نگاهی به تغییر نام‌ها در فوتبال ایران؛ از «استقلال خلیج فارس» تا ابومسلم و داماش
- بهناز میرمطهریان
- خبرنگار
خبر تغییر نام تیم فوتبال استقلال به «استقلال خلیج فارس» از روز دوشنبه ۱۰ اردیبهشت و بعد از مصاحبه مدیرعامل گروه صنایع پتروشیمی خلیج فارس به عنوان مالک این باشگاه به طور رسمی و جدی مطرح شد.
عبدالعلی علی‌عسکری درباره اضافه شدن این پسوند به نام این باشگاه گفت: «این اقدام، گامی مهم برای اصلاح ساختارهای اقتصادی، سودده کردن این باشگاه، حرکت استقلال خلیج فارس در تراز جهانی و ان‌شاءالله کسب توفیقات در شأن این تیم در عرصه‌های بین‌المللی است».
این اتفاق با واکنش‌های متعددی همراه شده است. در حالی که مسئولان سازمان خصوصی‌سازی و وزارت ورزش درباره ابعاد حقوقی این تغییر نام بحث می‌کنند، اما اغلب هواداران تیم فوتبال استقلال در فضای مجازی، به تأثیر اضافه شدن این پسوند به نام باشگاه استقلال در رقابت با تیم‌های عربی حوزه خلیج فارس اشاره کرده‌اند.
شماری از هواداران معتقدند که تکرار نام استقلال خلیج فارس در رقابت با تیم‌های عربی حوزه خلیج‌فارس، رقبای عرب را برآشفته می‌کند و مهر تأییدی بر نام خلیج فارس خواهد بود. برخی دیگر اما معتقدند که پسوند خلیج فارس، اعلان جنگی خواهد بود به کشورهای حوزه خلیج فارس که هم پول دارند و هم قدرت و این موضوع می‌تواند برای استقلال تنش‌زا شود.
البته محمد شروین اسبقیان، معاون توسعه ورزش قهرمانی و حرفه‌ای وزارت ورزش و جوانان، با تأکید بر اینکه وزارت ورزش هیچ دخالتی بر امور باشگاه‌ها ندارد، گفته است: «این مواردی است که باید رسماً به ما اعلام شود تا ما آن را بررسی کنیم. نمی‌شود که یک نفر شایعه‌ای را مطرح کند که نام باشگاه را تغییر دهند و سپس همه به این مسئله بپردازند. چنین چیزی نیست».
این اظهارنظرها در بدو واگذاری دو باشگاه استقلال و پرسپولیس به بخش خصوصی اما تنها مختص به باشگاه استقلال نیست. شهرداری مشهد هم به عنوان یکی از سهامداران اصلی بانک شهر و از مالکان باشگاه خصوصی از آمادگی این شهر برای انتقال پرسپولیس به مشهد خبر داده است.
موسی‌الرضا حاجی‌بگلو، عضو و سخنگوی شورای شهر مشهد گفته: «شهرداری مشهد یکی از سهامداران اصلی بانک شهر است و می‌توانم این را بگویم که ما این آمادگی را داریم که پرسپولیس را به مشهد بیاوریم. بانک شهر به عنوان یکی از اعضای اصلی کنسرسیوم بانکی که بیشترین سهم را دارد، به عنوان مالک باشگاه پرسپولیس محسوب می‌شود و قرار است هزینه‌های این باشگاه را پرداخت نماید».
این دو اتفاق یادآور تغییر نام‌ها و تصمیم‌گیری‌های عجیبی است که در ۲۰ سال گذشته در مسیر واگذاری باشگاه‌های فوتبال به بخش خصوصی رخ داده است که نشان می‌دهد گرفتن تصمیم‌های «بی‌سابقه» در فوتبال ایران چنان هم بی‌سابقه نیست.
پسوندهایی که هیچ‌وقت در فوتبال پذیرفته نشدند
اتفاقی که درباره استقلال رخ می‌دهد، شاید در ظاهر تنها اضافه شدن پسوندی به نام استقلال باشد اما سئوالی که مطرح می‌شود این است که این پسوند تا چه اندازه می‌تواند تأثیرگذار باشد یا مورد استفاده قرار بگیرد؟
فوتبال ایران، نمونه‌های بسیاری از اضافه شدن یا تغییر این پسوندها را تجربه کرده است. چه درباره باشگاه‌هایی با مالکیت مجتمع‌های صنعتی بزرگ مثل سپاهان و چه درباره باشگاه‌هایی مانند پاس و صبا که در بحبوحه انتقال امتیاز تیم‌های تهرانی به شهرهای دیگر در دولت نهم، دچار تغییر و تحول شدند.
باشگاه سپاهان در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ خورشیدی به عنوان شعبه‌ای از باشگاه فوتبال شاهین تهران در اصفهان تأسیس شد و با همین نام شروع به فعالیت کرد اما وقتی باشگاه شاهین در سال ۱۳۴۶(۱۹۶۷ میلادی) منحل شد، شاهین اصفهان برای جلوگیری از انحلال مجبور به تغییر نام شد و نام «سپاهان» را که از نام‌های قدیمی شهر اصفهان بود، انتخاب کرد.
بعدها وقتی در سال ۱۳۷۲این باشگاه تحت حمایت کارخانه سیمان اصفهان قرار گرفت، نامش به «سیمان سپاهان» تغییر کرد. در پی تغییر شرایط اقتصادی و واگذاری این تیم به مجتمع فولاد مبارکه اصفهان در سال ۱۳۷۹بار دیگر نام این تیم به «فولاد مبارکه سپاهان» تغییر کرد. در نهایت اما در تمام این سال‌ها اهالی فوتبال همیشه همان سپاهان را به زبان آورده‌اند.
