سیبویه . [ ب ِ وَی ْه ْ / بوی َ ] (اِخ ) عمروبن عثمان بن قنبر مولی بنی الحارث بن کعب بن عمربن وعلةبن خالدبن مالک بن أدد، مکنی به ابوبشر یا ابوالحسن . ایرانی و از مردم شیراز است و امام النحاة لقب اوست . او نحو را از خلیل ، عیسی بن عمر، یونس و جز آنان فراگرفت و علم لغت از ابی الخطاب اخفش کبیر و جز او کسب کرده . او راست :الکتاب در نحو، کتابی که علمای سلف و خلف از تألیف مانند آن عاجز آمدند. و او بروزگار رشید در 32سالگی بقصد درک خدمت یحیی بن خالد بعراق رفت و در حضور یحیی کسائی و اخفش را با او مناظره رفت و یحیی ده هزار درهم بدو داد و او به بصره و از آنجا بموطن خویش شیراز بازگشت و در آنجا در چهل واند سالگی بسال 177 هَ .ق . درگذشت . گویند هر کس که درصدد آموختن و تعلم الکتاب برمی آمد، ابوالعباس مبرد بدو می گفت : «رکبت البحر»، یعنی به دریا درشدی و از این سخن تعظیم و استعظام این کتاب را میخواست . و مازنی می گفت : پس از الکتاب ،در نحو کتابی بزرگ نوشتن شرم آور است . و گویند اصل سیبویه سیب بویه است به معنی بوی سیب . (از ابن الندیم ). از جمله وقایع حیات وی مناظره او با کسایی در حضور یحیی بن خالد است . در مورد قرائت جمله : «قد کنت اظن ان العقرب اشدلسعة من الزنبور فاذا هوهی و قالوا ایضاًفاذا هو ایاها» سیبویه صورت دوم را انکار کرد و سرانجام خصمان بقضاوت عربی از مردم بادیه رضا دادند و آن داور به کسایی فتوی داد و سیبویه عراق را ترک گفت .یکی ماجرا را بنظم آورده . و شعر او به قصیده ٔ زنبوریه معروف است . رجوع به مغنی اللبیب شود :
گفت حق است این ولی ای سیبویه
اتق من شر من احسنت الیه .
مولوی .
/////////////////////////////////////////////////////////
ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر سیبَوَیه (۱۴۰ هـ / ۷۶۰ م-۱۸۰ هـ / ۷۹۶ م) معروف به سیبَوَیه شیرازی از دانشمندان ایرانی صرف و نحو زبان عربی[۴] و پیشوای مکتب نحوی بصره بود که آرامگاهش در شهر شیراز است.[۵] معنی نام او «منسوب به سیب» است. بسیاری از نام‌های ایرانی پیش از اسلام و اوایل دوره اسلامی به پسوند نسبی -ویه ختم می‌شد همچون «دادویه»، «زادویه» و غیره. عربها و به تبع آنها غربیان نام سیبویه را به صورت سیبَوَیه (Sibawayh) یا سیبِوَیْهْ تلفظ می‌کنند. قافیه در ادب فارسی تلفظ واژگان کهن را برای مدت‌های طولانی حفظ می کند، اما تنها برخی واژگان این اقبال را می‌یابند تا قافیه قرار گیرند. خوشبختانه نام سیبویه یک بار قافيه قرار گرفته که هم بتوان به آن استناد کرد و هم بتوان به راحتی تلفظ آن را به یاد سپرد:
گفت حق است این ولی ای سیبویه / اِتَّقِ شَرَّ مَنْ اَحْسَنتَ اِلَیْه. مولوی.
