مکتب وقوع به سبکی از شعر فارسی گفته می‌شود که از اواخر قرن نهم تا اوایل قرن یازدهم هجری رواج داشت و در دورهً زمانی بین سبک عراقی دورهٔ تیموری و سبک هندی پدیدار شد. ویژگی «اشعارِ وقوعی»، سادگی، پرهیز از صنایع بدیعی و اغراق‌های شاعرانه، کاربرد اصطلاحات و زبان عامیانه و بیان صریح و بی‌پیرایهٔ وقایعی است که بین عاشق و معشوق می‌گذرد. محتشم کاشانی، وحشی بافقی، لسانی شیرازی، اهلی شیرازی، فغانی شیرازی، اشرف جهان قزوینی، هلالی جغتایی و لحاف‌دوز همدانی از معروف‌ترین سخنوران این مکتب به‌شمار می‌روند.

شعر وقوع عمدتاً به اشعار عاشقانه اختصاص دارد و معشوق نیز در آن مذکر است. پرویز ناتل خانلری در این مورد می‌نویسد: «در مکتب وقوع معشوق مرد است، زیرا اصل بر حقیقت‌گویی است و ازاین‌رو سخن‌گفتن از زن خطرناک است».^{[نیازمند منبع]} اما سیروس شمیسا معتقد است: «قبل از مکتب وقوع هم سخن‌گفتن از معشوقِ زن چندان مرسوم نبوده‌است»، و ازآن‌جاکه در آن دوران «نَقل مجالسِ عشاق و رندان، ماجراهایی که بین آنان و معشوق مذکر گذشته‌بود» و در این مکتب نیز اصل بر حقیقت‌گویی و بیان صادقانهٔ وقایع و حالات عاشق و معشوق است.

از لحاظ زبانی سبک وقوع اساس را بر ساده گویی و پرهیز از پیچیدگی های زبانی گذاشت و تاثیر آن بر غزل معاصر بویژه در غزل گفتار که توسط آرش آذرپیک در دهه هفتاد معرفی شد انکارناپذیر است اگرچه شاعرانی همانند محمدعلی بهمنی ، هومن ذکایی ، منوچهر نیستانی و... نیز تحت تاثیر این دبستان ادبی بوده اند.

شاخه‌ای از مکتب وقوع به اشعار واسوخت اختصاص می‌یابد. واسوخت در لهجهٔ فارسی هندوستان به‌معنی اعراض و دوری‌گزینی بود و به شعری گفته می‌شود که شاعر به‌جای نازکشی و ستایش معشوق، تهدید به رهایی می‌کند. این شیوهٔ بیان به‌ویژه در اشعار وحشی بافقی دیده می‌شود.

نمونه‌ها[ویرایش]

دوستان شرح پریشانی من گوش کنید		داستان غم پنهانی من گوش کنید
قصهٔ بی‌سروسامانی من گوش کنید		گفت‌وگوی من و حیرانی من گوش کنید
		(ترکیب‌بند شرح پریشانی از وحشی بافقی)
خاست غوغایی و زیبا پسری آمد و رفت				شهر برهم زده تاراج‌گری آمد و رفت
تیغ بر کف عرق از چهره فشان خلق‌کُشان				شعلهٔ آتش رخشان شرری آمد و رفت
				(محتشم کاشانی)

·         ۱. سوی باغ آهنگ دارد یار فارغ‌بال من / خشمگین می‌بیندم یعنی میا دنبال من (شهیدی، دیوان، ش ۷۷۰: ۲۷)

·         ۲. خوش آن شبی که در آغوش گیرمش تا روز / به زیر پهلوی او دست من به خواب رود (شهیدی، خلاصه، چشمه، ۵۵۳)

·         ۳. چو نتوانم که گویم پیش او عیب رقیبان را / نویسم روز طوماری و شب در کویش اندازم (شرف‌جهان، ۱۳۵ و غزلان الهند، ۱۵۱)