درست مثل وضعیتی که صبا باتری و پاس داشتند که بعد از انتقال امتیاز صبا باتری به قم، نام این تیم به «صبای قم» تغییر کرد و پاس را «پاس همدان» نامیدند. این پسوندها اما هیچ وقت برای اهالی فوتبال، آن‌طور که باید هضم نشدند. آن‌ها شاید فقط یادآور روند اشتباهی باشند که به نابودی این دو تیم منجر شد.
جنجال نام در مشهد؛ از ابومسلم تا شهرخودرو
یکی از عجیب‌ترین و بی‌رقیب‌ترین تغییر نام‌های باشگاه‌های فوتبال، تغییر نام ابومسلم به سیاه‌جامگان است. اینجا دیگر پای هیچ هولدینگ و مجتمع صنعتی یا سرمایه‌گذاری در میان نبود. ماجرا از این قرار بود که بسیاری از روحانیون مشهد، ابومسلم خراسانی را رهبر جنبش سیاه‌جامگان و مخالف امام هشتم شیعیان می‌دانستند.
این موضوع در مشهد به قدری جدی بود که در ویکی‌پدیای باشگاه فوتبال ابومسلم خراسان، آمده: «عده‌ای مخالفت افراد بانفوذ منتقد نام باشگاه را دلیل بی‌توجهی و نابودی تیم می‌دانند».
دل این مخالفان حتی بعد از تغییر نام ابومسلم به سیاه‌جامگان، باز هم با این تیم صاف نشد. چون معتقد بودند سیاه‌جامگان، نام لشکر ابومسلم بوده است. با اینکه منابع تاریخی گویای این است که ابومسلم خراسانی ۱۱ سال پیش از تولد امام هشتم شیعیان، به قتل رسیده بود اما هیچ یک از این موارد تأثیری در نرمش روحانیون درباره این تیم فوتبال نداشت.
دیگر باشگاه مشهدی که به دلیل مشکلات مالکیتی، تغییر نام داده است، تیم فوتبال شهرخودرو بود. این باشگاه از فصل ۹۹-۱۳۹۸(۲۰۱۹-۲۰۲۰ میلادی) با نام شهر خودرو در مسابقات حاضر شد ولی در پی مشکلات مالی مالک شهرخودرو، در اسفند ۱۳۹۹ به هیأت فوتبال مشهد واگذار و نام این تیم دوباره به پدیده تغییر کرد.
مشکلات متعدد مالکیتی اما هیچ وقت دست از سر این تیم مشهدی برنداشت. پس‌از کش و قوس‌های فراوان و با همکاری مسئولان استانی در سال ۱۳۹۷ سهام باشگاه پدیده به شرکت شهر خودرو با مالکیت فرهاد حمیداوی منتقل شد؛ که این تیم از نیم فصل، پدیده شهرخودرو نام گرفت. در سال ۱۴۰۰ بار دیگر فرآیند تغییر نام برای این باشگاه مشهدی کلید خورد و بعد از تلاش‌های قضایی، نام این تیم، به «شهرخودرو خراسان» تغییر کرد.
تغییر نام‌هایی که هویت تیم‌ها را عوض می‌کنند
بعضی از تغییر نام‌ها هم هستند که طی آن‌ها هیچ اثری از هویت تیم برجا نمی‌ماند. مثل تیم فوتبال «استقلال رشت» که در مسیر تغییر نام ابتدا «شهرداری رشت» شد، دوباره به «استقلال رشت» تغییر نام داد. بعد از آن «پگاه» نام گرفت و بعدتر به «داماش» تغییر نام داد.
استقلال رشت به همراه سپیدرود، دو قطب فوتبال رشت را تشکیل داده بودند. این تیم اما خصوصی بود و حامی مالی نداشت. به همین دلیل هم در برهه‌ای که تحت حمایت شهرداری رشت قرار گرفت، نامش به شهرداری تغییر کرد. در نهایت اما امتیاز این تیم به باشگاه پگاه گیلان منتقل و نام تیم هم تغییر کرد.
در پی مشکلات مالی باشگاه پگاه، در نهایت مسئولان این باشگاه در ابتدای فصل ۸۸-۱۳۸۷ باشگاه را منحل اعلام کردند و استانداری گیلان در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد، سهام این باشگاه را به شرکت آب‌معدنی داماش انتقال داد. شرکتی که یکی از چندین و چند زیرمجموعه هلدینگ بزرگ «توسعه سرمایه‌گذاری امیر منصور آریا» بود.
داماش پس از افشای خبر اختلاس سه هزار میلیاردی وارد حاشیه شد. پس از دستگیری مه‌آفرید امیرخسروی، یا همان امیرمنصور آریا، مالک هلدینگ «توسعه سرمایه‌گذاری امیر منصور آریا» و تعلیق فعالیت‌های شرکت‌هایش، این باشگاه در جذب درآمد‌ها دچار مشکل بود و فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه می‌کرد که تمام ماجرا با انتشار خبر اعدام مه‌آفرید یکباره متوقف و باشگاه داماش تعطیل شد.
بعد از آن در خبرها آمده بود که امتیاز داماش گیلان به تیم فوتبال گهر زاگرس درود، در لرستان هدیه شد.
البته از سال ۱۴۰۱، داماش گیلان با خرید امتیاز دسته سومی کانیاو اشنویه در مرحله نخست لیگ سه شرکت کرد و در پایان نخستین سال حضورش در این رقابت‌ها توانست بار دیگر به لیگ دو بازگردد و سال ۱۴۰۲ هم به لیگ دسته یک رسید اما در پی تغییر نام‌های فراوان، کمتر کسی شاید ماهیت اصلی این تیم را به یاد آورد.
