهائی تزار از دست گریبایدوف به توجیه گذراندند و هر گز در صدد بر نیامدیم که چه شد تزار قدر قدرت از خون سفیر و کار گزارانش در تهران درگذشت .
واقعیت این است که تزار در صدد خونبهای سفیر و دیگر اعضای سفارت بود و رسما درخواست مجازات در حد اعدام عاملان حمله به سفارت را کرد .
تدبیر دولتمردان روزگار بود که غائله پیش آمده را با متانت و بدون خونریزی پایان دادند نه آنکه تزار از خون اعضای سفارت درگذشته باشد .
بله با متانت میرزا مسیح عامل حمله به سفارت مجتهد شد چرا که به دولت روس و تزار گفتند ما نمی توانیم مجتهد را اعدام کنیم و اگر چنین شود آشوب و ولوله ای برپا می شود که نتنها ما که دامن شما را هم می گیرد و ازین آشوب در امان نخواهید ماند ، اما می شود اورا به عتبات عالیات تبعید کرد و این بزرگترین تنبیه ای است که می توانیم انجام دهیم . و تزار بدین حد راضی شد .
چند روز بعد ققنوس به آتش تبعید یعنی با ساختگی و اندکی شلوغی میرزا مسیح شبانه بطرف عتبات عالیات به هزینه دولت حرکت فرمودند .
قریب به 100 سال بعد که در تهران انقلابیون مجتهدی را بدار آویختند روس ها متوجه شد که یاللعجب می شود مجتهد و یا هر فرد دیگری را اعدام کرد و در مقام مقابله و خونخواهی سفیر و اعضای سفارت قتل عام شده در 1330 ثقة الاسلام تبریزی را با تنی چنداز تبریزیان در روز های تاسوعا و عاشورا به طناب دار فرستادند و بدین وسیله تقاص 100 ساله را گرفتند و آب هم از آب تکان نخورد و گویا عدد بدار آویختگان در تبریز برابر قتل عام شدگان اعضای سفارت بود .
بگذریم روز سیزده آبان فقط یادآور از دیوار سفارت بالا رفتن و جشن و پایکوبی هر ساله آن نیست .
درین روز هزاران هزار پا بدایره هستی می نهد و با قدوم خود نشاط و شادی برای اطرافیان فراهم می سازند و هم درین روز هزاران هزار پا از دایره هستی بیرون می نهند و اطرافیان و خانواده و دوستان را اندوهگین می کنند
روز سیزده آبان همانند شانزدهم مهر برای من یادآور تولد و درگذشت دو تن از دوستان فرهیخته است . 16 مهر زادروز شادروان استاد ایرج افشار و درگذشت استادم دکتر عبدالحسین نوائی و دوستم دکتر محسن جعفری مذهب است
و روز سیزده آبان زاد روز شادروان محمد گلبن و درگذشت دوست نادیده دکتر داریوش کارگر است . روانشان شاد
و زادروز محمد گلبن خجسته باد
