Khollan Vafa : اخوان صفا

۱۴۰۲ اردیبهشت ۱, جمعه

سبک ادبی خراسانی سبک و شیوهٔ شاعران خراسان و فرارود بود که از اوایل سدۀ چهارم تا میانه‌های سدۀ ششم هجری کاربرد داشت. نخستین شعرهای زبان فارسی به این سبک سروده شده‌اند. این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ سامانیان و غزنویان-سلجوقیان تقسیم می‌شود.^[۱]

دوره‌های سبک خراسانی[ویرایش]

این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ اصلی سامانیان و غزنویان-سلجوقیان تقسیم می‌شود:

· در دورهٔ سامانیان، سادگی بیان و کهنگی تعبیرات و اصطلاحات مشخص است. غلبۀ واژگان فارسی بر عربی و توجه به توصیفات طبیعی، ساده و محسوس از ویژگی‌های شعر این دوره محسوب می‌شود. موضوعاتی که در شعر این دوره مطرح می‌شود اغلب معتدل و دور از اغراق هستند. تغزلات عاشقانه، پند و اندرز، حکمت با شیوه‌ای شاعرانه و نه عالمانه نیز از مشخصات این دوره به‌شمار می‌روند. از قالب‌های مهم در این عصر می‌توان به قصیده و مثنوی اشاره نمود. در قصیده معمولاً موضوع مدح، هجو و تغزل است و در مثنوی تمثیل، داستان و حماسه بیان می‌شود.

· عنصری و منوچهری و پس از آن‌ها ناصرخسرو و سنایی به تدریج سادگی طبیعی را از شعر سبک خراسانی زدودند. در سبک این دوره افزون‌بر قصیده و مثنوی، برخی قالب‌های تازه مانند ترجیع بند، ترکیب بند، قطعه و مسمط نیز به کار رفته است. در این دوره انواع مباحث علمی فلسفه، ریاضیات، پزشکی، نجوم و آیات قرآن و احادیث در شعرها وجود دارند. روحیۀ حماسی پیشین تدریجاً از بین رفته و جای خود را به حالات زاهدانه و صوفیانه داد.^[۱]

ویژگی‌های سبک خراسانی[ویرایش]

از ویژگی‌های سبک خراسانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. آثار این سبک بر قیدها و سنت‌های لفظی و صوری تکیه دارد.

۲. این آثار از تسلسل‌های منطقی معانی و شکوه الفاظ برخوردار است و به‌صورتی متین، واقعیت را به شکل دستگاهی منظم و قابل قبول نمایش می‌دهد.

۳. این سبک کمی پیش از سدهٔ چهارم تا سدهٔ ششم هجری قمری رواج داشت و پس از آن هم ادامه یافت.

۴. تشبیهات این دوره اغلب حسی است و فاقد پیچیدگی.

۵. اشعار این سبک از حیث نوع، بیشتر قصیده و از لحاظ لفظ، ساده، روان و عاری از ترکیبات دشوار بوده و واژه‌های عربی در آن اندک است.

۶. از لحاظ معنی نیز صداقت و صراحت لهجه، تعبیرات و تشبیهات ملموس، از اختصاصات مهم این سبک می‌باشد.

۷. شکل‌گیری نوعی ادبیات پایداری برای پاسداری از تمدن و فرهنگ ایرانی پس از حملۀ اعراب.

۸. آثار موضوع محور هستند.

۹. استفاده از زبان فاخر و به نظم کشیدن مضامین گوناگون.

نمونه‌ها[ویرایش]

از صاحبان سبک این دوره می‌توان به شاعران زیر اشاره کرد: رودکی، شهید بلخی، ابوشکور بلخی، منجیک ترمذی، کسایی مروزی، دقیقی طوسی، فردوسی، عنصری بلخی، فرخی، غضایری، رازی، عسجدی، منوچهری دامغانی، فخرالدین اسعد گرگانی، مسعود سعد سلمان، امیر معزی، ابوالفرج رونی، ناصر خسرو و سنایی.

نمونه:

مرا بسود و فروریخت هرچه دندان بود		نبود دندان، لا، بل چراغ تابان بود
سپید سیم رده بود و درو مرجان بود		ستارهٔ سحری بود و قطرهٔ باران بود
دلم خزانهٔ پر گنج بود، گنج سخن		نشان نامهٔ ما مهر و شعر عنوان بود
همیشه شاد و ندانستمی که غم چه بود		دلم نشاط و طرب را فراخ میدان بود
		(رودکی)

جستارهای وابسته[ویرایش]

· سبک عراقی

· سبک هندی

· سبک بازگشت ادبی

منابع[ویرایش]

1. ↑ ^{پرش به بالا به:۱٫۰} ^۱٫۱ «مروری کوتاه بر سبک‌های شعر فارسی». هنر اسلامی. ۲ شهریور ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در 11/9/2018. از پارامتر ناشناخته |و .....نویسنده= صرف‌نظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)