۱۴۰۲ اسفند ۴, جمعه



عنبر. [ عَم ْ ب َ ] (ع اِ). به فارسی شاه‌بوی، ماده‌ای مومی که از نهنگ عنبر به دست آید و از جمله در عطرسازی به کار رود. عنبر در دستگاه گوارش نهنگ عنبر ساخته و از راه مخرج یا دهان این پستاندار دفع شود و روی آب یا ساحلِ دریا به دست آید. 
||- عنبر خام؛ عنبر خالص، بی آمیغ، بی غش. عنبری که آمیخته به چیزی نباشد. زُلفِ چون عنبر خامش که بِبویَد هَیهات ای دِل خام طَمَع این سُخَن از یاد بِبَر حافظ.

|| شاه بوی . (اِ مرکب ) بمعنی عنبر است . بعضی گویند از گاو بهم میرسد چنانکه مشک از آهو. (برهان ). عنبر باشد. (لغت فرس اسدی ) (صحاح الفرس ). و آن گلی است زردرنگ که بتازیش منثور خوانند. (از اقرب الموارد). و عنبر رانباید در جزو گیاههای خوشبو شمرد زیرا عنبر را که در فارسی شاهبوی گویند از عطرهای حیوانی است نه نباتی و انبرا و هیأتهای دیگراین کلمه در السنه ٔ اروپایی همان عنبر عربی است و عربها هم شاید این عطر را به اسم معمولی همان مملکتی که از آنجا آن را بدست آوردند نامیده باشند و اصلاً این کلمه از افریقای شرقی باشد. و در ماده ٔ آن حدسهای عجیب و غریب میزدند. در فرهنگهاو در کتب ادویه ٔ مفرده ٔ فارسی و عربی نیز مانند کتب مغربیان بهمین حدسهابرمیخوریم . نزد برخی عنبر از گاو بهم میرسد چنانکه مشک از آهو، و نزد برخی دیگر عنبر عسل دریائی است . گروهی نوشته عنبر عبارت ازموم عسل دریائی باشد و دسته ای بر آنند که کره ٔ دریایی است . نزد گروهی سرگین چارپایان است . و امروزه تحقیقاً میدانیم که عنبر در مثانه ٔ یک جانور بسیار بزرگ دریایی از جنس جانوری که در فرهنگهای فارسی «بال » یا «وال » ضبط شده یافت میشود این جانور را باید نهنگ بنامیم و بعضی آن را ماهی عنبر - عنبر ماهی - شیرماهی گفته اند. (اوستا پورداود ص 141، 140) :
بی قیمت است شکر از آن دو لبان اوی
کاسد شد از دو زلفش بازار شاه بوی.

رودکی (از لغتنامه ٔ اسدی).

چو شاهبوی دهد خلق شاه بوی از آنک
ز عنبر است سرشته به اصل طینت او.

مُعِزّی (ازجهانگیری).

|| Ambergris (/ˈæmbərɡrs/ or /ˈæmbərɡrɪs/Latinambra griseaOld Frenchambre gris), ambergrease, or grey amber is a solid, waxy, flammable substance of a dull grey or blackish colour produced in the digestive system of sperm whales.[1] Freshly produced ambergris has a marine, fecal odor. It acquires a sweet, earthy scent as it ages, commonly likened to the fragrance of isopropyl alcohol without the vaporous chemical astringency.[2]

Ambergris has been highly valued by perfume makers as a fixative that allows the scent to last much longer, although it has been mostly replaced by synthetic ambroxide.[3] Dogs are attracted to the smell of ambergris and are sometimes used by ambergris searchers.[4]

Etymology[edit]

The English word amber derives from the Arabic word ʿanbar (عنبر;[5] ultimately from Middle Persian ambar,[6] also ambergris), via Middle Latin ambar and Middle French ambre. The word "amber", in its sense of "ambergris", was adopted in Middle English in the 14th century.[5]

The word "ambergris" comes from the Old French ambre gris or "grey amber".[7][8] The addition of "grey" came about when, in the Romance languages, the sense of the word "amber" was extended to Baltic amber (fossil resin), as white or yellow amber (ambre jaune), from as early as the late 13th century.[5] This fossilized resin subsequently became the dominant (and now exclusive) sense of "amber", leaving "ambergris" as the word for the whale secretion.

The archaic alternate spelling "ambergrease" arose as an eggcorn from the phonetic pronunciation of "ambergris," encouraged by the substance's waxy texture.[9]

Formation[edit]

Ambergris is formed from a secretion of the bile duct in the intestines of the sperm whale, and can be found floating on the sea or washed up on coastlines. It is sometimes found in the abdomens of dead sperm whales.[7] Because the beaks of giant squids have been discovered within lumps of ambergris, scientists have theorized that the substance is produced by the whale's gastrointestinal tract to ease the passage of hard, sharp objects that it may have eaten.

Ambergris is passed like fecal matter. It is speculated that an ambergris mass too large to be passed through the intestines is expelled via the mouth, but this remains under debate.[10] Another theory states that an ambergris mass is formed when the colon of a whale is enlarged by a blockage from intestinal worms and cephalopod parts resulting in the death of the whale and the mass being excreted into the sea.[11] Ambergris takes years to form. Christopher Kemp, the author of Floating Gold: A Natural (and Unnatural) History of Ambergris, says that it is only produced by sperm whales, and only by an estimated one percent of them. Ambergris is rare; once expelled by a whale, it often floats for years before making landfall.[12] The slim chances of finding ambergris and the legal ambiguity involved led perfume makers away from ambergris, and led chemists on a quest to find viable alternatives.[13]

Ambergris is found primarily in the Atlantic Ocean and on the coasts of South AfricaBrazilMadagascar; the East IndiesThe MaldivesChinaJapanIndiaAustraliaNew Zealand; and the Molucca Islands. Most commercially collected ambergris comes from the Bahamas in the Atlantic, particularly New Providence. In 2021, fishermen found a 127 kg (280-pound) piece of ambergris off the coast of Yemen, valued at US$1.5 million.[14] Fossilised ambergris from 1.75 million years ago has also been found.[15]



https://en.wikipedia.org/wiki/Ambergris