·         ۴. دیوانه‌وش روم ز درت خلق را بَرَم / از راه دیگر آیم و تنهات بنگرم (شرف جهان، ۱۳۴؛ غزلان الهند، ۱۵۱)

·         ۵. می‌کرد شب شرف ز تو در کنج غم گله / شرمنده‌ام که در پس دیوار بوده‌ای (شرف‌جهان، ۱۶۲؛ مکتب، ۲۶۴)

·         ۶. به خانه‌اش روم و این کنم بهانهٔ خویش / که مست بودم و کردم خیال خانهٔ خویش (حسابی، مجمع الخواص، ۱۶۱)

·         ۷. ای پاسبان این خانه را راه دگر پی برده‌ام / این‌جا چو نگشودی درم رفتم که آنجا در زنم (صرفی، خلاصه، قم و ساوه: ۲۳۶)

·         ۸. دست رقیب داشت به دست آن نگار مست / خندان زمن گذشت و مرا گریه داد دست (امیر نورالله، تحفه، ۶۵)

·         ۹. کرده کاکل را پریشان عزم میدان می‌کنی / باز از سر، خاطر ما را پریشان می‌کنی (بوداق بیگ، تحفه، ۳۵۲)

·         ۱۰. راهم درون باغ تو دربان نمی‌دهد / گلگشت را بهانه کن و پیش در بیا (قاضی مسیح الدین، آتشکده، ۱۱۴۷)

·         ۱۱. به دربان دی نگه می‌کرد و می‌دید از غضب سویم / مرادش این که این دیوانه را بیرون کن از کویم (محتشم، ۱۲۵۸)

·         ۱۲. چند گویی که میا و مرو از کوچهٔ ما / می‌روم، راه من است این، به تو کاری دارم؟ (شجاع کاشانی، مکتب، ۲۲۸)

·         ۱۳. چو برخیزد زخواب ناز و بیند سوی خود رویم / بهانه چشم مالیدن کند تا ننگرد سویم (ضمیری، مجمع الخواص، ۱۳۶)

·         ۱۴. شبی که وعده نمایی و دیرتر آیی / زمان زمان به درآیم بر آستانهٔ خویش (جذبی، نفایس المآثر)

·         ۱۵. خانه چون خالی شود گویم که دست من بگیر / دست می‌گیرد ولی از خانه بیرون می‌کند (لسانی، ۱۷۹)

·         ۱۶. در سخن بود به غیری چو به راهش دیدم / شد خجل گفت که احوال تو می‌پرسیدم (ولی دشت بیاضی، مخزن الغرایب، ۵۳۲)

·         ۱۷. جست‌وجوی دگری داشت چو پرسیدم از او / منفعل گشت و به من گفت تو را می‌جویم (سالک اصفهانی، همان، گ ۴۲۱ ر)

·         ۱۸. چو همرهی من آن سرو خوش‌خرام کند / ز بیم طعنه به هر کس رسد سلام کند (میلی، ۸۲)

·         ۱۹. رفتم به مسجد از پی نظارهٔ رخش / دستی به رو گرفت و دعا را بهانه ساخت (میلی، ۵۷)

·         ۲۰. وقت نماز پهلوی او جا گرفته‌ایم / باشد گه سلام، نگاهی به ما کند (مقبول قمی، مکتب، ۷۶۶)

·         ۲۱. به پیش او چو نشینم رود به فکر فرو / که از برم به کدامین بهانه برخیزد (داعی اصفهانی، خلاصه، ۱۰۱۳ق: مجلس، گ ۳۹۴ ر)

·         ۲۲. گویی به دیگران سخن اما چو من رسم / تا نشنوم حدیث تو خاموش می‌کنی (هلالی، ۱۹۶)

·         ۲۳. مبادا مست من در خانهٔ بیگانه‌ای افتی / همان در خانهٔ من به، اگر در خانه‌ای افتی (رفیعی کاشانی، همان، ۱۸۷)

