صمغ عربی به فارسی «ازدوتازی» و به فرانسوی‌Gomme arabique وGomme de senegal و به انگلیسی‌Gum arabic نامیده می‌شود. صمغی است که از شاخه‌های آکاسیا به خصوص ازAcacia senegal بر اثر گزش حشرات و برخورد شاخه‌ها در اثر باد و ایجاد خراش در آنها به حالت طبیعی جاری می‌شود، ولی عملا با ایجاد خراش و شکاف با ابزارهای مخصوص به طوری که خراش سطحی باشد و به لایه چوب مرکزی آسیبی نرساند، به دست می‌آید. در اوایل پاییز پس از فصل بارندگی این صمغ از ساقه و شاخه‌ها و تنه درخت آکاسیا گرفته می‌شود. معمولا در این فصل در سنگال بادی به نام‌Harmattan از طرف شرق می‌وزد که هرچه قوی‌تر باشد سیلان و جریان خروج صمغ را بیشتر می‌کند. از نظر رنگ بسته به اینکه صمغ عربی از چه گونه‌ای از آکاسیا گرفته شده و چه وقت و چطور گرفته شده رنگ آن متفاوت است ولی روی هم رفته هرچه رنگ تیره‌تر و به طرف قهوه‌ای باشد، صمغ عربی نامرغوب‌تر است. نوع تمیز و مرغوب صمغ عربی به رنگ سفید یا سفید مایل به زرد است و قطعات آن به شکل دانه‌های اشکلی و یا تکه‌های کوچک دنباله‌دار است، اگر شکسته شود مقطع آن درخشنده و مخطط با خطوط سفید می‌باشد. صمغ عربی در آب کاملا حل می‌شود و محلول چسبناک ایجاد می‌کند که در اثر معارف گیاهی، ج‌6، ص: 52 الکل قوی و سواستات دوپلمب 90] رسوب می‌نماید. ترکیبات شیمیایی از نظر ترکیبات شیمیایی بسته به نوع گیاهی که صمغ عربی از آن گرفته می‌شود و زمان و نحوه گرفتن ترکیب آن تا حدودی فرق می‌کند ولی به‌طور کلی در ترکیب صمغ عربی دو ماده آرابان 91] و گالاکتان 92] وجود دارد که در اثر هیدرولیز آنها دو قند به نام آرابینوز و گالاکتوز تولید می‌شود. آرابینوز یک قند پنج کربنی به فرمول خام‌C 5 H 01 O 5 است و گالاکتوز یک قند شش کربنی به فرمول خام‌C 6 H 21 O 6 است. صمغ عربی عکس‌العمل اسید دارد و در آزمایشگاه ترکیبات اسیدی مختلفی از جمله اسید آرابیگ 93] و اسید گومیک 94] از آن به دست می‌آید. به‌طور کلی در ترکیب شیمیایی صمغ عربی، آب، قندها، اسیدها، مواد معدنی و مقدار کمی تانن و تانوزید[95] وجود دارد. تانن و تانوزید در موقع خارج شدن صمغ، از پوست ساقه داخل صمغ می‌شود. به علاوه از صمغ عربی چند دیاستاز به نامهای اکسیداز[96]، پروکسیداز[97]، آمیلاز[98] و امولسین یافت می‌شود. خواص- کاربرد صمغ عربی اغلب حکمای طب سنتی صمغ عربی را از نظر گرمی معتدل و ضمنا خشک می‌دانند و تنها جالینوس حکیم آن را گرم و خشک ذکر می‌کند. این صمغ نرم‌کننده سینه و مقوی معده و روده است، اگر کمی از آن را در دهان بگذارند و آب حاصل از[99] معارف گیاهی ؛ ج‌6 ؛ ص52 معارف گیاهی، ج‌6، ص: 53 آن را کم‌کم فرو برند و یا به صورت حب و یا مخلوط با داروهای مناسب بخورند مانع ریختن مواد نزله و زکام به سینه شده و حدّت داروهای گرم خورده شده را رفع می‌کند، ضمنا برای قطع اسهال صفراوی، رفع درد سینه، سرفه، زخمها و خراشهای ریه، خشونت حلق، قصبه ریه و صاف کردن صدا نافع است. خوردن 15- 10 گرم آن برای رفع اسهال و التهاب و ناراحتی روده‌ها