چـَرکَس نام قومی قفقازی هم‌ریشه با گرجیهاست که در جمهوری آدیغه روسیه و ترکیه ساکن هستند.[۲۰] چرکس‌ها به زبان چرکسی از گروه زبان‌های قفقازی شمال غربی سخن می‌گویند، و بیشترشان مسلمانان سنی هستند. چرکس‌ها یکی از اقوام ساکن شمال غرب قفقاز هستند که به زبان چرکسی از شاخه زبان‌های شمال باختری قفقازی (ایبری- قفقازی) سخن می‌گویند. این قوم از تبار قفقازی آدیغه‌ای- آبخازی‌ست که هم‌اکنون در سه جمهوری قفقاز شمالی یعنی جمهوری کاباردینو- بالکاریا (قبارطه- بلغار)، جمهوری کاراچای- چرکسیا (قره چای- چرکس) و جمهوری آدیغه پراکنده هستند. ناحیهٔ چرکستان که منظور جغرافیای تاریخی چرکس‌ها است، در تاریخ ۳۰۰ سالهٔ اخیر خویش، تبدیل به محل مجادلات منطقه‌ای سه دولت ایران، روس و عثمانی شده بود. چرکس‌ها در طول تاریخ همواره به‌صورت برده و غلام برای حکومت‌های گوناگون جنوبی از جمله ایرانیان و عثمانیان آورده می‌شدند، بدین ترتیب این قوم توانستند در نواحی جنوب و به‌خصوص در دربار ایران و عثمانی نفوذ کنند و تأثیرات به‌سزایی در برخی از دوران تاریخی داشته باشند. بعد از فروپاشی شوروی، تمایلات استقلال‌طلبانه در این ناحیه آغاز شد و چرکس‌ها نیز وارد مناقشات قفقاز شدند. از جمله مهم‌ترین مناقشات، می‌توان درگیری میان گرجس‌ها و آبخازها را اشاره کرد که نهادها و نیروهای نظامی چرکسی با گرجیان به مبارزه پرداختند.[۲۱] پس از شکست عثمانی‌ها در قفقاز از روسیه و امضاء عهدنامه آدریانوپل در ۱۲۴۵/۱۸۲۹ چرکس‌ها تا سال ۱۲۸۱/۱۸۶۴ مقاومت زیادی در برابر روس‌ها کردند[۲۲] و بنا بر گزارش‌های عثمانی ۵۹۵٬۰۰۰ چرکس در میان سال‌های ۱۲۷۲/۱۸۵۶ و ۱۲۸۱/۱۸۶۴ منطقه بومی خود در قفقاز را ترک کرده و به آناتولی و روملی مهاجرت کردند.[۲۰] در زمان عثمانیان، به‌ویژه در سدهٔ ۱۷ میلادی، بردگان چرکس به مناصب بالایی در دستگاه حکومتی عثمانی رسیدند. پس از آن دوره، نوادگان این موج عظیم مهاجران چرکس (و لاز و غیره) به تدریج ترک‌زبان شده به‌طوری‌که شمار بزرگی از مردم ترک‌زبان ترکیه امروزی از تبار آسیایی (چرکس و لاز و گرجی…) هستند.[۲۳] بر پایه سرشماری سال ۱۹۴۵ در ترکیه، تنها ۶۶٬۶۹۱ چرکس هنوز به زبان چرکسی صحبت می‌کردند.[۲۳] برخی از چرکس‌ها هنوز در ایران نیز زندگی می‌کنند.[۲۴] نگارخانه CircassianCoastBattle.JPG Sobranie cherkesskikh knyazey.PNG Cotes de la Mer Noire. Adighes descendus des montagnes. (1847).jpg Pyotr Nikolayevich Gruzinsky - The mountaineers leave the aul.jpg جستارهای وابسته چرکس‌ها در ایران چرکس‌ها در ترکیه پانویس Dalby, Andrew (2015). Dictionary of Languages: The definitive reference to more than 400 languages. Bloomsbury Publishing. p. 136. ISBN 978-1-4081-0214-5. Richmond, Walter (2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. p. 130. ISBN 978-0-8135-6069-4. Danver, Steven L. (2015). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. Routledge. p. 528. ISBN 978-1-317-46400-6. Natho, Kadir I. (2009). Circassian History. Wayne, New Jersey: Xlibris Corporation. p. 505. ISBN 978-1-4415-2389-1. Zhemukhov, Sufian (2008). "Circassian World Responses to the New Challenges" (PDF). PONARS Eurasia Policy Memo No. 54: 2. Retrieved 8 May 2016. Alankuş, Sevda (1999). Taymaz, Erol, ed. Kültürel-Etnik Kimlikler ve Çerkesler. Ankara, Turkey: Kafder Yayınları. Alankuş, Sevda; Taymaz, Erol (2009). "The Formation of a Circassian Diaspora in Turkey". Adyghe (Cherkess) in the 19th Century: Problems of War and Peace. Adygea, Russia: Maikop State Technology University. p. 2. Retrieved 4 May 2016. Today, the largest communities of Circassians, about 5–7 million, live in Turkey, and about 200,000 Circassians live in the Middle Eastern countries (Jordan, Syria, Egypt, and Israel). The 1960s and 1970s witnessed a new wave of migration from diaspora countries to Europe and the United States. It is estimated that there are now more than 100,000 Circassian living in