آکاسیای عربی
گونه‌های مختلف این درختچه را به‌طور کلی «آکاسیای عربی» می‌خوانند. در عربستان، افریقا و جنوب ایران می‌روید. در جنوب
ایران انواع آن دارای نامهای محلی مختلفی است، از جمله در بندرعباس «کرت»، بین بندرعباس و لار «سلم» و در بلوچستان «فولب» و همچنین در سایر نقاط بلوچستان گونه‌های مختلف آن را با نامهای «چگرد»، «تج»، «طلع»، «سیال»، «ببله»، «چش»، «پالوس»، «پلوزا» و ... شناخته می‌شود. به عربی نام عمومی آنها «ام‌غیلان» یا «مغیلان» است. در کتب طب سنتی با نامهای «سنط»، «صنط»، «خرنوب مصری»، «ببله»، «بابل» و «نب‌نب» نامبرده شده است. درختچه‌هایی هستند که از آنها «صمغ عربی» گرفته می‌شود. به فرانسوی‌Gommier ,Acacia d'Egypte ,Acacia d'Arabie وGommier rouge و به انگلیسی‌Egyptian acacia وGum -arabic tree وBablah گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Mimosaceae -Leguminosae جنس‌Acacia . دارای گونه‌های مختلفی است که از آنها صمغ عربی گرفته می‌شود منتهی از نظر خواص دارویی مرغوبیت آنها متفاوت است. انواع نامرغوب و کم‌اثر آن به مصارف صنعتی می‌رسد.
گونه‌های عمده آنها به شرح زیر است:
1. گونه‌Acacia senegal Willd . که مترادفهای آن‌Acacia rupestris Stocks . وAcacia verek Guill .et Perr . وAcacia trispinosa Stocks . می‌باشد.
درختچه‌ای است که در جنوب شرقی ایران در بلوچستان با نام محلی «خور»
معارف گیاهی، ج‌6، ص: 48
و «چش» شناخته می‌شود. صمغ عربی که از آن گرفته می‌شود به فرانسوی‌Gomme arabique وGomme de senegal و به انگلیسی‌Gum arabic نامیده می‌شود.

مشخصات

درختچه‌ای است خاردار به بلندی تا 7 متر، برگهای آن مرکب، دارای برگچه‌های ریز به صورت شانه‌ای زوج. گلهای آن سفید معطّر به صورت سنبله، میوه آن به شکل غلاف مانند لوبیا که دارای 5- 3 دانه حنایی رنگ است. از این درختچه صمغ عربی مرغوب با رنگ سفید مایل به زرد گرفته می‌شود که مصرف طبّی و دارویی دارد. این درختچه در صحرای غربی، سنگال، عربستان و ایران می‌روید.
2. گونه‌Acacia arabica (Lam .) Willd . و مترادف آن‌Mimosa arabica Lam . می‌باشد. این درخت را به فرانسوی‌Gommier rouge وAcacia d'Egypt و به انگلیسی‌Gum arabic tree وEgyptian thorn وBablah گویند. در ایران در بندرعباس واریته‌ای از آن
Acacia arabica willd. var nilotica Willd( L. )Asch. et Schw.
با نامهای محلی «کرت» و «سلم» و در بلوچستان «بیور» و «کیگر» و در کتب طب سنتی با نامهای «سنط»، «خرنوب مصری»، «ببله» و «نب‌نب» و غلاف میوه آن را «قرظ» می‌نامند.
درختی است به بلندی تا 15 متر که در افریقای حارّه، سودان، سنگال، سومالی و واریته‌ای از آن در جنوب ایران می‌روید. شاخه‌های آن خاردار است. برگها شبیه گونه آکاسیای سنگال و گلهای آن معطّر زردرنگ است. میوه آن غلافی است که در آن 15- 5 دانه قرار دارد. رنگ صمغ آن تیره و نامرغوب است و بیشتر مصرف صنعتی دارد.
3. گونه‌Acacia seyal Del .. به فرانسوی‌Arbre gomme و به انگلیسی‌Thirsty thorn وShittim thorn وShittah tree گفته می‌شود.
در جنوب ایران دارای نامهای محلی مختلفی است. در چاه‌بهار «چگرد» و در بلوچستان به‌طور کلی «تج» و در کتب مختلف طب سنتی با نامهای «طلع»، «سیال» و «ببله» نام برده می‌شود.
درختچه‌ای است که بلندی آن تا 9 متر می‌رسد و دارای خارهایی سفید رنگ به طول 3- 2 سانتی‌متر می‌باشد. برگهای آن مانند گونه‌های قبلی زردرنگ است. میوه
معارف گیاهی، ج‌6، ص: 49
آن به صورت غلافی است که در آن 8 دانه قرار دارد. از این درخت صمغ نامرغوبی گرفته می‌شود که مصرف صنعتی دارد.
4. گونه‌Acacia modesta Wall . درختچه‌ای است با شاخه‌های خاردار.
برگهای آن مانند سایر گونه‌ها، رنگ گلها مایل به سبز و میوه آن به صورت غلافی است که در آن 8- 6 دانه قرار دارد. صمغ آن تیره و قهوه‌ای است و بیشتر مصارف صنعتی دارد. در مناطق حارّه استوایی افریقا مانند سایر گونه‌ها انتشار دارد. در ایران در جنوب به‌طور خودرو دیده می‌شود. در بلوچستان با نامهای محلی «پالوس»، «پلوزا» و «فولب» شناخته می‌شود. صمغ آن به رنگ قهوه‌ای و نامرغوب است و مصرف صنعتی دارد.