ابیات از کاروند پارسی، وبلاگ محمود فتوحی رودمعجنی

فهرست شاعران مکتب وقوع[ویرایش]

·         بابافغانی شیرازی (ف ۹۲۵ ق)

·         لسانی شیرازی (ف ۹۴۱ ق)

·         محتشم کاشانی (ف ۹۹۶ ق)

·         میلی مشهدی (ف ۹۸۳ ق)

·         نظیری نیشابوری (ف ۱۰۲۰ ق)

·         نوعی خبوشانی (ف ۱۰۱۹ ق)

·         وحشی بافقی (ف ۹۹۱ ق)

·         ولی دشت‌بیاضی (ف ۱۰۰۱ ق)

·         هاتفی خرجردی (ف ۹۲۸ ق)

·         هلالی جغتایی (ف ۹۳۵ ق)

·         درویش دهکی

·         اهلی شیرازی

·         وحید تبریزی

·         فهمی استرآبادی

·         حیرتی تونی

·         فارغی مشهدی

·         عزیزی قزوینی

·         فضولی بغدادی

·         خواری تبریزی

·         خواجگی عنایت

·         صبری اصفهانی،

·         طرحی شیرازی

·         شجاع (ملقب به کور)

·         کامی قزوینی

·         هجری قمی

·         حیدر کلیچه‌پز

·         عبدی بیگ نویدی

·         کاهی کابلی، قاسم

·         ملک قمی

·         قیدی شیرازی

·         مخدوم شریفی

·         نظام‌الدین هاشمی

·         قراری گیلانی

·         حسابی نطنزی

·         رضایی کاشانی

·         میرک صالحی

·         حالتی تهرانی

·         صرفی ساوجی

·         حضوری قمی

·         قاضی نورالدین

·         غیرتی شیرازی

·         یادگاربیگ حالتی

·         وقوعی نیشابوری

·         وحشتی جوشقانی

·         انیسی شاملو، یولقلی

·         وقوعی تبریزی

·         شعیب جوشقانی

·         فسونی یزدی

·         نرگسی ابهری

·         دوست‌محمد اسفزاری

·         نسبتی مشهدی

·         شریف تبریزی

·         غواصی یزدی

·         ادهم کاشی

·         فارغی قزوینی

·         حیدر طهماسبی

·         صبوحی هروی

·         کاکای قزوینی

·         جدایی ساوجی

·         عبدی شروانی

·         بحثی قزوینی

·         مقصود کاشی

·         بزمی اردبیلی

·         صبوری تبریزی

·         قاضی فگاری جوینی

·         حزنی اصفهانی

·         رشکی همدانی

·         طوفی تبریزی

·         حقیری تبریزی

·         لطفی کفاش

·         طبخی قزوینی

·         مردمی مشهدی

·         مظهری کشمیری

·         پیروی ساوجی

·         شجاع‌الدین خلیفه

·         پیامی کرمانی

·         شجاع‌الدین غضنفر

·         محوی اسدآبادی

·         شهودی سبزواری

·         کمالی سبزواری

·         حاتم کاشانی

·         والهی قمی

منابع[ویرایش]

·         مکتب وقوع پژوهشکدهٔ باقرالعلوم

·         شمیسا، سیروس. شاهدبازی در ادبیات فارسی، تهران: فردوس، ۱۳۸۱، صص ۱۹۸–۲۱۴

·         فتوحی رودمعجنی، محمود. صد سال عشق مجازی: مکتب وقوع و شعر واسوخت در شعر فارسی قرن دهم، تهران: سخن. 1395.

·         سبک واسوخت در شعر فارسی (پیشرو و سرآمد واسوخت محتشم است نه وحشی)، محمود فتوحی رودمعجنی،

رده‌ها: 

·         سبک‌های شعر فارسی

·         شعر فارسی قرن دهم

·         این صفحه آخرین‌بار در ‏۵ آوریل ۲۰۲۳ ساعت ‏۲۱:۱۵ ویرایش شده‌است.