فیروزآبادی مؤلف قاموس دربارهٔ معنای نام او می‌گوید: سیبویه یعنی بوی سیب.[۶] بنا به نقل زرکلی، سیبویه در سال ۱۴۸ ه. در یکی از دهکده‌های شیراز بخش بیضا به دنیا آمده‌است، سپس به بصره رفته و از همراهان حلقه درس خلیل بن احمد شده و در آنجا کتاب مشهور خود را در صرف و نحو، تصنیف کرده‌است، آنگاه به بغداد عزیمت کرده و پس از مناظره ناراحت‌کننده‌ای با کسائی، به اهواز آمده و در آنجا به سال ۱۸۰ ه. وفات یافته‌است.[۵]
علت ناراحت کنندگی مناظره این بود که عالم منتسب به حاکمیت بغداد، کسائی، معروف بود به کسی که از شاذ( یا شاذه) برای بیان مطالب علمی استفاده می کرد. شاذ همان گونه های نادر و استثنائات و نامعمول است که بر کل ساختار یک زبان حاکم نیست و تنها در موارد خاصی استفاده می شود. سپس وی و همراهانش به سیبویه که عالمی گرانقدر یاد شده است بی ادبی ها کردند و حاکمیت نیز از آنها حمایت می کرد. این مساله به قدری برای وی سنگین بود که ترک دیار عرب کرد و از سنگینی آن ظلم جان باخت. گفته شده است که حاکمین آن زمان به دلیل نیاز به سوء استفاده از برداشت از متن دین جهت منافع شخصی به علمای اهل شاذه علاقه نشان می دادند و آنها را گرامی می داشتند که سیبویه نیز در آن مناظره اسیر یکی از همین شاذه ها بر سر کلمه "اذا" شد که کسائی استدلال بر گویشهای نارایج عرب می کرد که برای سیبویه شناخته شده نبود و او هرچند به تاکید عالمان این موضوع جواب آن ها را صحیح داد ولی آنها یا نمی‌فهمیدند یا آمده بودند تا نفهمند و شک ایجاد کنند.
کنیه‌های وی را ابوبِشر، ابوعثمان و ابوالحسن ذکر کرده‌اند که کنیه نخست، مشهورتر است.
منابع کهن وی را از موالی بنی‌حارث بن کعب و آل ربیع بن زیاد حارثی دانسته‌اند.[۷]
سیبویه اصالتاً ایرانی بود و در سال ۷۶۰ میلادی در بیضا(فارس) متولد شد[۱] و در بصره نشو و نما کرد. پس از آن که در نحو استادی بی‌همتا شد به نزد یحیی بن خالد برمکی به بغداد رفت.
وی علاوه بر این‌که از خلیل درس می‌گرفت نزد استادان دیگری مانند عیسی بن عمر و یونس به شاگردی نشست و لغت را هم از ابو خطاب اخفش فرا گرفت. آنگاه به تألیف کتابی در نحو پرداخت که ابن ندیم دربارهٔ آن می‌نویسد: نه پیش از وی کسی مانند آن را تألیف نموده و نه بعد از او کسی تألیف خواهد کرد.[۸]
محتویات
۱ زندگی
۲ جستارهای وابسته
۳ منابع
۴ پیوند به بیرون
زندگی
سیبویه به سال (۱۴۰) هجری قمری در شهر بیضا از توابع شیراز امروزی زاده شد، در سن ۱۴ سالگی برای تحصیل علم رهسپار بصره شد، چنان‌که در آن دوران بغداد مرکز علم و دانش بود؛ و در آنجا یکی از برجسته‌ترین علماء علم اللغة شد.
وی از علم نحو زبان عربی است و «الکتاب» وی، اوّلین کتاب حاوی صرف و نحو عربی و از منابع و مأخذ قابل اطمینان است.[۹]
وی نزد یکی از بزرگ‌ترین استادان علوم صرف ونحو در آن دوران خلیل فراهیدی کسب علم نموده‌است.
طبق نوشته روزنگارهای بین‌المللی، «سیبویهSibavayh» زبان‌شناس معروف ایرانی در نخستین هفته ژانویه سال ۷۹۳ میلادی در شیراز درگذشت. بنا به روایتی، وی در سال ۱۸۰، در سن چهل سالگی درگذشت و در گورستان باهلیه مدفون شد. اینک بر قبر او سنگ سیاهی است که در دکانی در دروازه کازرون قرار دارد و به سنگ سیاه معروف است. یک مزار دیگر نیز درشهر قدیمی سیراف که اکنون بندر طاهری نامیده می‌شود واقع در عسلویه استان بوشهر وجود دارد که به نام مزار این دانشمند معروف است.
