در خدمت و خیانت روشنفکران کتابی از جلال آل احمد است که در سال ۱۳۴۳ خورشیدی نوشته شد[۱] و نخستین بار در سال ۱۳۴۷ خورشیدی منتشر گردید.[۲] آل احمد در این کتاب به بررسی مفهوم روشنفکری، پایگاه‌های طبقاتی آن در ایران، و بررسی عملکرد روشنفکران ایرانی پرداخته است.[۳] جلال آل احمد در این کتاب به ذکر مصادیق روشنفکری از لحاظ خودش نیز پرداخته است. وی در این راستا، ابتدا پیامبران را در سرلوحه لیست روشنفکران قرار می‌دهد و در مراتب بعدی، از کسانی همچون سیاوش، شخصیت اساطیری ایران که خونش بیگناه ریخته شد، گئومات، زرتشت، مانی، مزدک، بزرگمهر و خاندان برمکی نام می برد و بعد در دورهٔ اسلامی هم به شخصیت‌هایی مثل فردوسی، ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، ناصرخسرو، خیام، حسن صباح و مولوی اشاره می‌کند و این لیست را ادامه می‌دهد تا برسد به سید جمال اسدآبادی، قائم مقام فراهانی و میرزا تقی خان امیرکبیر. البته آل احمد افرادی مثل سعدی، عنصری، فرخی و قاآنی را هم مستعد روشنفکر شدن می‌داند، ولی معتقد است که آن‌ها از برخی از صفات لازم برخوردار نبوده‌اند و در نتیجه، نمی‌توانند در لیست مربوطه جایی داشته باشند. در این لیست، اسامی شخصیت‌های غیرایرانی مثل ژان پل سارتر، برتراند راسل، آندره ژید، آنتونیو گرامشی و ریمون آرون هم دیده می‌شود. علاوه بر این، شخصیت‌هایی مثل ملک‌المتکلمین، کسروی، ملک الشعرای بهار، دهخدا، دکتر مصدق، نیما و خلیل ملکی هم در لیست روشنفکران ایرانی جلال آل احمد قرار دارند.[۴]
پیشینه[ویرایش]
آل احمد در این کتاب به نقل سخنرانی از خمینی در سال ۱۳۴۳ پرداخته است و پس از اشاره به این موضوع که هرگاه روشنفکر و روحانی همراه هم بوده‌اند به پیروزی دست یافته‌اند، انگیزهٔ اصلی نوشتن کتاب را ادای دین به خونی که در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از مردم تهران ریخته شد دانسته است.[۵]
به‌گفتهٔ حسین شیخ رضایی، در خدمت و خیانت روشنفکران پس از سه مقاله دیگر و غرب‌زدگی، سومین کتاب نظری آل احمد است که از دو اثر پیشین مفصل‌تر است.[۶]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ J. W. Clinton, “Al-E Ahmad, Jalal,” Encyclopædia Iranica, I/7, pp. 745-747; an updated version is available online at http://www.iranicaonline.org/articles/al-e-ahmad-jalal-1302-48-s (accessed on 14 May 2014).
- ↑ گرجی‌زاده، رضا (۱۳۸۰). «کتاب‌شناسی جلال آل‌احمد». کیهان فرهنگی. تهران: مؤسسه کیهان (۱۸۰): ۷۵.
- ↑ شیخ رضایی، نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد، ۳۹.
- ↑ دوبرادر، خاطرات محمد حسین دانایی، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، 1393، تهران
- ↑ شیخ رضایی، نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد، ۴۲.
- ↑ شیخ رضایی، نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد، ۳۹.
منابع[ویرایش]
شیخ رضایی، حسین (۱۳۸۵). نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد. تهران: روزگار. صص. ۴۹۳. شابک ۹۶۴-۳۷۴-۰۱۴-۵.