ترکیبات شیمیایی درخت آکاسیا

در برگهای آکاسیای عربی و در میوه آن در حدود 32 درصد تانن وجود دارد. و در میوه آن بتنهایی در حدود 41 درصد تانن یافت می‌شود]G .I .M .P[ .
5. گونه‌Acacia cyanophylla Lindl .. این درختچه بومی استرالیاست و به ایران وارد شده و رشد آن روی شنهای ساحلی دریای خزر و در جنوب کشور رضایت‌بخش است.

خواص- کاربرد درخت آکاسیا

طبق نظر حکمای طب سنتی تمام قسمتهای درخت آکاسیا سرد و خشک و قابض است. دم‌کرده برگ و خارهای آن اسهال را بند می‌آورد و بخور آن برای رفع درد اعصاب و ناراحتی اعصاب مفید است. ضماد برگ تازه آن برای التیام جراحتهای بزرگ و عمیق مفید است. اگر با گرد ریشه آن دندانها را مسواک کنند برای استحکام لثه‌ها و جلای دندان بسیار نافع است. عصاره غلاف میوه آکاسیا دارای خواص متعددی است که از نظر اهمیت جداگانه به شرح آن پرداخته می‌شود.
عصاره غلاف میوه آکاسیا در کتب طب سنتی با نام «اقاقیا» نامبرده می‌شود و برای تهیه آن غلافهای میوه را قبل از رسیدن چیده، کوبیده و با فشار عصاره آن را می‌گیرند و صاف می‌کنند و با آتش ملایم جوش می‌دهند تا کمی سفت شود، سپس آن را در قالبهایی ریخته خشک می‌کنند. رنگ تازه آن سرخ و یاقوتی است و پس از خشک شدن سبز مایل به سرخ و سیاه می‌شود. اگر عصاره غلاف را پس از رسیدن میوه بگیرند
معارف گیاهی، ج‌6، ص: 50
و خشک کنند سیاه می‌شود. عصاره میوه نارس مرغوبتر است و خشک شده آن به صورت قطعاتی به وزن 125 و 250 گرم در بازار عرضه می‌شود و به‌طور کلی به عنوان عامل قابض از آن استفاده می‌شود.
عصاره خشک شده غلاف آکاسیا از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی سرد و خشک و قابض می‌باشد. خونریزی را بند می‌آورد و خونروی از سینه را قطع می‌کند و اسهال خونی را بند می‌آورد، مقوی معده و کبد است. مالیدن آن سرخی چشم را رفع می‌کند و موجب تقویت دید می‌شود و آن را معمولا مخلوط با سایر داروهای رفع ناخنک چشم مصرف می‌کنند. اگر آن را با سفیده تخم‌مرغ مخلوط کنند و بر روی مواضع سوختگی بمالند مفید است و مانع تاول زدن می‌شود. پاشیدن گرد آن برای قطع خونریزی از عضو بدن مفید است. حقنه یا اماله آن برای تقویت معده مفید است. اگر در رحم وارد شود برای شست‌وشو و خشک کردن رطوبتهای رحم مفید است و رحم را محکم می‌کند. شیاف آن در مهبل، خونریزی را قطع می‌کند. اگر در آب حل کنند و سر را با آن بشویند رنگ موی را سیاه کرده از ریختن آن جلوگیری می‌کند. مقدار خوراک آن تا 5 گرم است.
معارف گیاهی، ج‌6، ص: 51