عده‌ای بر این باورند که اگر سیبویه ایرانی برای زبان عرب صرف و نحو ننوشته بود این زبان در نوشتار همانند لهجه (گویش) یکنواخت بودن خود را از دست می‌داد.[۶]
سیبویه هنگام که عزم سفر به خراسان نموده بودن در عرض راه بیمار می‌شود، و در سال (۱۸۰هـ/ ۷۹۶م) در عمر ۴۰ سالگی در شهر شیراز درگذشت.[۶]
جستارهای وابسته
کتاب‌های سیبویه (عربی)
منابع
Kees Versteegh, The Arabic Language, pg. 58. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2001. Paperback edition. ISBN 978-0-7486-1436-3
Mit-Ejmes
Sībawayh, ʻAmr ibn ʻUthmān (1988), Hārūn, ʻAbd al-Salām Muḥammad, ed., Al-Kitāb Kitāb Sībawayh Abī Bishr ʻAmr ibn ʻUthmān ibn Qanbar, Introduction (3rd ed.), Cairo: Maktabat al-Khānjī, pp. 7–12
Jonathan Owens, Early Arabic Grammatical Theory: Heterogeneity and Standardization, pg. 8. Volume 53 of Amsterdam studies in the theory and history of linguistic science. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, 1990. ISBN 978-90-272-4538-0
در قلمرو بلاغت نویسنده : علوى مقدم، محمد جلد : 1 صفحه : 966-969
«تولد سیبویه». روزنامه اقتصاد جهان.
کتاب اطلاعات عمومی پیام صفحه ۳۹۰ پاراگراف اوّل
«اختراع صدا شناسی زبان عربی توسط ایرانیان». خبرگزاری پانا. ۲۶ اسفند ۱۳۹۵.
Kees Versteegh, The Arabic Linguistic Tradition, pg. 4. Part of the Landmarks in Linguistic Thought series, vol. 3. London: Routledge, 1997. شابک ۹۷۸−۰−۴۱۵−۱۵۷۵۷−۵
الحموی، یاقوت، ابوعبدالله، (معجم البلدان) ، دارالکتب العلمیة، بیروت، لبنان، جلد سوم، چاپ سال ۱۹۹۰ مبلادی به (عربی).
وفیات الأعیان.
«سیبویه: دستورنویس و زبان‌شناس»، محمد دبیرمقدم، مجله دستور، شماره شش، اسفند ۱۳۸۹
سمیعی، کیوان. "مناظره سیبویه و کسائی". وحید، شهریور 1353 شماره 129. قابل دستیابی در پرتال جامع علوم انسانی: http://ensani.ir/fa/article/197221/مناظره-سیبویه-و-کسایی
پیوند به بیرون
وب‌گاه تاریخ ایران در امروز
نبو
جاذبه‌های گردشگری شیراز
نبو
شیراز قدیم
نبو
زبان و ادبیات عربی در دوران عبّاسی و مملوکی
رده‌ها:
اهالی ایران در سده ۸ (میلادی)اهالی بیضااهالی همدان خاورشناسان اهل ایران درگذشتگان ۱۸۰ (قمری)درگذشتگان ۷۹۶ (میلادی)درگذشتگان در شیراز درگذشتگان دهه ۷۹۰ (میلادی)دستورنویسان اهل ایران دستورنویسان زبان عربی زادگان ۱۴۰ (قمری)زادگان ۷۶۰ (میلادی)زبان‌شناسان اهل ایران زبان‌شناسان زبان عربی قرون وسطی فارسی‌زبانان لغت‌شناسان سده ۸ (میلادی)لغویان محققان عباسیان نام‌های ایرانی با پسوند ویه نویسندگان ادبیات فارسی نویسندگان ادبیات فارسی دوران قرون وسطی نویسندگان عربی سده ۸ (میلادی)واج‌شناسان
این صفحه آخرین‌بار در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ ساعت ۱۰:۵۹ ویرایش شده‌است.