the European Union countries. The community in Kosovo expatriated to Adygea after the war in 1998. "Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей. Приложение 2. Hациональный состав населения по субъектам Российской Федерации" (به روسی). Retrieved 5 August 2019. Russian Federation Federal State Statistics Service (FSSS) (2010). "Всероссийская перепись 2010, Материалы. Табл. 7. Национальный состав населения по субъектам Российской Федерации" [All-Russian Census 2010, Materials. Table 7. National Composition of the Populations on the Subjects of the Russian Federation] (Press release) (به Russian). Moscow. Zhemukhov, Sufian (2008). "Circassian World Responses to the New Challenges" (PDF). PONARS Eurasia Policy Memo No. 54: 2. Retrieved 8 May 2016. "Syrian Circassians returning to Russia's Caucasus region". TRTWorld. TRTWorld and agencies. 2015. Archived from the original on 1 June 2016. Retrieved 8 May 2016. Currently, approximately 80,000 ethnic Circassians live in Syria after their ancestors were forced out of the northern Caucasus by Russians between 1863 and 1867. "The Russian Presidential Council for Civil Society and Human Rights calls for the hosting of Syrian refugees in Russia". Sputniknews. 2015. Retrieved 8 May 2016. "single | The Jamestown Foundation". Jamestown.org. 7 May 2013. Retrieved 20 August 2013. Lopes, Tiago André Ferreira. "The Offspring of the Arab Spring" (PDF). Strategic Outlook. Observatory for Human Security (OSH). Retrieved 16 June 2013. Besleney, Zeynel Abidin (2014). The Circassian Diaspora in Turkey: A Political History. Routledge. p. 96. ISBN 978-1-317-91004-6. Torstrick, Rebecca L. (2004). Culture and Customs of Israel. Greenwood Publishing Group. p. 46. ISBN 978-0-313-32091-0. Louër, Laurence (2007). To be an Arab in Israel. Columbia University Press. p. 20. ISBN 978-0-231-14068-3. Prepared by Antoniy Galabov National Report Bulgaria p. 20. Council of Europe. Zhemukhov, Sufian, Circassian World: Responses to the New Challenges, archived from the original on 12 October 2009, retrieved 15 June 2017 Čerkes." Encyclopaedia of Islam زرگری‌نژاد, غلامحسین; کاظم‌زاده, حامد (1387-04-01). "چرکس ها؛ بحران خاموش". مطالعات اوراسیای مرکزی. 2 (1): 67–86. Check date values in: |date= (help) J. B. Baddeley, The Russian Conquest of the Caucasus , London 1908 همان. itekushev (۲۰۱۸-۰۲-۰۹). «Hamed Kazemzadeh: Circassians in Iran». Caucasus Times (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۱. منابع Quelquejay, Ch. ; Ayalon, D. ; İnalcık, Halil. " Čerkes." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN. ۰۳ نوامبر ۲۰۰۸ چرکس ها؛ بحران خاموش نویسنده: زرگری نژاد، غلامحسین؛ کاظم‌زاده، حامد؛ مجله مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران، تابستان و پاییز ۱۳۸۷- شماره 2 ISC (۲۰ صفحه - از ۶۷ تا ۸۶) چرکس‌ها فرهنگ و تاریخ؛ حامد کاظم‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات قفقاز و آسیای مرکزی دانشگاه تهران ۱۳۸۷. نبو اسلام در اروپا داده‌های کتابخانه‌ای: کتابخانه‌های ملی ویرایش در ویکی‌داده فرانسه (داده‌ها) آلمان اسرائیل ایالات متحده آمریکا جمهوری چک نبو اقوام قفقاز نبو مسیحیت شرقی رده‌ها: چرکس اقوام خاورمیانه اقوام در آلبانی اقوام در آلمان اقوام در اردن اقوام در اسرائیل اقوام در ایالات متحده آمریکااقوام در ایران اقوام در بلغارستان اقوام در ترکیهاقوام در روسیه اقوام در سوریه اقوام در عراق اقوام در عربستان سعودی اقوام در کوزوو اقوام در لیبی اقوام در مصربومیان اروپا بومیان غرب آسیاتاریخ قفقاز شمالی تاریخ کوبان جوامع مسلمان روسیه قبیله‌های قفقازمردمان قفقاز این صفحه آخرین‌بار در ‏۲۳ مهٔ ۲۰۲۲ ساعت ‏۰۵:۲۹ ویرایش شده‌است.