مفید است. اگر آن را با روغن گل سرخ تفت داده و بخورند برای قطع خونریزی از هر عضوی مفید است. (به استثنای خونروی از رحم و بواسیر). اگر روزی 5 گرم از آن را نرم کرده با 30 گرم روغن تازه گاو مخلوط و بخورند و این کار را 7- 3 روز ادامه دهند، برای قطع خونروی از سینه و ریه و سایر اعضا به استثنای رحم و بواسیر مفید است و اگر گرد آن را با سفیده تخم‌مرغ مخلوط و به محل سوختگی از آتش و یا شقاق سر پستان بمالند، مفید است. صمغ عربی برای اعضای قسمت پایین بدن (رحم، بواسیر، مثانه و ...) مضّر است و برای رفع عوارض آن باید با آن کتیرا خورد. توجه: در موقع خوردن صمغ عربی باید از خوردن داروهایی شامل بوراکس 100]، پرکلرور آهن، الکل و استات سرب خودداری شود و همچنین از مخلوط کردن صمغ عربی در ترکیبات فوق باید احتراز شود زیرا موجب واکنش نامساعد بدن می‌شود. از نظر مصارف صنعتی صمغ عربی کاربرد زیادی دارد. در صنعت نساجی برای آهار پارچه و در صنعت کاغذسازی برای تهیه چسب و در خوش‌نویسی برای تهیه مرکب اعلا مصرف می‌شود. به علت چسبی که دارد در آرایش مو برای شکل دادن به و ممکن است به صورت مناسبی مصرف شود ولی به‌هرحال توجه شود که نباید آن را با کتیرا مخلوط کرد. در برخی مناطق از دکسترین ماده مصنوعی می‌سازند و به جای صمغ عربی عرضه می‌کنند، این ماده خواص صمغ عربی را ندارد. برای تشخیص اصلی بودن یا تقلبی بودن که ماده‌ای که به نام صمغ عربی فروخته می‌شود، می‌توان با تأثیر اسید ازتیک روی آن آزمایش نمود، به این ترتیب اگر اسید ازتیک روی صمغ عربی حقیقی تأثیر داده شود ماده‌ای به نام موسیک اسید[101] به فرمول خام‌COOH (CHOH) 4 COOH معارف گیاهی، ج‌6، ص: 54 تولید می‌شود ولی اگر روی صمغ عربی تقلبی تأثیر داده شود، ماده اکسالیک اسید[102] تولید می‌شود. در طب گیاهی معمول است که صمغ عربی مغسول یعنی پاک کرده و غسل داده شده را به کار می‌برند. روش مغسول کردن صمغ عربی این است که ابتدا سطح خارجی صمغ را تراشیده و سپس آن را در آب سرد ریخته و می‌مالند تا خوب مخلوط شود، بعد مایع چسبنده را از پارچه ظریف نازکی ردّ می‌کنند تا آب آن خارج شود و آن را خشک می‌کنند تا صمغ عربی مغسول به دست آید. یا اینکه قشر روی آب را که صمغ عربی حل شده است می‌گیرند و خشک می‌کنند. روش تهیه گرد صمغ عربی: صمغ عربی یا صمغ سنگال را پاک کرده و مغسول نموده و مقدار مورد نظر از آن را نیم‌کوب نموده، در گرم‌خانه با درجه حرارت 40 درجه سانتی‌گراد می‌خشکانند سپس آن را نرم کوبیده از صافی ابریشمی شماره 100 عبور می‌دهند. این گرد برای مصرف آماده است. گرد صمغی ملیّن مدّر: گرد صمغ عربی 3 واحد، ریشه شیرین‌بیان 2 واحد، قند کوبیده نرم 1 واحد. آنها را مخلوط کرده و مصرف می‌نمایند. این گرد ملیّن و مدّر است. مقدار خوراک آن 30- 20 گرم است که در 1000 گرم آب حل کرده با پارچه صاف نموده، مصرف می‌کنند. آب صمغی ساده: 20 گرم صمغ عربی یا صمغ سنگال مغسول را در 1000 گرم آب سرد حل کنند و صاف نموده و به عنوان ملیّن بنوشند. معارف گیاهی، ج‌6، ص: 55